Cao ban long: Vị thuốc quý của Y học cổ truyền

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Cao ban long.

Tên khác: Lộc giác giao, Cao gạc hươu.

Tên khoa học: Colla Cornus Cervi.

Đặc điểm tự nhiên

Cao ban long thường có hình khối vuông dẹt, cạnh dài từ 3cm đến 4cm, dài 0,6cm, màu nâu vàng hoặc nâu đỏ, trong mờ, đôi khi mặt trên có một tầng bọt, màu vàng nhạt. Chất giòn, dễ gãy, mặt gãy sáng bóng.

Phân bố, thu hái, chế biến

Chế biến

Trước đây, việc nấu cao ban long thường được thợ chuyên môn tiến hành, và họ sử dụng các đồ dùng đặc biệt cho quá trình này. Để có chất lượng tốt, thường người ta chọn những loại sừng hươu to, nặng khoảng 0,8 - 1kg, và mặt ngoài của sừng có màu đỏ.

Quá trình nấu cao ban long bắt đầu bằng việc chuẩn bị sừng. Sừng được chất thành đống và thường xuyên tưới nước để giữ cho chúng ẩm ướt, hoặc có thể sử dụng bao tải sạch đựng nước để đắp lên sừng. Thường thì sử dụng phương pháp này qua một đêm để làm mềm vỏ bên ngoài của sừng. Đến sáng hôm sau, vỏ đen bên ngoài sừng được cạo sạch. Đặt 4 - 5 cái sừng đứng trong một vại nước lã. Lưu ý rằng đế sừng cần được đặt phía trên nước để chỉ phủ ngập sừng, không ngập đế để tránh nước bẩn rút vào sừng. Sau khi cạo sạch vỏ, chỉ còn lại xương trắng.

Tiếp theo, sừng được cưa thành các khúc dài 5 - 6cm, loại bỏ đế và xương trán. Sau đó, sử dụng dao để chẻ sừng thành những miếng nhỏ. Mỗi khúc sừng được chẻ thành 4 - 5 hoặc 8 mảnh tùy theo kích thước. Chỉ những miếng sừng có tủy trắng và vàng được lựa chọn, những miếng có tủy đen sẽ bị loại bỏ. Sau khi chẻ xong, miếng sừng được rửa sạch 2 - 3 lần bằng nước lã, sau đó phơi cho khô. Trong quá trình phơi, nên phơi dưới ánh nắng ban ngày và phơi dưới sương vào ban đêm. Sau 2 - 3 ngày, khi sừng có màu trắng đẹp, chúng sẽ sẵn sàng cho giai đoạn nấu.

Để nấu cao ban long, miếng sừng đã được phơi khô được đưa vào một thạp và trộn đều với 5 lít rượu. Thạp được đậy kín và trộn đều mỗi nửa giờ. Sau khoảng 3 giờ, quá trình nấu sẽ bắt đầu. Trước khi đưa miếng sừng vào thạp để nấu, cần đặt một rọ tre vào giữa thạp và xếp miếng sừng xung quanh rọ tre. Việc này giúp nấu và có thể múc nước cao ra dễ dàng. Khi cưa sừng, nếu còn có bột thì không nên bỏ đi. Nó được đóng gói trong một túi vải, tưới rượu và ủ chung với miếng sừng, sau đó túi được buộc chặt và đưa vào nấu cùng với sừng.

Sau khi đã chuẩn bị, thạp được đặt lên lò và đổ nước vào để ngập miếng sừng khoảng 3/4 thể tích thạp. Lửa được đốt dưới thạp và nhiệt độ được điều chỉnh sao cho nước trong thạp sôi nhẹ. Quá trình nấu kéo dài từ 4 - 5 giờ, trong đó, nước trong thạp sẽ chuyển sang màu đỏ. Trong quá trình nấu, cần kiểm tra và đảo miếng sừng đều đặn để đảm bảo nấu đều và màu sắc đồng đều.

Sau khi quá trình nấu kết thúc, miếng sừng được lấy ra, rửa sạch bằng nước lạnh và để ráo. Sau đó, miếng sừng được phơi khô trong bóng mát cho đến khi hoàn toàn khô và cứng. Khi sừng đã khô, chúng có màu đỏ đẹp và có mùi thơm đặc trưng.

Cao ban long thường được sử dụng trong y học truyền thống, được cho là có tác dụng bổ thận, tráng dương, cường thể và cải thiện tuần hoàn máu. Tuy nhiên, việc sử dụng các sản phẩm từ động vật có thể gây tranh cãi và ảnh hưởng đến động vật.

Bộ phận sử dụng

Cao ban long chế bằng cách nấu gạc hươu với nước rồi cô đặc lại, phơi hay sấy khô.

Thành phần chủ yếu của cao ban long là chất keratin cùng với gelatin. Chúng ta cũng biết rằng thành phần hóa học của keratin thay đổi tùy theo nguồn gốc nhưng chứa rất nhiều sunfua dưới hình thức acid amin, cysteine, và acid có sunfua không có amin. Những acid amin như acid glutamic, lysin, cysteine, leucine và tyrosin đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển cơ thể.

Ngoài ra, chúng ta biết rằng gelatin có tác dụng cầm máu. Trước khi tiêm, thời gian máu đông là 7 phút; sau khi tiêm gelatin, thời gian máu đông giảm xuống 3 phút. Marfan đã chứng minh gelatin uống vẫn có tác dụng cầm máu vì tính chất của gelatin không bị bị dịch dạ dày và dịch tá tràng phá hủy. Chất keratin cũng là một chất khó bị phân giải, hay sự phân giải rất chậm.

Theo y học cổ truyền

Cao ban long có vị cam tính hàm, ôn. Quy kinh Thận, Can.

Ổn bổ Can Thận, ích tinh, dưỡng huyết. Chủ trị liệt dương hoạt tinh, thắt lưng đầu gối mỏi có cảm giác lạnh, hư lao gầy còm, đại tiểu tiện ra máu, âm hư thũng độc, băng huyết, rong huyết.

Theo y học hiện đại

Cao ban long được sử dụng như một vị thuốc bồi dưỡng, thuốc bổ và thuốc cầm máu trong nhiều tình huống khác nhau. Nó có thể hỗ trợ trong việc điều trị các vấn đề sức khỏe như thổ huyết, khi có triệu chứng nôn và ho ra máu. Ngoài ra, cao ban long cũng có thể giúp kiểm soát các rối loạn tiêu hóa như chảy máu dạ dày và ruột. Với khả năng cầm máu, cao ban long cũng được sử dụng để điều trị các vấn đề liên quan đến kinh nguyệt, như kinh nguyệt quá nhiều. Nó cũng có thể giúp giảm các triệu chứng khác như đi tiểu nhiều, mồ hôi trộm, chân tay đau nhức.

Choi và cộng sự (2013) đã nghiên cứu tác động của cao ban long lên hoạt động của tế bào gốc và sự biệt hóa biểu bì trong quá trình tái tạo da. Kết quả cho thấy những phát hiện về hình thái tương tự khi thêm axit hyaluronic (HA) và/hoặc cao ban long. Khi bổ sung HA và/hoặc cao ban long có thể ảnh hưởng đến hoạt động của tế bào gốc trong quá trình tái tạo da. 

Hơn nữa, biểu hiện filaggrin tăng lên nhiều khi cao ban long được thêm vào. Nó cho thấy sự biệt hóa biểu bì được cải thiện đáng kể bằng cách bổ sung cao ban long. Tóm lại, sự hiện diện đồng thời của HA và cao ban long đã góp phần vào hoạt động của tế bào gốc và sự biệt hóa biểu bì trong quá trình tái tạo da.

Hijikata và cộng sự (2009) đã nghiên cứu việc sử dụng Y học cổ truyền Trung Quốc để điều trị bệnh thiếu máu khó chữa bằng nhau thai và cao ban long. Hai loại thuốc này được kê cho một phụ nữ 74 tuổi bị thiếu máu bất sản và một nam giới 26 tuổi bị thiếu máu nghi do vi-rút; các phương pháp điều trị cơ bản vẫn được duy trì theo tình trạng bệnh. 

Kết quả cho thấy liệu pháp điều trị thông thường bằng hormone steroid, thuốc ức chế miễn dịch, truyền tiểu cầu và hồng cầu không có hiệu quả ở những bệnh nhân này. Ở hai bệnh nhân được điều trị bằng nhau thai và cao ban long có sự tăng tiểu cầu và tăng cường nồng độ hemoglobin trong vài tháng điều trị kèm theo sự cải thiện đáng kể về chất lượng cuộc sống.

Ngày ăn 5 - 10g, có thể ăn tới 20g. Cao ban long thường được cắt thành những miếng nhỏ để tiện cho việc nhai hoặc ngậm cho tan dần trong miệng. Nếu muốn, bạn có thể ăn chúng kết hợp với cháo hoặc hòa tan trong rượu và uống. Đây là cách sử dụng phổ biến của cao ban long khi bạn gặp phải các vấn đề như ho, ho khan hoặc ho gió.

Bài Nhị long ẩm

Cao ban long 40g, Long nhãn 40g. Long nhãn cho vào nước, sắc kỹ rồi vắt lọc lấy nước, sau đó cắt nhỏ cao ban long cho vào khuấy và đun cho tan. Uống khi còn nóng. Hải Thượng Lãn Ông dùng thuốc này làm thuốc chữa các trường hợp không ngủ, đổ mồ hôi trộm, sốt về chiều khát nước, đại tiện táo bón, miệng lở, mắt vàng, ăn uống không được.

Bài Bổ Tỳ âm tiễn

Bạch truật 160g sao với sữa, hoặc sao đất nếu đi tả, Thục địa 40g nướng khô, Sâm bố chính 80g sao vàng với gạo nếp, Can khương 4g sao đen, Long nhãn 28g, Cao ban long 40g. Các vị trên sắc với nước nhiều lần, cô đặc thành cao, mỗi lần uống chừng 2 cốc con, dùng nước hạt sen làm thang. Nếu hay sôi bụng thêm 4g Đinh hương. Nếu đại tiện lỏng quá thêm 4g Ngũ vị tử và 12g Nhục đậu khấu.

Bài thuốc hỗ trợ phụ nữ sau sinh, người lao lực, ra mồ hôi trộm, mệt mỏi sau khi ốm dậy

Sử dụng 0,02g Cao ban long, 0,05g Cao ngũ gia bì, 0,02g Mật ong, 0,07g Triphosphat Calci, trộn đều, làm thành viên hoàn. Mỗi ngày dùng uống 2 - 3 lần, người lớn mỗi lần 3 - 4 viên, trẻ em 2 - 3 viên tùy theo tình trạng sức khỏe và độ tuổi.

Bài thuốc chữa xuất huyết dạ dày, nôn ra máu, thổ huyết, ruột chảy máu, xuất huyết tử cung, kinh nguyệt ra nhiều

Sử dụng Cao ban long 4g, Bồ hoàng, Cam thảo, mỗi vị đều 5g, dùng sắc với 400ml nước, đến khi còn 100ml thì chia thành 2 lần, dùng uống khi còn nóng trong ngày.

Sau khi hiểu rõ về hiệu quả và công dụng của dược liệu này đối với sức khỏe con người, người dùng cần lưu ý và ghi nhớ một số vấn đề quan trọng sau đây để tăng cường hiệu quả sử dụng:

• Cao ban long phù hợp với một số đối tượng mắc chứng thiếu hụt canxi, mắc viêm khớp, loãng xương, người kém ăn, cơ thể suy nhược và thường xuyên mất ngủ.
• Kiểm tra với bác sĩ trước khi sử dụng: Nếu bạn đang kết hợp điều trị bằng các loại thuốc khác, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên môn trước khi sử dụng cao ban long. Điều này giúp đảm bảo an toàn và tránh tương tác không mong muốn giữa các loại thuốc.
• Đối tượng không nên sử dụng: Một số nhóm đối tượng không nên sử dụng dược liệu này bao gồm bệnh nhân bị tim, viêm thận nặng, cao huyết áp, người béo phì hoặc có dấu hiệu bị nóng trong cơ thể.

Những lưu ý trên giúp người dùng sử dụng dược liệu một cách an toàn và hiệu quả, đồng thời tránh các vấn đề không mong muốn. Tuy nhiên, việc tư vấn và hỏi ý kiến bác sĩ vẫn là quan trọng để đảm bảo an toàn và phù hợp với từng trường hợp cụ thể.