Cúc tần: Dược liệu quen thuộc điều trị cảm, bệnh xương khớp

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Cúc tần.

Tên khác: Cây từ bi; lức; lức ấn; nan luật.

Tên khoa học: Pluchea indica (L.) Less.

Đặc điểm tự nhiên

Cây Cúc tần nhỏ, chiều cao 2 - 3m, cành gầy, lúc đầu có phủ lông, sau nhẵn.

Lá cây có gân hình bầu dục, hơi nhọn đầu, gốc thuôn dài, có răng cưa ở mép, mặt dưới có lông mịn, phiến dài 4 - 5cm, rộng 1 - 2,5cm. Ở ngọn có cụm hoa mọc thành ngù.

Hoa hình đầu có cuống ngắn, màu tím nhạt, nhóm họp thành 2 - 3 cái. Lá bắc 4 - 5 dãy, hoa lưỡng tính nhiều. Mào lông màu trắng bẩn. Tràng hoa cái mảnh, 4 răng nhỏ. Tràng hoa lưỡng tính phình to ở đỉnh, có 5 thùy. Nhị 5, bao phấn có tai, hình dùi, bầu hơi có lông. Quả bế hình trụ - thoi, 10 cạnh. Vào tháng 12 là mùa ra hoa và quả của Cúc tần. Tơ hồng mọc và sống nhờ trên thân cây.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cúc tần là cây mọc dại và được trồng nhiều nơi ở nước ta từ đồng bằng cũng như bờ biển. Cây được trồng làm thuốc cũng như người dân trồng để làm hàng rào. Ngoài ra Cúc tần còn xuất hiện ở Inđonexia.

Thường thu hái lá non và lá bánh tẻ. Dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô làm thuốc. Người ta đào cả rễ, rửa sạch, thái mỏng phơi hay sấy khô.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của Cúc tần là toàn thân.

Trong toàn cây chủ yếu có tinh dầu, mùi thơm ngải cứu.

100g Cúc tần tươi có 5.7g protit, 1g lipit, 5.1g xenluloza, 2.3g tro, 179mg Canxi, 2.3mg P, 0.5mg Fe, 4.6g caroten, 15mg vitamin C.

Theo Y học cổ truyền

Theo Đông y, bộ phận của Cúc tần là lá và cành non sử dụng làm thuốc trị cảm sốt, sốt khi sắc uống hoặc xông. Có tác dụng giúp sự tiêu hóa, chữa lỵ. Người ta còn giã nát lá và cành non, thêm ít rượu xào cho nóng đắp lên ở nơi đau ở hai bên thận chữa đau, mỏi lưng. Rễ cũng được sử dụng và cho tác dụng điều trị tương tự như lá và cành nòn... Cúc tần có vị ngọt, hơi đắng, mùi thơm, tính mát, có tác dụng giải cảm, tán phong nhiệt, giáng hỏa, tiêu độc, làm sáng mắt, lợi tiểu, tiêu đờm, tiêu ứ.

Để điều trị cảm mạo, sốt không đổ mồ hôi, phong thấp, tê bại, gân xương mình mẩy đau nhức dùng lá, cành non hoặc rễ của Cúc tần. Còn có tác dụng giúp sự tiêu hóa, chữa lỵ, viêm họng, phù thũng, đái ít, có thể dùng để điều trị sốt rét. 

Để chữa cảm sốt, có thể nấu nước xông lá tươi Cúc tần cùng với các lá khác như lá tre, bưởi, sả, chanh, hương nhu. Lấy lá tươi nấu nước tắm để điều trị ghẻ.

Theo Y học hiện đại

Theo tài liệu nước ngoài, rễ và lá Cúc tần có công dụng làm săn, hạ nhiệt và được dùng dưới dạng nước sắc làm thuốc ra mồ hôi chữa sốt. Nước ép lá được dùng điều trị lỵ.

Một số tác dụng dược lý của lá và rễ cây Cúc tần:

• Trên mô hình gây phù thực nghiệm chân chuột cống trắng có tính kháng viêm khá mạnh.

• Trên mô hình gây u hạt thực nghiệm dưới da chuột cống trắng có tính chống viêm mạn tính yếu.

• Gây thu teo tuyến ức chuột cống non.

• Mô hình gây sốt thực nghiệm cho tác động hạ nhiệt rõ rệt.

• Trên mô hình gây quặn đau với acid acetic có công dụng giảm đau.

Dùng thuốc sắc, 6 - 8 g/ngày. Dùng ngoài không kể liều lượng.

Chữa cảm sốt

Thành phần gồm Cúc tần 20g, Lá tre 20g, Bạc hà 20g, Kinh giới 20g, Tía tô 20g, Cát căn 20g, Cúc hoa 5g, Địa liền 5g. Điều chế dưới dạng thuốc bột hoặc thuốc viên, mỗi ngày uống 2 - 3 lần, mỗi lần 4 - 6g.

Chữa cảm sốt, nhức đầu, ho, không có mồ hôi

Thành phần gồm Cúc tần (2 nắm), lá sả (1 nắm), lá chanh (1 nắm). Nấu nước xông và uống nóng, đắp chăn cho ra mồ hôi.

Chữa đau nhức gân xương, đau lưng

Rễ Cúc tần 20g, rễ Xấu hổ 20g, rễ Bưởi bung 20g, rễ Đinh lăng 10g, Cam thảo dây 10g. Sắc uống.

Điều trị thấp khớp, đau nhức xương khớp

Sử dụng 15 – 20 gram rễ cây Cúc tần, rửa sạch và sắc nước uống. Bên cạnh đó, người bệnh có thể phối trộn Cúc tần với rễ cây bưởi bung, rễ Trinh nữ mỗi vị 20 gram và Cam thảo dây, Đinh lăng mỗi vị 10 gram. Sắc thuốc và uống liên tục trong 5 – 7 ngày, giúp chữa thấp khớp và giảm đau nhức xương.

Chữa nhức mỏi gân xương, đau lưng

Sắc uống lúc nóng các vị thuốc rễ Cúc tần 20g, củ Ráy dại (sao bỏ vỏ) 8g, rễ Bưởi bung 12 g, lá Tía tô 8g, Kinh giới 8g, Gừng tươi 8g. Nếu sốt không ra mồ hôi thì trong uống, ngoài xông.

Chữa nhức mỏi gân xương, đau lưng

Sắc uống gồm rễ Cúc tần 20g, rễ Xấu hổ 20g, rễ Bưởi bung 20g, rễ Đinh lăng 10g, Cam thảo dây 10g.

Chữa gãy xương

Thành phần gồm bột lá Cúc tần 200g, bột lá Ngải cứu 100g, Sáp ong 100g, bột Quế chi 40g, bột Đại hồi 20g, dầu Thầu dầu vừa đủ. Đun sôi dầu thầu dầu, cho sáp ong vào nấu cho tan, rồi cho tiếp 4 vị dược liệu quấy cho đều thành cao đặc. Để nguội, đắp thuốc và bó vào chỗ xương gãy. Hai ngày làm một lần.

Cao dán chữa sai khớp, bong gân, chấn thương

Nấu cao các dược liệu ngải cứu, Cúc tần, Tinh dầu hồi, quế, methol, camphor, sau đó trộn đều với hỗn hợp keo cao su (các thành phần chủ yếu của keo cao su là cao su, colophan, kẽm oxyd và dầu béo).

Chữa nhiễm khuẩn quanh vết thương phần mềm

Giã nhỏ lá Cúc tần 40g, lá Xạ can 20g, đắp lên chỗ lở loét quanh vết thương.

Chưa có thông tin.