Xơ vữa động mạch là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Xơ vữa động mạch là gì? 

Xơ vữa động mạch (Atherosclerosis) là sự tích tụ chất béo, cholesterol cũng như sự phối hợp tham gia của các thành phần khác bên trong thành động mạch. Sự tích tụ này được gọi là mảng bám. Mảng bám có thể khiến động mạch bị thu hẹp, gây cản trở lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng trong cơ thể. 

Mảng bám cũng có thể vỡ, bong tróc ra, dẫn đến hình thành cục máu đông, là căn nguyên dẫn đến đột quỵ và nhiều bệnh lý khác. 

Khi tế bào nội mạc trong lòng động mạch bị tổn thương, không tiết được prostacyclin, dẫn đến không bảo vệ thành mạch được. Lúc này, tiểu cầu kết tập ở vùng tổn thương, giải phóng yếu tố tăng trưởng để chữa lành mô cũng như kích thích tế bào cơ trơn đến và phát triển tại lớp nội mạc. Bên cạnh đó, các đại thực bào được hình thành từ các bạch cầu đơn nhân ở vị trí tổn thương sẽ thực bào các LDL – C tạo nên những tế bào bọt. Các tế bào bọt khi kết hợp với nhau tạo thành các vệt lipid chứa đầy chất béo, sẽ vỡ ra khi quá tải và hình thành các mảng xơ vữa. 

Khi lớp màng bọc mảng xơ vữa bị nứt vỡ sẽ kích hoạt quá trình đông máu, tạo thành cục máu đông. Cục máu đông này sẽ gây thiếu máu cấp tính các vị trí phía sau nơi nó gây tắc mạch, như tắc động mạch vành gây nhồi máu cơ tim cấp tính, tắc động mạch não gây đột quỵ thiếu máu cục bộ (nhồi máu não), tắc động mạch chi dưới gây hoại tử chi dưới.

Xơ vữa động mạch có thể xảy ra các động mạch lớn và trung bình như động mạch vành, động mạch cảnh, động mạch não, động mạch chủ, động mạch các chi lớn và các nhánh.

Những dấu hiệu và triệu chứng của xơ vữa động mạch

Bạn có thể không nhận thấy các triệu chứng cho tới khi động mạch gần như tắc nghẽn hoặc khi có các cơn đau tim, đột quỵ. Lúc đó, có thể thấy các triệu chứng sau: 

• Liên quan đến động mạch vành và cơn đau tim: Loạn nhịp tim, đau thắt ngực, khó thở, mệt mỏi, buồn nôn, nôn, đổ mồ hôi.
• Do ảnh hưởng đến não bộ: Tê yếu tay chân, lơ mơ, suy giảm nhận thức, không cử động được cơ mặt và cơ thể, mất thăng bằng, nhức đầu dữ dội, nhìn mờ.
• Do ảnh hưởng đến tứ chi: Đau chân khi đi bộ, tê tay chân hoặc bất cứ nơi nào bị tắc nghẽn.
• Vệt lipid: Là tổn thương đầu tiên có thể nhìn thấy rõ trong quá trình xơ vữa động mạch phát triển. 
• Vết thương chậm lành: Do giảm lưu thông máu.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch có thể dẫn đến các bệnh lý sau: Bệnh động mạch vành (CAD), bệnh động mạch cảnh, bệnh động mạch ngoại vi, phình mạch, suy thận. 

Xơ vữa động mạch có thể gây ra các biến chứng một cách đột ngột, thầm lặng mà không có dấu hiệu báo trước như nhồi máu cơ tim, đột quỵ. Hậu quả cuối cùng dẫn đến tàn tật hoặc tử vong.

Nguy cơ các biến chứng của xơ vữa động mạch tăng theo sự phát triển của mảng bám trong động mạch:

• Tình trạng não: Xơ vữa các động mạch cung cấp máu cho não có thể dẫn đến cơn thiếu máu não thoáng qua TIA hoặc đột quỵ. Mảng bám ở một động mạch khác (như động mạch vành) có thể vỡ ra, hình thành cục máu đông rồi di chuyển lên não, gây ra đột quỵ thiếu máu cục bộ. Lưu lượng máu đến não giảm có thể gây ra các vấn đề nhận thức, gọi là chứng sa sút trí tuệ mạch máu (vascular dementia). Sự suy giảm nhận thức này nằm ngoài quá trình lão hóa thông thường.
• Các vấn đề về tim: Xơ vữa động mạch có thể gây phình động mạch chủ, rối loạn nhịp tim, đau thắt ngực, suy tim hoặc nhồi máu cơ tim cấp.
• Tổn thương cơ quan: Sự tích tụ mảng bám có thể cản trở lưu lượng máu đến các cơ quan. Xơ vữa động mạch thận gây ra các tình trạng như bệnh thận mãn tính, suy thận. Nếu thận không thể lọc máu được, bắt buộc phải chạy thận hoặc ghép thận. Tình trạng thiếu máu cục bộ mạc treo có thể khiến mô ruột chết hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng. Những tổn thương nội tạng này có thể gây tử vong.
• Các vấn đề về tay chân: Bệnh động mạch ngoại biên (PAD) có thể gây ra tình trạng máu lưu thông kém trong thời gian dài ở cánh tay hoặc chân gây lở loét, nhiễm trùng và hoại tử chi do thiếu máu. Dẫn đến lưu lượng máu đến chân giảm đột ngột (thiếu máu chi cấp tính) là một trường hợp cần cấp cứu y tế với tỷ lệ cắt cụt chi và tử vong cao.

Phòng tránh biến chứng: Bệnh xơ vữa động mạch gây hậu quả gì?

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có các dấu hiệu như đau, tê tay chân hoặc không thoải mái trên tim mạch (đau ngực, khó thở…), bệnh nhân nên gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và điều trị sớm, tránh để tình trạng bệnh nghiêm trọng hơn.

Nguyên nhân dẫn đến xơ vữa động mạch

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng xơ vữa động mạch như: 

• Cholesterol máu cao (đặc biệt là LDL – cholesterol), dẫn đến sự lắng đọng thành các mảng lipid trong động mạch.
• Cao huyết áp có thể dẫn đến viêm mạch qua trung gian angiotensin II. Angiotensin II kích thích các tế bào nội mô, tế bào cơ trơn mạch máu và đại thực bào sản xuất các chất trung gian gây xơ hóa (cytokine tiền viêm, anion superoxide, yếu tố tiền huyết khối, yếu tố tăng trưởng…).
• Viêm (viêm khớp, bệnh lupus, bệnh vảy nến, viêm ruột…).
• Đái tháo đường: Bệnh đái tháo đường làm sản sinh các gốc tự do làm tổn thương tế bào nội mạc và thúc đẩy xơ vữa động mạch.
• Hút thuốc lá: Nicotin và các hóa chất độc hại khác trong thuốc lá ảnh hưởng xấu đến tế bào nội mô mạch máu, làm tăng tốc độ hình thành Plaque.
• Bệnh thận mạn: Thúc đẩy sự phát triển xơ vữa.

Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch chưa rõ ràng. Chính vì vậy cho đến nay vẫn chưa có cách để điều trị khỏi được tình trạng này.

Việc điều trị chỉ giúp làm chậm diễn tiến xơ vữa động mạch, làm chậm quá trình xuất hiện biến chứng và hạn chế các tổn thương do biến chứng gây ra.

Đối phó với nguyên nhân: Nguyên nhân vì sao động mạch bị xơ vữa?