Tổng quan bệnh kiết lỵ và cách phòng chống hiệu quả

Kiết lỵ là gì? 

Kiết lỵ là một bệnh nhiễm trùng trong ruột gây tiêu chảy ra máu. Nó có thể do ký sinh trùng hoặc vi khuẩn gây ra. Thời xa xưa thường được biết đến với tên gọi là bệnh chảy máu, là một loại viêm dạ dày ruột dẫn đến tiêu chảy ra máu. 

Định nghĩa về bệnh kiết lỵ có thể khác nhau tùy theo khu vực và theo chuyên khoa y tế. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) giới hạn định nghĩa của nó là "tiêu chảy với máu có thể nhìn thấy" với  mô ruột bị tổn thương nghiêm trọng đến mức các mạch máu bị vỡ, cho phép mất một lượng máu có thể nhìn thấy khi đại tiện. Một số định nghĩa thuật ngữ rộng hơn. Những khác biệt về định nghĩa này phải được tính đến khi xác định cơ chế.

Những dấu hiệu và triệu chứng của kiết lỵ

Kiết lỵ là một bệnh nhiễm trùng trong ruột gây tiêu chảy ra máu. Nó có thể do ký sinh trùng hoặc vi khuẩn gây ra.

Các triệu chứng có thể xuất hiện 1-3 ngày sau khi  bị nhiễm bệnh. Ở một số người, các triệu chứng mất nhiều thời gian hơn để xuất hiện. Ở một số đối tượng khác thì ít thấy các triệu chứng rõ rệt. Mỗi loại bệnh kiết lỵ sẽ bao gồm các dấu hiệu biểu hiện khác nhau.

Bệnh lỵ trực khuẩn gây ra các triệu chứng như: Tiêu chảy kèm theo đau quặn bụng, sốt, buồn nôn và ói mửa, máu hoặc chất nhầy trong tiêu chảy.

Bệnh lỵ amip thường không rõ các dấu hiệu của bệnh. Các triệu chứng xuất hiện chậm sau 2 đến 4 tuần kể từ khi nhiễm bệnh với các dấu hiệu như: Buồn nôn, tiêu chảy, chuột rút ở bụng, giảm cân, sốt.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh kiết lỵ

Biến chứng phổ biến nhất của bệnh kiết lỵ, hoặc bất kỳ loại tiêu chảy nào, là mất nước.

Các biến chứng khác của bệnh kiết lỵ liên quan đến mất nước và có thể bao gồm:

• Mức độ kali thấp nghiêm trọng, có thể gây ra thay đổi nhịp tim đe dọa tính mạng.

• Co giật.

• Hội chứng tan máu (một loại tổn thương thận).

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám ngay nếu có bất cứ biểu hiện nào sau đây: Tiêu chảy ra máu hoặc tiêu chảy nặng đủ để gây ra tình trạng giảm cân và mất nước. Ngoài ra, hãy đi trao đổi với bác sĩ nếu bạn hoặc con bạn bị tiêu chảy và sốt 38ºC hoặc cao hơn. Chẩn đoán và điều trị sớm bệnh kiết lỵ sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến kiết lỵ

Kiết lỵ là kết quả của nhiễm trùng đường ruột do vi khuẩn Shigella hoặc ký sinh trùng Entamoeba histolyca gây ra. Virus thường không gây ra bệnh. Những mầm bệnh này thường đến ruột già sau khi xâm nhập qua đường miệng, khi ăn phải thức ăn hoặc nước bị ô nhiễm, tiếp xúc bằng miệng với đồ vật hoặc tay bị ô nhiễm... Mỗi tác nhân gây bệnh cụ thể có cơ chế hoặc cơ chế sinh bệnh riêng, nhưng nhìn chung, hậu quả là làm tổn thương niêm mạc ruột, dẫn đến các phản ứng miễn dịch gây viêm.

Điều này có thể gây ra nhiệt độ vật lý cao , co thắt đau đớn của cơ ruột ( chuột rút ), sưng tấy do chất lỏng rò rỉ từ các mao mạch của ruột ( phù nề) và tổn thương mô hơn nữa bởi các tế bào miễn dịch của cơ thể và các hóa chất, được gọi là cytokine , được giải phóng để chống lại nhiễm trùng.

Kết quả là có thể làm giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng, mất quá nhiều nước và khoáng qua phân do phá vỡ các cơ chế kiểm soát trong mô ruột vốn thường loại bỏ nước khỏi phân và trong trường hợp nghiêm trọng, sự xâm nhập của các sinh vật gây bệnh vào máu. Thiếu máu cũng có thể phát sinh do mất máu do tiêu chảy. 

Nhiễm trùng do vi khuẩn gây tiêu chảy ra máu thường được phân loại là có thể xâm nhập hoặc sinh độc tố. Các loài xâm lấn gây tổn thương trực tiếp bằng cách xâm nhập vào niêm mạc. Các loài sinh độc tố không xâm nhập, nhưng gây tổn thương tế bào bằng cách tiết ra chất độc, dẫn đến tiêu chảy ra máu. Điều này cũng trái ngược với các chất độc gây tiêu chảy ra nước, thường không gây tổn thương tế bào.

Một số vi sinh vật - ví dụ, vi khuẩn thuộc giống Shigella - tiết ra các chất được gọi là độc tố tế bào, giết chết và làm tổn thương mô ruột khi tiếp xúc. Shigella được cho là gây chảy máu do xâm nhập hơn là do độc tố, vì ngay cả các chủng không sinh độc tố cũng có thể gây bệnh kiết lỵ, nhưng E. coli có độc tố giống shiga không xâm nhập niêm mạc ruột, và do đó phụ thuộc vào độc tố.

Những ai có nguy cơ mắc phải kiết lỵ?

Một số đối tượng sau đây có nguy cơ mắc bệnh kiết lỵ cao hơn so với người bình thường:

• Người có quan hệ tình dục đồng tính vì có nguy cơ cao hơn do tiếp xúc miệng – hậu môn trực tiếp hoặc gián tiếp.

• Bệnh kiết lỵ xảy ra tương đối phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ trong độ tuổi từ 2 – 4 tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải kiết lỵ

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc kiết lỵ, bao gồm:

• Sống chung trong cụm gia đình hoặc tham gia vào các hoạt động nhóm. Việc tiếp xúc gần gũi với những người khác làm vi khuẩn lây lan từ người này sang người khác. Dịch shigella phổ biến hơn tại các trung tâm chăm sóc trẻ em, hồ bơi cộng đồng, nhà dưỡng lão, nhà tù và doanh trại quân đội.

• Môi trường thiếu vệ sinh bị ô nhiễm nguồn nước hoặc thức ăn, nơi ở không sạch sẽ.

• Trong nhà nuôi nhiều chó mèo cũng có nguy cơ là trung gian truyền bệnh lây nhiễm kiết lỵ qua phân.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán kiết lỵ

Dấu hiệu sốt và tiêu chảy ra máu là triệu chứng của nhiều bệnh khác nhau nên việc tiến hành xét nghiệm là cách tốt nhất để chẩn đoán bệnh kiết lỵ. Bác sĩ sẽ thăm khám lâm sàng và hỏi bạn những câu hỏi về các triệu chứng, thực phẩm gần đây bạn đã ăn, vấn đề vệ sinh của nơi làm việc và nhà cửa, môi trường bạn đang sống. Phương pháp cấy phân giúp xác định chẩn đoán bệnh. Bác sĩ có thể đề nghị làm xét nghiệm máu nếu nhận thấy bạn có các triệu chứng nghiêm trọng hoặc để loại trừ các nguyên nhân khác.

Phương pháp điều trị kiết lỵ hiệu quả

Điều trị lỵ trực khuẩn

Hầu hết những người bị kiết lỵ trực khuẩn không cần thuốc theo toa. Nhiễm trùng thường tự khỏi trong vòng một tuần.

Trong khi đợi tình trạng sạch sẽ, bạn có thể làm một số điều để giúp mình cảm thấy dễ chịu hơn. Uống nhiều nước hoặc đồ uống "bù nước", chẳng hạn như đồ uống thể thao, để mang lại chất lỏng mà bạn đã mất do tiêu chảy.

Thuốc có bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol) có thể làm dịu các triệu chứng như đau bụng và tiêu chảy. Bạn cũng có thể dùng thuốc giảm đau không kê đơn như acetaminophen để kiểm soát chứng chuột rút đau đớn.

Không dùng thuốc tiêu chảy không kê đơn như loperamide (Imodium) trừ khi bác sĩ đề nghị. Những loại thuốc này có thể làm cho bệnh kiết lỵ trở nên tồi tệ hơn.

Nếu nhiễm trùng không tự khỏi trong vài ngày, bạn có thể cần điều trị bằng thuốc kháng sinh. 

Điều trị bệnh lỵ amip

Nếu bạn bị lỵ amip kèm theo các triệu chứng, bạn có thể dùng thuốc để tiêu diệt ký sinh trùng trong máu, ruột và gan. Bạn sẽ dùng những loại thuốc này trong khoảng 10 ngày. Các bác sĩ điều trị bệnh lỵ amip không gây ra triệu chứng bằng các loại thuốc như iodoquinol hoặc diloxanide furoate.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của kiết lỵ

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước ấm hoặc sử dụng nước rửa tay.

• Không dùng chung khăn tắm, cốc hoặc các vật dụng cá nhân khác với người bị bệnh kiết lỵ.

• Bệnh kiết lỵ rất dễ lây lan. Ở nhà không đi làm hoặc đi học cho đến khi bạn hết tiêu chảy trong ít nhất 48 giờ để tránh lây nhiễm cho người khác. Thường xuyên rửa tay và không chế biến thức ăn cho người khác trong vòng ít nhất 2 ngày sau khi các triệu chứng của bạn khỏi hẳn. Cũng tránh quan hệ tình dục cho đến khi bạn cảm thấy tốt hơn.

• Sau khi hết nhiễm trùng, hãy dọn dẹp nhà cửa kỹ lưỡng để tiêu diệt vi trùng. Giặt khăn trải giường, khăn tắm và quần áo bằng nước nóng. Khử trùng bàn cầu, tay cầm xả nước, tay nắm bồn rửa, tay nắm cửa và những nơi khác mà bạn thường chạm vào.

Chế độ dinh dưỡng:

• Khi bạn đi du lịch ở nơi kém phát triển có nguy cơ dịch bệnh lây lan thì nên uống và đánh răng bằng nước đóng chai hoặc nước đóng hộp, nước đun sôi, hạn chế dùng nước máy.

• Nấu ăn tại nhà hoặc nếu đi ăn ngoài nên lựa chọn nơi quán ăn sạch sẽ, vệ sinh.

• Đeo bao tay khi sơ chế thức ăn.

Phương pháp phòng ngừa kiết lỵ hiệu quả

Chưa có thông tin.