Sơn hạch đào

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Sơn hạch đào.

Tên gọi khác: Hạch đào; dã tất thụ; tiêu hạch đào; sơn miết.

Tên khoa học: Carya cathayensis Sarg. Thuộc họ: Hồ đào Juglandaceae.

Đặc điểm tự nhiên

Đặc điểm

Cây Sơn hạch đào là loại thân gỗ to, có thể cao đến 20m ngoài tự nhiên. 

Cánh lá dài 16 – 30cm mọc đan xen; cuống lá 4 – 9cm, có lông. Mỗi cánh lá có 5 – 9 lá đơn. Lá đơn hình mũi mác hoặc hình trứng, kích thước khoảng 2 – 5cm với nhiều vảy màu vàng nhạt ở mặt ngoài, phần lớn có màu sáng, ngoại trừ các lông dọc theo gân giữa và ở nách của các gân phụ ở mặt ngoài.

Hoa đơn tính, hoa đực cái cùng thân, trong đó hoa đực có 3 sợi hợp thành 1 bó. Cụm hoa lúc cuộn có lông tuyến thể che phủ. Chiều dài hoa có thể lên tới 15cm và cành của cụm hoa dài khoảng 1 - 2cm. 

Quả Sơn hạch đào có hình noãn, khi quả non có 4 cạnh dọc dạng cánh. Vỏ phía ngoài quả khô, dày, cạnh dọc mở ra  thành 4 cánh. Chiều dài quả  từ 2 – 2,5cm với đường kính khoảng 1,5 – 2cm.

Sinh sản

Nó ra lá từ tháng 6 đến tháng 10, ra hoa từ tháng 4 đến tháng 5, và hạt chín từ tháng 9 đến tháng 10. Đây là loài đơn tính cùng gốc (hoa riêng lẻ hoặc hoa đực hoặc hoa cái, nhưng có thể tìm thấy cả hai giới tính trên cùng một cây) và được thụ phấn nhờ Gió. Cây có khả năng tự sinh sản.

Phát triển

Thích hợp với: Đất nhẹ (cát), đất trung bình (mùn) và đất nặng (đất sét).

Độ pH thích hợp: Đất chua nhẹ, trung tính và bazơ (kiềm nhẹ). Cây không thể phát triển trong bóng râm, thích đất ẩm.

Phân bố, thu hái, chế biến

Được trồng từ lâu như một loại cây lấy hạt ở bản địa Trung Quốc, Sơn hạch đào chưa được khoa học phương Tây biết đến cho đến thế kỷ 20, và việc chuyển sang trồng rộng rãi hơn của nó không hề suôn sẻ. Là một loài thực vật hoang dã, ở Trung Quốc được tìm thấy tại các tỉnh An Huy, Triết Giang, Giang Tây.

Chưa thấy phân bố rộng rãi ở nước ta, hiện nay còn phải nhập ở nước ngoài.

Nơi sống ở rừng trên sườn núi, thung lũng và bãi sông, độ cao 400 – 1500m.

Bộ phận sử dụng

Cả vỏ rễ, vỏ quả, nhân hạt đều được sử dụng để điều chế thuốc.

Sơn hạch đào là một trong những loại cây rất quý, quả nổi tiếng về độ bùi và hàm lượng dinh dưỡng.

Quả hạch

Quả hạch là loại hạt khô, được cấu tạo từ vỏ cứng không ăn được và hạt ăn được. Ai cũng biết rằng các loại hạt rất giàu các nguyên tố dinh dưỡng, ví dụ: Hàm lượng chất béo cao, protein dồi dào, và nhiều loại chất khoáng. 

Các axit béo không bão hòa thường bao gồm axit oleic, axit linoleic, axit linolenic. Như chúng ta đã biết, hầu hết các loại hạt đều có hàm lượng dầu cao, có loài còn cao tới 70% - 80% (tính theo trọng lượng cả hạt).

Dầu nhân: Dầu nhân của Carya cathayensis Sarg chứa 63% chất béo, 9,1% protein, 3,6% tinh bột và 4,6% protein hòa tan (theo tỷ lệ trọng lượng). Các thành phần của axit béo rất giống với dầu ô liu, và tổng số axit béo không bão hòa là 94%.

Dầu hạt: Của Carya cathayensis Sarg cũng chứa một số polyphenol như axit vanillic, axit ferulic, axit 3 - metoxybenzoic và quercetin. Hàm lượng tổng số polyphenol là 9,7 μg/g. Hơn nữa, hạt nhân dầu của Sơn hạch đào cũng chứa một số lượng nhỏ squalene, β - Sitosterol, Vitamin E.

Vỏ Sơn hạch đào 

Jiang và cộng sự đã nghiên cứu thành phần hóa học trong vỏ Sơn hạch đào gồm nhiều hoạt chất như axit amin, polysaccharide, flavonoid, saponin, dầu bay hơi, alkaloid.

Theo y học cổ truyền

Tính vị, quy kinh

Theo đông y, nhân hạt có vị ngọt và tính ôn.

Công năng, chủ trị

Sơn hạch đào có tác dụng tư nhuận bổ dưỡng, vỏ gốc rễ, vỏ quả có tác dụng sát trùng chỉ ngứa. Điều trị đau lưng, bệnh cước lâu khỏi, trị nấm ngoài da.

Theo y học hiện đại

Sơn hạch đào chứa hàm lượng cao các axit béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa là có lợi cho mạch máu và tim của con người. Các axit béo không bão hòa có thể giảm lipid máu, cải thiện chu kỳ máu và ngăn ngừa sự kết tập tiểu cầu, chống oxy hóa, giảm hình thành xơ vữa động mạch. Ngoài ra, các axit béo không bão hòa này cũng có thể tổng hợp DHA, EPA và AA. Đặc biệt, DHA có thể cải thiện khả năng ghi nhớ của trẻ và kỹ năng học tập.

Chống oxy hóa

Thông qua các nghiên cứu về hoạt động chống oxy hóa, chúng tôi biết rằng tất cả các bộ phận của chiết xuất ethanol trong Sơn hạch đào có tác dụng loại bỏ các gốc tự do, trong đó hoạt tính chống oxy hóa ở phần MEF - CSEE 40% là mạnh nhất.

Các thành phần chính của hoạt động chống oxy hóa phải là flavonoid và các thành phần phenolic và chúng ta biết thêm rằng có mối quan hệ trực tiếp giữa hàm lượng của flavonoid và phenolic và hoạt động chống oxy hóa.

Vỏ ngoài của Sơn hạch đào là một nguồn tài nguyên chưa được tận dụng, nó có thể được coi là một nguồn thực vật tiềm năng của chất chống oxy hóa.

Xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch là một trong những nguyên nhân chính gây tử vong ở các nước phương Tây và ở Trung Quốc những năm gần đây. 

Những năm gần đây, các nghiên cứu đã hướng tới việc tìm hiểu vai trò của chứng viêm trong cơ chế bệnh sinh của xơ vữa động mạch. Như đã lưu ý, xơ vữa động mạch là một quá trình viêm mãn tính được đặc trưng bởi sự hình thành các mảng bao gồm các  tế bào miễn dịch, tế bào nội mô mạch máu (EC), tế bào cơ trơn (SMC), tiểu cầu, chất nền ngoại bào, và một lõi giàu lipid bị hoại tử và xơ hóa trên diện rộng của các mô xung quanh. Bạch cầu đơn nhân, chính xác hơn là - đại thực bào M1, sản xuất nhiều loại cytokine, chemokine và các loài oxy hóa phản ứng, được coi là tế bào tiền viêm. Chống viêm như một trong những chiến lược điều trị có hứa hẹn ức chế xơ vữa động mạch.

Các nghiên cứu gần đây đã cho thấy flavonoid được phân lập từ lá của Sơn hạch đào (LCC) có thể ức chế phản ứng viêm của bạch cầu đơn nhân / đại thực bào thông qua con đường tín hiệu NF - kB. Từ đó cho thấy tác dụng bảo vệ của flavonoid chiết xuất từ lá Sơn hạch đào chống lại sự phát triển sớm của xơ vữa động mạch. 

Trong một nghiên cứu khác, một mô hình in vivo của động mạch cảnh thắt một phần động mạch đã được thiết lập ở chuột, và ảnh hưởng của flavonoid đã được khảo sát bằng phương pháp đo hình thái sự tăng sinh tế bào và hóa mô miễn dịch. Các phân tích hóa mô miễn dịch đã chứng minh rằng những con chuột được điều trị bằng flavonoid có sự tích tụ đại thực bào ít hơn, ức chế hình thành tổn thương xơ vữa động mạch sớm.

Liều dùng

Nhân hạt Sơn hạch đào dùng với liều từ  6 - 9 g. Vỏ gốc rễ, vỏ quả dùng ngoài điều chỉnh lượng phù hợp.

Cách dùng

Sơn hạch đào có nhiều cách sử dụng khác nhau, chúng tôi xin giới thiệu bạn những cách sử dụng phổ biến nhất:

• Do dinh dưỡng và hương vị tốt, Sơn hạch đào là thực phẩm và chất bổ sung chế độ ăn uống rất phổ biến,có thể được thêm vào sô cô la, kem, đồ ăn nhẹ... 

• Do hàm lượng chất béo cao, các loại hạt là nguyên liệu tốt để chế biến dầu ăn như ô liu, dừa, đậu phộng, cọ,...

Bài thuốc kinh nghiệm điều trị đau lưng

Chuẩn bị một lượng vừa đủ nhân hạt Sơn hạch đào, đem sao qua, rồi uống với hoàng tửu.

Bài thuốc kinh nghiệm điều trị bệnh cước

Cần có vỏ gốc rễ tươi Sơn hạch đào, đem rửa sạch rồi đun nước rửa.

Đối với trị nấm ngoài da

Sử dụng vỏ quả với lượng vừa đủ, đem giã nát rồi lấy nước đắp vào vùng bị bệnh.

Khi dùng Sơn hạch đào để trị bệnh, người dùng không nên tự ý bỏ thuốc Tây khi dùng các bài thuốc từ Sơn hạch đào. Nếu muốn bỏ điều trị bằng thuốc tây cần có sự xem xét và đồng ý của bác sĩ chuyên khoa.