Bạch cương tàm: Loại thuốc có nhiều tác dụng chữa bệnh

Tên gọi, danh pháp

Bạch cương tàm hay Tằm chết gió, Cương tàm, Tằm cô chỉ, Cương trùng, Tử lăng, Chế thiên trùng, Sao giai tam, Cương nghĩ tử, Thiên trùng, Bạch cam toại, Tằm vôi, Sao cương tằm, có tên khoa học Bombyx cum Botryte, là con tằm Bombyx mori L. thuộc họ Tằm (Bombycidae) bị một bệnh do khuẩn Botrytis bassiana Bals hoặc Beauveria bassiana (Bals) Vuill làm chết cứng, sắc trắng như vôi.

Đặc điểm tự nhiên

Ở những nơi nuôi tằm, người ta lấy những con tằm tự nhiên đã chết vì bệnh đem ủ với vôi rồi phơi nắng cho khô. Bạch cương tàm có hình con tằm, thường cong, dài khoảng 3,5 cm và đường kính khoảng 5 gam. Bề ngoài có màu trắng bẩn hoặc nâu bẩn với các đốm trắng nhẹ; thể chất cứng và giòn, khi bẻ làm đôi vết gãy có màu nâu xanh, mùi hơi hắc, vị hơi đắng.

Phân bố, thu hái, chế biến

Có nhiều cách bào chế:

• Từ giữa tháng 4 đến tháng 5, người ta thường chọn những con tằm đã chết vì nhiễm vi khuẩn và đem phơi trong gió hoặc phơi nắng. Sau đó tằm được cho vào máy sấy có chứa vôi sống hoặc có thể đem phơi nắng hoặc ngâm nước vo gạo 1 đêm trước khi sử dụng. Sau khi ngâm nước vo gạo, để tơ và nhớt ra hết bằng cách quậy nhẹ tay, vớt ra, phơi hoặc sấy khô lại.
• Ngâm tằm trong nước vo gạo nếp 1 ngày, đợi dầu và chất nhầy nổi lên, vớt ra, phơi trên lửa nhỏ, rửa sạch miệng đen và lông vàng, phơi khô rồi dùng lửa nhỏ sao cho đến khi nó khô hoàn toàn.
• Tằm được sao với cát vàng hoặc rượu và sau đó sấy khô.

Khi chọn mua tằm nên chọn loại thân phân khúc, có các đoạn đầu và thân rõ ràng, đầu tròn, hai bên bụng có 8 đôi chân giả và thường kèm theo một ít tơ ở mặt ngoài, đa số là các chất màu trắng xám. Không nên chọn loại có thân cong, ruột ướt đen, vì loại này thường làm giả bằng tằm chết rồi đem ngâm vôi.

Bạch cương tàm được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ẩm, tránh bụi bẩn. Hiện nay, thuốc được sản xuất bằng cách phun vi khuẩn Botrytis Bassiana Bals trên tằm dài khoảng 4 - 5 cm. Sau khi tằm nhiễm bệnh chết, nó thường cứng lại, làm trắng và dùng làm thuốc.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của bạch cương tàm là con tằm.

Người ta không biết hoạt chất trong bạch cương tàm là gì chỉ được biết bạch cương tàm chứa khoảng 67,44% protein, 4,38% chất béo, 6,34% tro và 11,34% độ ẩm.

Theo Tạp chí Nội khoa Nhật Bản 46 (7), 801 (1957), chất gốc của bạch cương tàm có tác dụng kích thích hormon vỏ thượng thận.

Theo y học cổ truyền

Bạch cương tàm là một vị thuốc chỉ thấy dùng trong phạm vi nhân dân để chữa những trường hợp kinh giản, co giật của trẻ em, trẻ em khóc đêm, bị cảm, mất tiếng, xuất huyết não, cổ họng sưng đau, con trai liệt dương, con gái băng huyết, khí hư trắng hay đỏ, đẻ xong đau bụng.

Còn dùng chữa những vết đen sạm trên mặt.

Tính chất ghi theo tài liệu cổ về bạch cương tàm là vị mặn, cay, tính bình và không có độc, vào 4 kinh tâm, can, tỳ và phế. Có tác dụng khứ phong hóa đờm. Dùng chữa kinh giản, cổ họng sưng đau, trúng phong mất tiếng, đầu phong răng đau, đơn độc. Những người huyết hư không phải phong tà không dùng được.

Bạch cương tàm là vị thuốc dân gian chỉ dùng chữa các bệnh trong dân gian như trẻ em co giật, quấy khóc đêm, cảm mạo, mất tiếng, xuất huyết não, sưng đau họng, liệt dương ở nam, băng huyết ở nữ, tiết dịch khí hư màu trắng hoặc đỏ, đau bụng sau sinh.

Cũng được sử dụng để điều trị các vết thâm trên da mặt.

Theo tài liệu cổ, vị thuốc của bạch cương tàm là mặn, cay, tính bình, không độc, thuộc vào 4 kinh can, tâm, tỳ, phế. Nó có tác dụng khu phong, hóa đàm. Dùng chữa các chứng kinh đơn, đau họng, khu phong, mất tiếng, nhức đầu, đau răng đơn độc. Không dùng được ở người có huyết hư nguyên nhân không phải do phong tà.

Theo y học hiện đại

Không có.

Thường được dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột, có thể phối hợp với các vị thuốc khác để tăng hiệu quả chữa bệnh. Trị các vết thâm trên da mặt.

Uống 4 đến 8 gam mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc hoặc bột.

Điều trị da mặt đen sạm

Bạch cương tàm nghiền mịn, trộn với nước rồi bôi lên, vết thâm sẽ biến mất.

Điều trị bệnh thiên đầu thống

Cương tàm được tán mịn và pha với trà và đôi khi với nước ép hành.

Trị viêm amidan cấp tính

Bạch cương tàm 10g, phèn chua 5g, phèn đen 5g trộn đều, nghiền mịn, đổ vào lọ để dành. Khi dùng, lấy lá bạc hà 5 gam, để nguyên 5 gam, sắc với ít nước, hòa 5 gam bột trên vào, xát vào họng, khạc ra nhiều đờm.

Thuốc thường được sử dụng tại chỗ và thuốc thường được sao chế để sử dụng trị bệnh tán phong nhiệt. Bạch cương tàm, toàn yết, ngô công đều là những vị thuốc thường dùng trong bệnh phong, nhưng cương tàm tác dụng kém hơn. Vì vậy, trên lâm sàng, có trường hợp can phong, trường hợp nhẹ nên phối hợp với toàn yết, trường hợp nặng nên phối hợp với ngô công và toàn yết.

Cương tàm không chỉ có thể xua tan phong nội, mà còn có thể tán phong ngoại, có thể hóa đàm tán kết nên thích hợp sử dụng cho chứng phong đàm. Với thực hành lâm sàng, có thể dùng cương nhộng thay cho bạch cương tàm.