Râu mèo: Vị thuốc quý thanh nhiệt lợi tiểu

Tên gọi, danh pháp 

Tên Tiếng Việt: Râu mèo.

Tên khác: Cây bông bạc; Cây mao trao thảo.

Tên khoa học: Orthosiphon Stamineus Benth.

Đặc điểm tự nhiên

Thuộc nhóm cây thân thảo nhiệt đới đặc trưng, ​​cao tới 60 cm, cao trung bình 30 cm. Thân cây râu mèo ít phân nhánh, có mép và rãnh dọc, bề mặt phủ nhiều lông mịn khi non có màu xanh, khi già chuyển dần sang màu tím.

Lá đơn độc, mọc đối và mọc đối, cuống lá ngắn. Lá dài khoảng 5 cm, rộng 2-3 cm, có răng cưa ở 2/3 mép và có màu xanh đậm ở cả hai mặt. Các gân chính có lông.

Cụm hoa mọc thành chùm ở đầu cành và đầu ngọn, gồm 6-10 vòng, mỗi vòng có 6 hoa màu trắng hoặc màu oải hương. Nhụy hoa và nhụy hoa phát triển ra ngoài và có chiều dài gấp đôi chiều dài của cánh hoa. Bộ nhụy và bao phấn màu tím. Lá bắc hình trứng, đài hoa có 5 răng, hàm trên rộng. Tràng hoa hình ống hẹp, dài 2 cm, hơi cong, môi trên chia 3 thùy. Dược liệu có vị hơi mặn, hơi đắng, mùi thơm đặc trưng.

Quả vuông, kích thước nhỏ, da hơi nhăn.

Phân bố, thu hái, chế biến 

Trên thế giới có khoảng 40 loài Orthosiphonis, phân bố ở các vùng nhiệt đới châu Á, châu Phi... Nhiệt đới Đông Nam Á được coi là nơi tập trung số lượng chi đa dạng cao, trong đó có khoảng 8 loài ở miền Nam Việt Nam. Đây là một loại cây nhiệt đới tương đối điển hình xuất hiện ở Thái Lan, Trung Quốc và Ấn Độ. Ở Việt Nam, cây này phân bố ở Thanh Hóa, Lâm Đồng, Phú An...

Cây ưa ẩm, ưa sáng, chịu bóng râm, thường mọc trên đất nhiều mùn ven rừng, gần mặt nước. Cây sinh trưởng mạnh vào mùa xuân, hạ và bắt đầu tàn vào mùa đông. Cây là loại cây ăn quả hàng năm, tái sinh chủ yếu bằng hạt nhưng tỷ lệ nảy mầm rất thấp. Cây râu mèo có thể tái sinh cành khỏe ngay cả khi cành bị chặt. Cây thích hợp với nhiều loại đất, không chịu úng.

Thời điểm thu hoạch tốt nhất là vào khoảng tháng 9, khi cây bắt đầu ra hoa và chứa dược tính tốt nhất. Nên thu hoạch khi cây đang phát triển mạnh, không quá non hoặc quá già.

Dược liệu nếu là quả đã qua sơ chế cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp.

Bộ phận sử dụng

 Toàn cây lấy làm thuốc, rửa sạch loại bỏ tạp chất, thái nhỏ rồi đem phơi nắng hoặc sấy khô.

Theo nhiều tài liệu, thành phần hóa học của cây râu mèo rất đa dạng và phong phú:

• Tinh dầu 0,2% -0,6%, tanin 5 - 6%, ancaloit, saponin, dầu béo, glucoza 5%…
• Glycosid (kaempferol 3-O-b-glucoside, quercetin 3-O-b-glucoside, escin), orthosiphon, betaine, flavonoid, choline, triterpenoids.
• Axit hữu cơ glicozit, axit xitric, axit tartaric,...
• 12% muối vô cơ, đặc biệt là muối kali.

Theo y học cổ truyền 

Tính vị: Cam (ngọt), nhạt, hơi đắng (đắng), tính mát (lương).

Kinh lạc: Kinh tuyến thận và kinh tuyến bàng quang.

Công dụng: Thanh nhiệt giải độc, hạ hỏa, lợi tiểu, giảm đau,...

Chủ trị: Sỏi thận, tiểu tiện không thông, phù thũng, đau khớp, gút, rối loạn tiêu hóa…

Theo y học hiện đại 

Lợi tiểu, tăng cường bài tiết nước tiểu

Do chứa nguồn flavonoid nên Râu mèo sẽ giúp hỗ trợ bài tiết nước tiểu, giảm phù nề.

Hỗ trợ điều trị sỏi thận, gút

Nhờ hoạt chất orthosiphon có tác dụng giữ urat và axit uric ở dạng hòa tan và tăng đào thải oxalat.

Hạ đường huyết

Do kích thích tạo glycogen ở gan.

Chống oxy hóa

Do chứa nhiều flavonoid nên có tác dụng ngăn chặn các gốc tự do, từ đó tăng sức đề kháng cho cơ thể.

Giảm đau

Dược liệu có tác dụng giảm đau nhức xương khớp, tê bì chân tay.

Kháng khuẩn

Ức chế sự phát triển của vi khuẩn Streptococcus, Staphylococcus aureus ...

Chống viêm và hạ sốt: Ức chế hoạt động của các đại thực bào, giúp kháng viêm và nâng cao khả năng miễn dịch của cơ thể.

Bảo vệ gan

Chiết xuất methanol trong lá cây râu mèo có tác dụng bảo vệ gan bị tổn thương do sử dụng quá liều paracetamol.

Có thể được sử dụng theo nhiều cách và liều lượng khác nhau, tùy thuộc vào mục đích sử dụng. Râu mèo có dạng thuốc sắc, thuốc bôi, tán bột pha nước uống, cao lỏng… dạng khô, dạng tươi.

• Toàn cây: 30-50g/ ngày (khô).

• Lá: 5-12g/ ngày (tươi).

• Cao lỏng: 3-5g/ ngày.

Nước râu mèo pha như trà, pha với 0,5l nước sôi trong 10 phút, chia uống 2 lần / ngày trong 10 ngày liên tục, nghỉ 2-4 ngày rồi mới dùng.

Hỗ trợ điều trị sỏi thận, sỏi niệu

Râu mèo 10g, rửa sạch hãm với nước sôi như trà, uống ngày 2 lần, trước bữa ăn khoảng 15 phút.

Thuốc lợi tiểu, tiểu không kiểm soát, tiểu khó

Râu mèo tươi 40g, hoạt thạch 6g, Thài lài trắng 30g, rửa sạch mỗi vị thuốc, sắc uống, ngày 2-3 lần, đến khi hết triệu chứng.

Hỗ trợ điều trị bệnh gan, thanh nhiệt và giải độc, thanh nhiệt trong cơ thể.

Râu mèo khô, cỏ lưỡi rắn, chó đẻ, cỏ mực mỗi loại 30g, atiso 20g, sau khi rửa sạch các dược liệu sắc uống, ngày 2 - 3 lần, uống trong 3 tuần, nghỉ 1 tuần, dùng trong 3 tháng.

Phụ nữ có thai, nhất là 3 tháng đầu cần thận trọng khi sử dụng các vị thuốc.

Ở liều lượng thông thường, cây râu mèo không gây độc cấp tính. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng sử dụng liều lượng cao sẽ ảnh hưởng đến sự cân bằng của ion K +, Na +… và các chất hóa học khác, và không nên sử dụng râu mèo trong thời gian dài.