Lục thần khúc: Vị thuốc tiêu thực hóa tích hiệu quả

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Lục thần khúc.

Tên gọi khác: Thần khúc; Tiêu thần khúc; Kiến thần khúc; Lục Đình Khúc.

Tên khoa học: Massa Fermentata Medicinalis.

Đặc điểm tự nhiên

Thần khúc lúc đầu có số vị thuốc chỉ khoảng 4 - 6 vị, sau đó tăng lên dần khoảng 30 - 50 vị thuốc, đa số những vị thuốc này đều có tinh dầu. Các vị thuốc này thường được kết hợp với các loại bột khác nhau như bột mì, bột lúa mạch hoặc cám, sau đó ủ cho lên mốc, rồi đem phơi khô. Ban đầu thần khúc được lên men để chế rượu, sau này người ta phát hiện thêm nhiều công dụng chữa bệnh khác của lục thần nên nó mới được dùng làm thuốc.

Phân bố, thu hái, chế biến

Thần khúc được ghi trong các sách cổ đến nay trải qua tầm 400 - 500 năm lịch sử đã có nhiều sự thay đổi trong công thức và cách chế biến. Vì vậy, hiện nay chúng ta cần thay đổi công thức và cách chế biến sao cho phù hợp, mặc dù tại Trung Quốc vẫn chưa có sự thống nhất trong đơn thuốc.

Mỗi cách chế biến khác nhau lại đưa đến hiệu quả điều trị khác nhau. Thời gian thích hợp để chế thuốc tốt nhất là vào mùa nóng trong năm, theo khí hậu ở Trung Quốc là khoảng từ ngày 5 tháng 5 đến ngày 20 tháng 7 âm lịch.

Công thức đầu tiên về thần khúc (ghi trong Tề dân yếu thuật): Lúa mạch 100 lít. 60 lít sao lên, 30 lít nấu chín, 10 lít để sống. Sau đó đem tán thành bột.

Đơn thuốc thần khúc sau đây bao gồm: Cây ké đầu ngựa 1 phần; Cây ngải cứu 1 phần; Lá dâu 5 phần; Ngô thù du hoặc cây nghể 1 phần. Các vị thuốc này đem nấu thật đặc, sau đó vắt lọc lấy nước rồi trộn cùng bột lúa mạch, cuối cùng đem đóng thành bánh hay ép thành khuôn.

Thời gian thực hiện khoảng từ đầu tháng 7 đến 20 tháng 7 âm lịch kết thúc là muộn nhất. Trong “bản thảo cương mục” (cân lạng được tính lại theo cân lạng mới) đơn thuốc bao gồm: Nước ép thanh cao, nước ép cây thương nhĩ và cây nghể, mỗi thứ 3 lít, bột mì 60kg, bột xích tiểu đậu, hạnh nhân giã nát, mỗi vị 3 lít. Hỗn hợp này cho bột mì vào đem trộn cho thật đều rồi ủ kín đến khi lên mốc vàng mới đem ra phơi khô.

Tuy nhiên, hiện nay các công thức thần khúc càng ngày càng phức tạp hơn, cụ thể như sau:

• Tại các quốc doanh dược liệu Việt Nam, thần khúc gồm 22 vị thuốc đem tán thành bột, sau đó trộn chung cùng hồ nếp rồi được đóng thành bánh một khoảng 40g, cuối cùng lập tức đem phơi khô ngay để tránh bị mốc.

• Các vị thuốc được cân lượng như sau gồm: Sơn tra 1.000g, ô dược 1.000g, thiên niên kiện 800g, quế 800g, hậu phác 800g, trần bì 800g, thanh hao 1.000g, hương nhu 1.000g, hương phụ 1.000g, thương nhĩ thảo 1.000g, bán hạ chế 700g, mạch nha, địa liên mỗi vị 200g, bạc hà, sa nhân, bạch đàn hương, tô diệp, kinh giới, thảo đậu khấu mỗi vị 600g.

• Tại quốc doanh tỉnh Phúc Kiến – Trung Quốc, thần khúc có tới 52 vị thuốc khác nhau được chế theo đơn gia truyền của một gia đình ẩn danh nào đó từ năm 1741. Các vị thuốc này được tán thành bột, sau đó đóng thành bánh một khoảng 40g. Khác với vị thuốc thần khúc chế tại Việt Nam, tại đây thần khúc phải được đem đi ủ cho lên mốc rồi mới đem đi phơi khô.

Bộ phận sử dụng

Không tìm thấy thông tin.

Thành phần hóa học thay đổi dựa theo công thức chế biến, vì thế thành phần hóa học sẽ không cố định. Theo Diệp Quyết Tuyền, có người đã nghiên cứu thấy một loại thần khúc có chứa các thành phần hóa học như sau gồm tinh dầu, glucozit, chất béo và men lipaza.

Theo y học cổ truyền

Thần khúc là một vị thuốc nhân dân. Sách cổ có ghi chép về thần khúc như sau: Vị cay, ngọt, tính ôn, quy vào hai kinh tỳ và vị. Có tác dụng tiêu thực, hành khí, kiện tỳ, dưỡng vị, dùng chữa các bệnh cảm mạo trong bốn mùa, cảm lạnh, cảm nắng, ăn uống không tiêu, miệng nôn, đi ỉa lỏng, lỵ, làm lợi sữa.

Theo y học hiện đại

Không tìm thấy thông tin thuốc.

Cách dùng: Dùng dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, hoặc thuốc sao lên mới dùng. 

Liều dùng: Ngày dùng 9 - 18g, có thể lên tới 40g. Đôi khi kê lẫn với các vị thuốc khác thì vẫn xem thần khúc là một vị thuốc.

Đơn thuốc thứ nhất

Theo đơn thuốc của Diệp Quyết Tuyền có tác dụng trị ăn không tiêu, đầy bụng, đi lỵ: Nguyên liệu mỗi vị 14g bao gồm các vị thuốc sau: Thần khúc, trần bì, hậu phác, thương truật, mạch nha. Các vị thuốc này đem tán nhỏ. Mỗi ngày dùng khoảng 3 - 6g chia ra làm 2 hoặc 3 lần uống. 

Đơn thuốc thứ hai

Theo đơn thuốc kinh nghiệm dân gian trị ăn không tiêu, đau bụng, nôn mửa: Nguyên liệu mỗi vị 4g bao gồm: Sơn tra, mạch nha, thần khúc. Các vị thuốc này đem sắc với nước uống trong ngày chia ra làm 3 lần uống.

Thần khúc trị ăn không tiêu

Không tìm thấy thông tin.

Lục thần khúc có nguồn gốc từ thiên nhiên nên sử dụng tương đối an toàn, hiệu quả. Tuy nhiên, thần khúc vẫn có các lưu ý khi sử dụng và tác dụng phụ ngoài mong muốn. Vì thế, bạn đọc không nên tùy tiện tự ý sử dụng mà hãy tham khảo từ các chuyên gia y tế để đạt hiệu quả sử dụng an toàn và tốt nhất.