Khế: Loài thảo dược dân gian chỉ khát, chủ trị phong, nhiệt, sinh tân dịch

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt: Khế (Lá và Quả).

Tên khác:  Khế chua; Ngũ liêm tử; Dương đào; Khế giang.

Tên khoa học:  Averrhoa carambola L.

Đặc điểm tự nhiên

Khế là loại cây thân gỗ với chiều cao khoảng tầm 4 đến 6m. Lá Khế loại lá kép lông chim, dìa lẻ, mọc so le với chiều dài khoảng 11 - 17cm, lá chét gồm 3 - 5 đôi, hình trứng nhọn, nguyên, mềm. Phần lá chét ở phía trên lớn hơn có thể đạt chiều dài tới 8,5cm, chiều rộng hơn 3,5cm.

Hoa có màu hồng hay tím nhạt, mọc chùm xim ở kẽ lá với chiều dài khoảng 3 - 7cm. Hoa Khế có 5 nhị thoái hóa xen lẫn với năm nhị hữu thụ. Lá noãn 5 họp với bầu thượng 5 ô, mỗi ô chứa 4 noãn. Quả khế thuộc loại quả mọng có 5 cạnh và vị chua.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây Khế xuất xứ từ vùng Malaysia và Ấn Độ. Ngày nay cây khế đã được trồng ở nhiều nơi nước ta.  Hai giống Khế phổ biến hay gặp  là cây Khế ngọt và cây Khế chua.

Bộ phận sử dụng

Lá, quả.

Trong Khế sẽ có các thành phần sau: Đường, vitamin B1, vitamin C2, kali oxalat axit. Các thành phần khác trong khế hiện nay chưa rõ.

Theo y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, Khế có vị chua ngọt, tính sáp bình, không độc dùng để chủ trị phong, nhiệt, chữa khát, sinh tân dịch.

Dân gian dùng lá Khế giã nhỏ và đắp lên nơi bị lở sơn, bị mẩn ngứa, lở loét sưng đau do dị ứng. Lấy quả giã nát rồi chắt lấy nước đắp lên vùng da cần điều trị. 

Theo y học hiện đại

Trong Khế chứa hợp chất beta-carotene giúp tăng cường sức đề kháng, thúc đẩy quá trình trao đổi chất, cải thiện thị lực, kích thích vị giác.

Ngoài ra, Khế chứa nhiều vitamin C và hàm lượng flavonoid cao, giúp loại bỏ các gốc tự do, giúp tăng tổng hợp collagen, bảo vệ thành mạch máu bền vững, duy trì  xương khớp chắc khỏe.

Trong quả Khế còn chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa giúp hỗ trợ quá trình thải độc tố, tăng cường hệ miễn dịch đề kháng cho cơ thể và phòng ngừa tế bào ung thư.

Hàm lượng chất xơ cao trong Khế giúp hỗ trợ cải thiện nhu động ruột, ngừa táo bón, giảm men gan, điều hòa đường huyết.

Trong quả Khế còn có peptin có tác dụng giảm bảo vệ tế bào gan,  giảm cholesterol trong cơ thể và kiểm soát cân nặng.

Nếu bạn sử dụng nước ép Khế  mỗi ngày thì có thể ngừa loãng xương, bệnh xương khớp vì trong Khế chứa hàm lượng canxi cao. 

Trong quả Khế có khả năng kháng khuẩn với việc ức chế một số vi khuẩn thường thấy như Microbial bacillus cereus,E. coli, Salmonella typhi…

Lá Khế còn có tính sát trùng, chữa ung nhọt, giảm dị ứng, trị bệnh chàm, rôm sảy ở trẻ nhỏ.

Trong quả Khế còn chứa nhiều vitamin như Vitamin B9, B5 và vitamin A giúp hỗ trợ làm sạch mạch máu, phòng ngừa các bệnh lý về tim, bảo vệ thành mạch.

Quả Khế đem ép lấy nước uống cho mát, giúp trị bệnh scorbut. Nhân dân Campuchua lấy rễ cây Khế kết hợp với vỏ cây Khleng pear hay Khleny kraham (Bauhiniabassaceusis Pierre), vỏ cây Lagerstrocmin floribunda với gạo được hái dại.

Tất cả các thành phần nguyên liệu đem sắc với nước, đến khi cô đặc còn ⅓ thì ngưng, có thể cho thêm ít đường vào uống cho ngọt để trị ngộ độc mã tiền. Quả Khế còn được dùng làm nước giặt để tẩy những vết gỉ sắt trên quần áo do chất kali oxalat axit bám vào.

Kinh nghiệm trong dân gian hay dùng lá Khế để trị sơn lở, lở loét, dị ứng. Lá Khế lấy cả cành non và hoa với khối lượng khoảng 100 - 150g. Đem khế đun sôi khoảng 15 phút với 5 - 6 lít nước được dùng để xông tắm. Lá đã nấu đem  sát lên nơi bị lở loét, dùng trong 3 - 4 ngày sẽ thấy hiệu quả.

Một số lưu ý khi sử dụng Khế:

• Trong quả Khế chứa nhiều axit oxalic có thể khiến cản trở hấp thu canxi từ các thực phẩm khác. Vì vậy, lưu ý đối với đối với trẻ trong giai đoạn phát triển, người bị bệnh thận, người có nguy cơ loãng xương nên thận trọng không nên dùng quá nhiều khế.

• Đối với những người mắc các bệnh lý về dạ dày  thì không nên ăn nhiều Khế và tránh dùng Khế lúc đói vì trong Khế chứa nhiều axit dễ gây xót dạ dày.

Khế  tuy có có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng vẫn có chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ. Vì vậy, không nên không nên tự ý sử dụng hoặc nghe theo bài thuốc kinh nghiệm được truyền miệng mà chưa tham khảo ý kiến từ các chuyên gia y tế. Quý bạn đọc hãy đến bác sĩ để hiểu rõ tình trạng cơ thể và tham vấn ý kiến. Chúng tôi mong muốn nhận được phản hồi cũng như sự quan tâm của quý bạn đọc ở bài viết khác.