Lá Khôi: Hiệu quả không ngờ trong điều trị bệnh viêm dạ dày

Tên gọi, danh pháp

Khôi hay còn gọi được gọi là Khôi tía, Chẩu mã thái, cây Độc lược, Đơn tướng quân, có tên khoa học Ardisia sylvestris Pitard, thuộc họ Đơn nem Myrsinaceae.

Đặc điểm tự nhiên

Cây Khôi là một loại cây nhỏ, cao khoảng 1,5 – 2m, thân mọc thẳng đứng, rỗng xốp, ít phân nhánh hay không phân nhánh.

Lá mọc tập trung ở đầu ngọn hay các nhánh bên, kiểu mọc so le, phiến lá nguyên, mép có răng cưa nhỏ và mịn, thon ngược dài khoảng 25 - 40cm, rộng 6 -10cm, mặt trên màu xanh mịn, mặt dưới màu tím, cả 2 mặt đều có lông mịn như nhung; gân nổi hình mạng lưới, có loại 2 mặt đều là màu xanh.

Hoa mọc thành chùm, dài khoảng 10 - 15cm, hoa rất nhỏ, đường kính chỉ khoảng 2 - 3mm, màu trắng pha hồng tím, gồm 5 lá đài và 5 cánh hoa.

Quả mọng, khi chín màu đỏ.

Mùa hoa: Tháng 5 - 7, mùa quả: Tháng 7 - 9.

Có nhiều cây Khôi khác nhau, có cây như mô tả ở trên, có cây hai mặt lá đều xanh. Kinh nghiệm thường chỉ dùng loại có lá mặt trên xanh như nhung, mặt dưới màu tím.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây Khôi thường mọc hoang tại những khu rừng rậm miền thượng du, vùng núi ở độ cao 400 - 1000m, ở các tỉnh như Hà Tây (Ba Vì), Thanh Hóa (Thạch Thành - Ngọc Lặc - Lang Chánh), Nghệ An (Phủ Quỳ) và Ninh Bình (Nho Quan).

Thường lá và ngọn được thu hoạch vào mùa hạ, sau đó đem phơi nắng cho tái rồi phơi và ủ trong râm.

Hiện nay, cây Khôi được nhân dân các vùng núi phía bắc như Hà Giang, Tuyên Quang, Vĩnh Phúc…. trồng nhiều do vừa mang lại lợi ích kinh tế vừa mang hiệu quả chữa bệnh.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của Khôi là lá, rễ - Folium et Radix Ardisiae Silvestris.

Thành phần hóa học cây Khôi chưa được nghiên cứu nhiều, tuy nhiên các nghiên cứu sơ bộ cho thấy có tanin và glucosid.

Các nghiên cứu sơ bộ trên thỏ, chuột bạch và khỉ thấy có một số kết quả sau đây:

• Làm giảm độ acid của dạ dày khỉ.

• Làm giảm nhu động ruột cô lập ở thỏ.

• Làm yếu sự co bóp của tim.

• Làm giảm sự hoạt động bình thường trên chuột bạch.

Bệnh viện 108 dùng lá Khôi thử nghiệm lâm sàng (chỉ thử nghiệm trên 5 bệnh nhân) thì 4 người giảm đau 80 - 100%, dịch vị giảm xuống bình thường.

Viện đông y sử dụng lá Khôi chữa khỏi một số trường hợp đau dạ dày (dùng riêng hay phối hợp với nhiều loại dược liệu khác) đã sơ bộ nhận định như sau:

• Với liều 100g lá Khôi trở xuống uống hằng ngày thì có thể từ đỡ đau đến hết đau, bệnh nhân ăn ngủ được.

• Nhưng với liều 250g/ngày thì làm bệnh nhân mệt mỏi, người uể oải, da tái xanh, sức khỏe xuống dần nếu tiếp tục uống.

Tóm lại về mặt lâm sàng, kết quả cho thấy chưa hoàn toàn tốt.

Nhân dân miền ngược vùng Lang Chánh, Ngọc Lạc tỉnh Thanh Hóa thường dùng lá Khôi chế biến để sắc uống chữa đau bụng. Hội Đông Y Thanh Hóa đã kết hợp dùng lá Khôi (80g), lá Bồ công anh (40g) và lá Khổ sâm (12g) sắc uống chữa đau dạ dày, có thể thêm lá Cam thảo dây (20g) nếu cần. Nhiều địa phương khác ở tỉnh Nghệ An cũng dùng lá Khôi để chữa đau dạ dày. Lá Khôi được dùng với lá Vối, lá Hòe nấu nước tắm cho trẻ bị sài lở, hoặc giã với lá Vối trộn với dầu vừng đắp nhọt cho trẻ.

Lá Khôi chữa đau bụng

Đồng bào Dao dùng rễ cây Khôi thái nhỏ, phơi khô rồi đem ngâm rượu uống cho bổ huyết, lại dùng sắc uống chữa kiết lỵ ra máu, đau yết hầu và đau cơ nhục.

Trong dân gian, người ta dùng lá Khôi như 1 vị thuốc chữa đau dạ dày hiệu quả.

Việc sử dụng này xuất phát từ kinh nghiệm của Phân hội đông y Thanh Hóa dựa theo kinh nghiệm trước đó của một vùng dân tộc dùng lá cây này chữa đau bụng, dùng phối hợp với những vị dược liệu khác bao gồm Bồ công anh (Lactuca indica) và Khổ sâm (Croton tonkinensis).

Kết quả hiện chưa nhất quán, có người nói khỏi nhưng cũng có những người uống vào lại thấy mệt mỏi, đầy bụng khó chịu. Vậy nên rất cần thêm nhiều nghiên cứu cụ thể hơn nữa mới có kết luận chắc chắn về tác dụng này.

Liều dùng hàng ngày: Khoảng 40 - 80g sắc uống phối hợp với các vị thuốc khác.

Chữa đau dạ dày

Lá Khôi thường được dùng bởi người dân miền ngược vùng Lang Chánh, Ngọc Lặc tỉnh Thanh hoá chế biến, sắc uống chữa đau bụng. Hội Đông y Thanh Hoá đã kết hợp dùng lá Khôi (80g), lá Bồ công anh (40g) và lá Khổ sâm (12g) sắc uống để chữa đau dạ dày; có thể gia thêm lá Cam thảo dây (20g) nếu cần. Nhiều địa phương khác ở tỉnh Nghệ An cũng dùng lá Khôi để chữa đau dạ dày.

Lá Khôi chữa đau dạ dày

Trị nhọt ở trẻ em

Lá Khôi cùng với lá Vối, lá Hoè dùng để nấu nước tắm cho trẻ bị sài lở, hoặc giã với lá Vối trộn với dầu vừng đắp lên nhọt cho trẻ.

Chữa kiết lỵ

Rễ cây Khôi được đồng bào Dao dùng thái nhỏ phơi khô ngâm rượu uống cho bổ huyết, lại dùng sắc uống chữa kiết lỵ ra máu, đau yết hầu và đau cơ nhục.

Chưa ghi nhận.