Niclosamide: Thuốc trị sán

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Niclosamide (niclosamid)

Loại thuốc

Thuốc trị sán

Dạng thuốc và hàm lượng

Viên nén 500 mg

Điều trị các bệnh nhiễm sán dải và sán lá ruột:

• Taenia saginata (sán dải bò);
• Taenia solium (sán dải heo);
• Diphyllobothrium latum (sán dải cá);
• Fasciolopsis buski (sán lá ruột);
• Dipylidium caninum (sán dải chó);
• Hymenolepis nana (sán dải lùn).

Niclosamide là một thuốc diệt sán, dẫn xuất từ salicylanilid có clor. Thuốc có tác dụng đối với đa số sán dải như sán dải bò (Taenia saginata), sán dải heo (T. solium), sán dải cá (Diphyllobothrium latum), sán dải chó (Dipylidium caninum) và sán dải lùn (Hymenolepis nana).

Thuốc thường được dùng vì rẻ, hiệu quả, ít gây độc vì thuốc rất ít hấp thu, nhưng có nhược điểm là không diệt được ấu trùng sán heo, nên về lý thuyết, có nguy cơ gây bệnh ấu trùng sán heo là một bệnh nguy hiểm, kém đáp ứng với hóa trị liệu. Do đó, praziquantel thường được lựa chọn đầu tiên.

Để giảm thiểu nguy cơ này, khoảng 2 giờ sau khi cho uống niclosamide, cho một liều thuốc nhuận tràng để tống các sán chết ra khỏi cơ thể và giảm khả năng trứng T. solium di chuyển lên dạ dày; có thể trước khi điều trị sán, dùng thuốc chống nôn.

Cơ chế tác dụng của thuốc còn chưa biết rõ. Niclosamide tác dụng tại chỗ do tiếp xúc trực tiếp trên đầu sán. Thuốc can thiệp vào sự chuyển hóa năng lượng của sán có thể do ức chế sự sản sinh ra adenosin triphosphat (ATP) ở ty lạp thể.

Thuốc cũng ức chế sự thu nhận glucose của ký sinh vật. Kết quả là đầu sán và các đoạn liền kề bị chết. Toàn bộ sán không giữ lại được trong ruột và bị tống ra ngoài theo phân cả con hoặc thành các đoạn nhỏ.

Hấp thu

Dược động học của niclosamide còn chưa biết thật rõ. Nói chung thuốc được hấp thu không đáng kể qua ruột và tác dụng diệt sán xảy ra ở ruột.

Phân bố

Không có thông tin.

Chuyển hóa

Không có thông tin.

Thải trừ

Không có thông tin.

Tương tác với các thuốc khác

Không có thông tin.

Tương tác với thực phẩm 

Niclosamide có thể tương tác với rượu, làm cho sự hấp thu niclosamide tăng lên. Vì vậy, không được dùng rượu trong khi điều trị.

Quá mẫn với niclosamide.

Người lớn

Viên thuốc phải nhai kỹ rồi nuốt với một ít nước sau bữa ăn sáng. Mục đích để thuốc tới ruột dưới dạng bột và càng đậm đặc càng tốt, làm tăng tác dụng tiếp xúc với sán.

Sán dải heo:

Uống một liều duy nhất 2 g, ngay sau một bữa ăn sáng nhẹ. Để tránh bệnh nhiễm ấu trùng sán heo, cần dùng thêm một thuốc nhuận tràng loại muối sau khi uống niclosamide 2 giờ và một thuốc chống nôn trước khi điều trị bằng niclosamide.

Sán dải bò, sán dải cá:

2 g niclosamide, chia làm 2 lần, uống ngay sau bữa sáng và sau đó 1 giờ.

Nếu thường xuyên táo bón, cho một liều thuốc tẩy buổi chiều hôm trước.

Sán dải lùn:

Liều khởi đầu 2 g trong ngày đầu tiên, sau đó giảm xuống còn 1 g, uống hàng ngày, trong 6 ngày.

Sán dải lùn thường sống trong niêm dịch ruột, nên lúc dùng thuốc, cần uống nhiều dịch quả chua để tạo thuận lợi cho thuốc tiếp xúc nhiều hơn với sán. Không cần phải có chế độ ăn uống gì đặc biệt.

Nếu sau khi dùng thuốc, muốn tống sán ra nhanh hơn và nguyên con, cần dùng thuốc tẩy muối có tác dụng mạnh như natri sulfat hoặc magnesi sulfat 2 giờ sau khi dùng niclosamide (hoặc sau khi dùng liều cuối cùng trong trường hợp nhiễm H. nana).

Dùng thuốc tẩy sẽ làm cho phân lỏng và sán xổ ra dễ hơn. Nếu không tẩy, sán sẽ bị tống ra thành mảnh hoặc thành đoạn vào những ngày sau.

Nhờ có sự tiêu một phần do enzym, nên chẳng bao lâu có thể không nhận ra được đầu sán ở phân, thậm chí có dùng thuốc tẩy. Rồi sau đó sẽ không thấy các đoạn sán hoặc trứng sán ở phân nữa. Chỉ khi bị tái nhiễm với T. saginata hoặc T. solium, những đoạn sán mới hoặc trứng sẽ có thể thấy trong phân sau 3 tháng.

Trong nhiễm sán lùn (H. nana) chỉ 14 ngày sau đầu sán còn sống sót sẽ phát triển rất nhanh thành sán trưởng thành rồi chỉ khoảng 10 ngày sau đó sẽ thấy trứng sán trong phân.

Trẻ em 

Đối với trẻ nhỏ, phải nghiền kỹ viên thuốc ra, trộn với một ít nước rồi cho uống. Mục đích để thuốc tới ruột dưới dạng bột và càng đậm đặc càng tốt, làm tăng tác dụng tiếp xúc với sán.

Sán dải lùn:

Liều khởi đầu 2 g trong ngày đầu tiên, sau đó giảm xuống còn 1 g, uống hàng ngày, trong 6 ngày.

Trẻ em 2 - 6 tuổi: Uống bằng 1/2 liều trên.

Trẻ em dưới 2 tuổi: Liều bằng 1/4 liều trên.

Sán dải bò, sán dải cá:

Liều lượng dựa trên trọng lượng cơ thể và phải được xác định bởi bác sĩ của bạn.

Đối với trẻ em cân nặng từ 11 đến 34 kilôgam (kg): 1 gam liều duy nhất. Điều trị có thể được lặp lại trong bảy ngày nếu cần.

Đối với trẻ em nặng trên 34 kg: 1,5 gam một liều duy nhất. Điều trị có thể được lặp lại trong bảy ngày nếu cần.

Đối tượng khác 

Không có thông tin cụ thể so sánh việc sử dụng niclosamide ở người cao tuổi với việc sử dụng ở các nhóm tuổi khác.

Thường gặp 

Niclosamide nói chung không gây tác dụng có hại đáng kể. 

Buồn nôn, nôn, đau bụng.

Ít gặp 

Không có thông tin.

Hiếm gặp

Ban đỏ, ngứa, ngoại ban.

Chóng mặt hoặc choáng váng, buồn ngủ, ngứa vùng trực tràng, miệng vị khó chịu.

Lưu ý chung

Niclosamide không diệt được ấu trùng sán dải heo, nên về lý thuyết, có nguy cơ gây bệnh ấu trùng sán dải heo, rất nguy hiểm và khó điều trị. Nếu có điều kiện, thay niclosamide bằng praziquantel.

Nếu các triệu chứng không cải thiện trong vòng vài ngày hoặc trở nên tồi tệ hơn, hãy đến kiểm tra với bác sĩ.

Lưu ý với phụ nữ có thai

Niclosamide không gây đột biến, quái thai hoặc gây độc cho bào thai. Do nguy cơ bệnh ấu trùng sán dải heo, phải điều trị không chậm trễ nhiễm sán dải heo.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Chưa xác định được thuốc qua sữa mẹ đến mức nào, nhưng thuốc hấp thu rất ít vào cơ thể.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Không có thông tin.

Quá liều Niclosamide và xử trí

Quá liều và độc tính

Không có thông tin.

Cách xử lý khi quá liều

Hiện chưa có thuốc giải độc đặc hiệu. Khi bị ngộ độc, điều trị triệu chứng và các biện pháp cấp cứu thông thường.

Không nên gây nôn đối với trường hợp nhiễm sán heo vì có nguy cơ trứng sán trào ngược lên dạ dày, có thể gây bệnh ấu trùng sán heo.

Quên liều và xử trí

Nếu bỏ lỡ một liều niclosamide, hãy dùng càng sớm càng tốt. Tuy nhiên, nếu gần đến lúc dùng liều tiếp theo, hãy bỏ qua liều đã quên và quay lại lịch dùng thuốc thông thường. Đừng tăng gấp đôi liều lượng.