Thạch tùng răng cưa: loại thảo mộc giúp điều trị sa sút trí tuệ

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Thạch tùng răng cưa.

Tên gọi khác: Cây chân sói.

Tên khoa học: Huperzia serrata , họ: Lycopodiaceae.

Đặc điểm tự nhiên

Thạch tùng răng cưa là một loại cây thân thảo lâu năm (15 - 40 cm) gần với dương xỉ, mọc ở vùng đất ngập nước và rừng ở hầu hết Trung Quốc và ở phía bắc Việt Nam, một khu vực từng là một tỉnh của Đế quốc Trung Hoa, dưới tên Giao Chỉ (từ năm 111 trước Công nguyên đến năm 939 sau Công nguyên).

Thân

Thạch tùng răng cưa có thân mọc thẳng hoặc mọc đối, 10 - 30 cm, đường kính 1,5 - 3,5 mm. ở  giữa cùng với các lá rộng 1,5 - 4 cm, phân nhánh 2 - 4 lần, phần trên thường có củ.

Lá

Thạch tùng răng cưa có lá thưa, mọc vuông góc với thân, láng bóng, hình elip hẹp, thuôn rõ về phía gốc, thẳng, 1-3 cm × 1-8 mm, mỏng như da, cả hai mặt đều nhẵn, gân giữa nổi rõ,mép thẳng và không giòn, có răng không đều, đỉnh nhọn; răng nhọn ở đỉnh, thô hoặc hơi nhỏ. 

Các lá mọc lệch gần gốc, lan dần về phía ngọn thân, xếp thành nhiều bậc xoắn ốc, không có khí khổng trên các mặt trục, các lá lớn nhất thuôn hẹp với đỉnh nhọn đột ngột.

Cây thạch tùng răng cưa

Phân bố, thu hái, chế biến

Thạch tùng răng cưa phân bố rộng rãi ở Nam Á, Ấn Độ và Bắc Mỹ. Thạch tùng răng cưa là một loại thảo mộc truyền thống và là dược liệu có nguy cơ tuyệt chủng của Trung Quốc, đã thu hút nhiều sự chú ý do sản xuất Huperzine A (HupA). Thạch tùng răng cưa sinh trưởng rất chậm, vòng đời dài nên năng suất thấp, hầu như không được nuôi trồng trong điều kiện tự nhiên hiện nay.

Ở Việt Nam, Thạch tùng răng cưa mới chỉ được phát hiện ở vùng núi cao trên 1.000 m tại Sa Pa (thuộc tỉnh Lào Cai) và Đà Lạt (thuộc tỉnh Lâm Đồng), nó thường sống dưới tán của các loại cây khác.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận dùng của Thạch tùng răng cưa là phần thân cây trên mặt đất, có thể dùng tươi hoặc sấy khô để bảo quản lâu dài.

Theo y học cổ truyền

Tính vị, quy kinh

Thạch tùng răng cưa có vị đắng và hơi ngọt, tính bình.

Công năng, chủ trị

Thạch tùng răng cưa là loài quý hiếm, được đưa vào chương trình nghiên cứu bảo tồn và phát triển gen quý hiếm cây thuốc. Nó được coi là thần dược ở các nước phương Tây và được sử dụng rất nhiều trong các loại thực phẩm chức năng được bán trên thị trường. Cây thuốc được biết đến rộng rãi ở Trung Quốc với tên Qian Ceng Ta và được sử dụng trong các bài thuốc thảo dược.

Thạch tùng răng cưa được sử dụng như một thành phần trong các công thức thảo dược truyền thống của Trung Quốc để lưu thông máu và giảm đau.

Việc sử dụng và phổ biến các loại thuốc thảo dược ngày càng tăng trên toàn thế giới. Trên thực tế, ngày nay, y học cổ truyền Trung Quốc cung cấp một kho tàng rộng lớn cho nghiên cứu dược phẩm, chủ yếu tập trung vào huperzine A (HupA), một lựa chọn điều trị đầy hứa hẹn trong một số rối loạn cấp tính và mãn tính.

Theo y học hiện đại

Huperzine A được chiết xuất từ Thạch tùng răng cưa, một loại thảo mộc được bán trên thị trường như một chất bổ sung chế độ ăn uống để cải thiện chức năng não. Công dụng của Thạch tùng răng cưa chủ yếu từ  Huperzine A. Nó có thể giúp cải thiện trí nhớ bằng cách bảo vệ các tế bào thần kinh và đã được sử dụng như một phương pháp điều trị bệnh Alzheimer và chứng mất trí do mạch máu ở Châu Á. 

Hầu hết các nghiên cứu về Thạch tùng răng cưa đều dựa trên chiết xuất huperzine A, chất này ức chế chọn lọc acetylcholinesterase. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy các đặc tính chống chết tế bào, chống viêm và chống oxy hóa có thể góp phần vào tác dụng bảo vệ của nó đối với ngộ độc chất độc thần kinh, bệnh nhược cơ, tổn thương tái tưới máu gan và suy giảm nhận thức liên quan đến bệnh tiểu đường.

Để điều trị rối loạn nhận thức và để giảm bớt bệnh thần kinh

Mặc dù có những tuyên bố về hiệu quả chống lại bệnh thần kinh, nhưng dữ liệu lâm sàng còn thiếu.Thạch tùng răng cưa có thể cải thiện nhận thức ở bệnh nhân sa sút trí tuệ mạch máu, nhưng cần có thêm các nghiên cứu.

Chiết xuất alkaloid tinh khiết từ loại cây này được gọi là huperzine A có tác dụng bảo vệ thần kinh và đã được phát triển để điều trị bệnh Alzheimer và chứng mất trí nhớ ở Châu Á. Ở Mỹ, nó có sẵn như là một chất bổ sung chế độ ăn uống để thúc đẩy chức năng nhận thức. 

Các nghiên cứu lâm sàng về huperzine A đối với bệnh Alzheimer đã mang lại nhiều kết quả khác nhau, nhưng một phân tích tổng hợp cho thấy rằng nó có thể giúp điều trị rối loạn nhận thức từ nhẹ đến trung bình. Một nghiên cứu cho thấy nó cải thiện chức năng nhận thức ở bệnh nhân sa sút trí tuệ mạch máu. Cần có nhiều nghiên cứu được thiết kế tốt hơn để xác định tính an toàn và hiệu quả.

Huperzine A là một chất ức chế acetylcholinesterase, do đó làm tăng nồng độ acetylcholine trong hạch nền. Nồng độ acetylcholine cao hơn trong hệ thống thần kinh trung ương được cho là nguyên nhân gây suy giảm nhận thức ít nghiêm trọng hơn ở bệnh Alzheimer.

Ngoài ra, huperzine có thể can thiệp vào con đường lắng đọng beta-amyloid bằng cách điều chỉnh quá trình chuyển hóa protein tiền chất và cản trở tình trạng nhiễm độc thần kinh liên quan (13). Huperzine cũng ức chế các thụ thể N-methyl-D-aspartate ở vỏ não.

Thạch tùng răng cưa​​​​​​​ điều trị rối loạn nhận thức và để giảm bớt bệnh thần kinh

Để điều trị bệnh nhược cơ

Các trường hợp mắc bệnh thần kinh cơ này đã được báo cáo là được điều trị bằng huperzine, là thành phần có trong Thạch tùng răng cưa.

Giảm tác dụng phụ của hóa trị liệu

Mặc dù một số bệnh nhân ung thư sử dụng huperzine để giảm tác dụng phụ của hóa trị liệu, nhưng không có nghiên cứu lâm sàng nào được thực hiện cho thấy nó an toàn và hiệu quả khi sử dụng như vậy. Nó cũng có thể tương tác với nhiều loại thuốc và có thể gây ra tác dụng phụ nhẹ.

Nó cũng được một số bệnh nhân ung thư sử dụng để giảm đau và rối loạn chức năng thần kinh do hóa trị.

Kiểm soát đường huyết

Huperzine có trong Thạch tùng răng cưa làm tăng cường kiểm soát đường huyết, ức chế viêm, tăng biểu hiện yếu tố dinh dưỡng thần kinh có nguồn gốc từ não và hạn chế stress oxy hóa trên chuột. Trong một mô hình chuột bị tổn thương tái tưới máu do thiếu máu cục bộ ở gan, các đặc tính chống oxy hóa, chống viêm và chống chết tế bào của huperzine đã góp phần vào tác dụng bảo vệ gan.

Liều dùng thạch tùng răng cưa tùy thuộc vào  bài thuốc sử dụng.

Nếu bạn đang dùng thuốc ức chế acetylcholinesterase như donepezil, galantamine hoặc rivastigmine: Huperzine hoạt động theo cơ chế tương tự và có thể làm tăng nguy cơ tác dụng phụ.

Nếu bạn đang dùng thuốc ức chế thụ thể dopamine D2: Huperzine có thể gây ra các triệu chứng của bệnh Parkinson.

Nếu bạn đang sử dụng thuốc chẹn kênh canxi hoặc thuốc đối kháng beta adrenergic: Huperzine có thể làm giảm nhịp tim.

Phản ứng phụ

Nhẹ: Buồn nôn, khát nước, đau bụng, chán ăn, chóng mặt, nôn mửa, táo bón, tiêu chảy, mất ngủ, dễ bị kích động, hiếu động thái quá, đổ mồ hôi, nhịp tim chậm, buồn ngủ, tắc mũi, sưng tấy.