Mủ trôm: Dược liệu giải khát mùa nắng nóng

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Nhựa trôm; Tuyết Yến; Trôm hôi; Chim rừng; Cây quả mõ; May trôm (Tày).

Tên khoa học: Sterculia foetida L. thuộc Trôm – Sterculiaceae.

Tên nước ngoài: Poon tree, wild almond, Java olive, bottle – tree (Anh); arbre puant, bois de merde, sterculie fetide (Pháp).

Đặc điểm tự nhiên

Trôm là cây gỗ lớn, thân thẳng, hình trụ, cành mọc khỏe, có những sẹo lá hình tim. Cây có thể cao từ 25 đến 30m.

Lá kép chân vịt do 5 đến 9 lá chét có cuống, không lông, dài đến 30cm, có mùi hôi. Lá mọc so le, có cuống dài, hình mác, mặt trên nhạt, mặt dưới màu lục xám. Lá kèm dễ rụng.

Cụm hoa mọc ở ngọn gồm những chùm hẹp, nhẵn, dài từ 15 đến 20cm. Hoa màu đỏ có mùi rất thối, đài hình ống có lông, không có cánh hoa. Hoa đực có cuống, bộ nhị mở thành chén ở đầu, bao phấn 15 đến 20. Cuống nhụy mang 5 lá noãn, mỗi lá noãn có 8 đến 15 noãn.

Quả gồm 1 đến 5 quả đại choãi ra, dài 9 cm, vách dày, màu đỏ, nhẵn, có lông. Mỗi đại khi nở nom giống cái mõ. Hạt 10 đến 15, màu đen bóng, dài 18 đến 20mm.

Mủ trôm ra hoa từ tháng 2 đến tháng 4. Mùa kết quả từ tháng 5 đến tháng 9.

Phân bố, thu hái, chế biến

Chi Sterculia L. có 25 loài ở Việt Nam, hầu hết là cây thân gỗ hay cây bụi. Loài trôm được coi là cây gỗ cổ nhiệt đới, phân bố khá rộng rãi từ vùng Nam Trung Quốc trở xuống. Ở Việt Nam, trôm mọc rải rác ở vùng rừng cây lá rộng thường xanh, rừng thứ sinh, rừng còi ở bình nguyên, trên núi đất hay núi đá. Đôi khi cây cũng được trồng ở quanh làng bản, bờ hồ để lấy bóng mát. Cây mủ trôm phân bố nhiều ở các tỉnh nước ta như: Gia Lai, Khánh Hòa, Bà Rịa – Vũng Tàu, Kiên Giang. Ngoài ra, cây còn phân bố ở các nước Ấn Độ, Campuchia, Thái Lan, Malaixia, Philippin, Ôxtraylia, châu Phi.

Trôm rụng lá hàng năm vào mùa đông. Đến tháng 2 đến 3, từ các chồi ngủ mọc ra các lá non, đồng thời cây cũng bắt đầu có hoa. Quả trôm chứa nhiều hạt và chín vào cuối mùa thu. Khi chín, quả khô tự mở cho hạt thoát ra ngoài. Cây con mọc từ hạt được thấy vào cuối mùa xuân hay mùa hè.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của cây là hạt, lá và vỏ cây thu hái quanh năm, thường dùng tươi. Dầu hạt và nhựa mủ cũng được dùng. Hạt thu ở những quả già vào tháng 12 và tháng 1, dùng để lấy dầu.

Dịch nhựa tiết ra từ vỏ của thân cây trôm được gọi là mủ trôm. Để biết mủ trôm nguyên chất hay không, người ta phân biệt qua màu sắc. Mủ trôm nguyên chất sẽ có màu trắng trong.

Hạt trôm chứa nước 35,6%, protein 11,4%, chất béo 35,5% và chất vô cơ 2,4%.

Hạt chứa dầu béo có tỷ lệ thay đổi 30,8 – 51,78%. Hạt cũng giàu protein (21%) và tinh bột 12%.

Trong cây trôm, người ta còn thấy một lượng nhỏ chất acid béo cyclopropenoid. Các nhà khoa học giả định rằng hoạt chất trên có tác dụng chống nấm cho cây trôm.

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, dầu hạt màu vàng nhạt, dịu; có tác dụng nhuận tràng, lợi trung tiện. Nhựa mủ giải khát. Vỏ cây phát hãn và lợi tiểu. Nước sắc vỏ quả có chất nhầy làm săn da.

Theo y học hiện đại

Theo các tài liệu nước ngoài, mủ trôm có các tác dụng sau:

• Tác dụng kháng sinh, tiêu viêm.

• Tác dụng nhuận tràng làm ra mồ hôi và lợi tiểu.

• Nước sắc vỏ quả có tác dụng gây săn se.

Liều dùng: Dầu hạt trôm có thể dùng xào nấu thức ăn, nhưng chủ yếu để thắp sáng. Bột của hạt ăn được và dùng chế các loại bánh.

Cách dùng: Người ta dùng lá sắc lấy nước rửa vết thương, vết loét và chữa một số bệnh ngoài da. Dịch ép từ lá non chữa sốt, phối hợp với Piper cubela L. làm thuốc chữa ho. Hạt đôi khi được dùng làm thuốc nhuận tràng, tẩy và cũng dùng làm thực phẩm.

Chưa có thông tin.

Cần lưu ý khi sử dụng cho người đang dùng thuốc điều trị bệnh vì cố thể gây tương tác thuốc.

Vỏ thân và hạt trôm khi dùng với liều lớn gây sẩy thai. Chống chỉ định với phụ nữ mang thai, đang cho con bú; người có khối u trong ruột.

Hạt của cây trôm có nhiều dầu, nếu ăn lượng lớn hạt thì sẽ gặp tình trạng nôn, chóng mặt.