Spinosad: Thuốc điều trị chấy rận

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Spinosad

Loại thuốc

Spinosad là hợp chất bao gồm hai thành phần chính, spinosyn A và spinosyn D, thường được phối hợp theo tỷ lệ khoảng 5:1. Hoạt chất này được dùng ngoài da để điều trị tình trạng chấy rận ở người lớn và trẻ em.

Dạng thuốc và hàm lượng

Spinosad được bào chế dưới dạng dung dịch bôi ngoài da, nồng độ phổ biến 0,9% dùng để điều trị chấy rận ở da đầu.

Spinosad được sử dụng dưới dạng bôi ngoài da để điều trị nhiễm chấy rận ở người lớn và trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên, giúp loại bỏ ký sinh trùng một cách hiệu quả mà ít gây kích ứng da. Ngoài ra, hoạt chất này cũng được chỉ định để điều trị tình trạng nhiễm ghẻ, áp dụng cho người lớn và trẻ em từ 4 tuổi trở lên.

Spinosyn A được cho là không tác động trực tiếp lên các thụ thể hay kênh ion thần kinh mà những loại thuốc diệt côn trùng thông thường nhắm đến. Thay vào đó, hoạt chất này hoạt động thông qua một cơ chế mới, có đặc điểm tương tự như chất đối kháng GABA (axit gamma-aminobutyric), tức là nó gây kích thích quá mức hệ thần kinh của côn trùng dẫn đến tê liệt và chết. So với spinosyn D, Spinosyn A thể hiện mức độ hoạt tính sinh học cao hơn, giúp tăng hiệu quả tiêu diệt côn trùng ngay cả ở nồng độ thấp. Chính đặc tính này khiến Spinosad trở thành một trong những hoạt chất có giá trị cao trong cả y học lẫn nông nghiệp sinh học.

Hấp thu

Khi sử dụng ngoài da, Spinosad hầu như không được hấp thu vào tuần hoàn toàn thân. Điều này có nghĩa là thuốc chủ yếu phát huy tác dụng tại chỗ trên bề mặt da và nang lông, nơi ký sinh trùng trú ngụ. Nhờ đặc điểm này, Spinosad giúp tiêu diệt chấy, rận hoặc ghẻ hiệu quả mà không gây ảnh hưởng đáng kể đến các cơ quan nội tạng hay hệ thần kinh trung ương. Các nghiên cứu dược động học cho thấy nồng độ hoạt chất trong máu sau khi bôi gần như không phát hiện được, cho thấy độ an toàn cao khi dùng đúng hướng dẫn. Tuy nhiên, vẫn cần tránh bôi lên vùng da tổn thương hoặc niêm mạc để hạn chế nguy cơ hấp thu bất thường.

Phân bố

Khi được sử dụng tại chỗ, Spinosad không phân bố vào các mô hoặc cơ quan trong cơ thể, do gần như không thấm qua da vào hệ tuần hoàn. Và khi dùng ngoài da, Spinosad cũng không liên kết với protein huyết tương.

Chuyển hóa

Spinosad hầu như không được hấp thu qua da, nên quá trình chuyển hóa trong cơ thể gần như không đáng kể khi dùng ngoài da.

Thải trừ

Nghiên cứu trên động vật cho thấy, Spinosad và các chất chuyển hóa này được thải trừ chủ yếu qua phân, một phần nhỏ qua nước tiểu.

Hiện chưa có nhiều dữ liệu ghi nhận tương tác thuốc đáng kể liên quan đến Spinosad do thuốc hầu như không hấp thu qua da khi dùng ngoài. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, cần lưu ý một số điểm sau:

• Không nên dùng đồng thời Spinosad với các thuốc bôi ngoài da khác (dầu, kem, thuốc mỡ hoặc thuốc trị chấy khác) trên cùng vùng da đầu, vì có thể làm giảm hiệu quả hoặc tăng nguy cơ kích ứng.
• Tránh sử dụng đồng thời với các thuốc hoặc sản phẩm có thành phần cồn benzyl nếu điều trị cho trẻ nhỏ, do có thể gây kích ứng hoặc độc tính.

Không sử dụng thuốc nếu bạn mẫn cảm với Spinosad hoặc bất kỳ tá dược nào có trong công thức.

Thuốc không được khuyến cáo dùng cho trẻ dưới 6 tháng tuổi.

Liều dùng

Người lớn

Liều dùng của thuốc này có thể khác nhau tùy từng người bệnh. Hãy luôn tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ hoặc theo chỉ dẫn trên nhãn. Thông tin dưới đây chỉ tham khảo liều trung bình, nếu liều của bạn khác, không tự ý thay đổi trừ khi được bác sĩ chỉ định.

Liều dùng phụ thuộc vào nồng độ thuốc, số lần dùng trong ngày, khoảng cách giữa các liều và thời gian điều trị, dựa trên tình trạng sức khỏe của bạn.

Đối với dạng bôi ngoài da (hỗn dịch):

• Chấy rận: Thoa một lần duy nhất lên tóc và da đầu khô. Nếu cần, lần điều trị thứ hai có thể thực hiện sau 1 tuần.
• Ghẻ: Bôi một lần duy nhất lên da.

Trẻ em

Điều trị chấy rận cho trẻ trên 6 tháng: Thoa thuốc một lần lên tóc và da đầu khô. Nếu cần, có thể thực hiện lần bôi thứ hai sau khoảng 1 tuần.

Điều trị ghẻ cho trẻ trên 4 tuổi: Bôi một lần duy nhất lên da.

Cách dùng

Dùng để trị chấy rận:

• Lắc đều chai trước khi sử dụng.
• Rửa tay kỹ trước và sau khi bôi thuốc.
• Thoa thuốc trực tiếp lên tóc khô, tối đa 120 ml cho tóc dài. Không làm ướt tóc trước khi thoa.
• Giữ thuốc trên tóc và da đầu trong 10 phút.
• Sau 10 phút, xả sạch tóc bằng nước ấm và lau khô bằng khăn sạch. Dùng lược răng thưa để loại bỏ trứng hoặc vỏ chấy, thường trông như những chấm trắng nhỏ.
• Nếu còn chấy sống sau 7 ngày, cần sử dụng lại thuốc.
• Trẻ em cần có người lớn hỗ trợ bôi thuốc.
• Bạn có thể gội đầu bất cứ lúc nào sau khi điều trị.

Dùng để trị ghẻ:

• Lắc đều chai trước khi dùng.
• Rửa tay kỹ trước và sau khi bôi thuốc.
• Thoa thuốc trên toàn bộ cơ thể từ cổ đến ngón chân, bao gồm lòng bàn chân. Nếu có vùng hói, hãy bôi cả da đầu, chân tóc, thái dương và trán.
• Để thuốc thẩm thấu vào da trong 10 phút trước khi mặc quần áo.
• Giữ thuốc trên da ít nhất 6 giờ trước khi tắm.
• Trẻ em cần có người lớn hỗ trợ bôi thuốc.

Ngoài những tác dụng điều trị mong muốn, thuốc cũng có thể gây ra một số phản ứng không mong muốn. Dù không phải ai cũng gặp, nhưng nếu xảy ra, bạn có thể cần được bác sĩ thăm khám và xử trí kịp thời.

Tác dụng phụ ít gặp:

• Cảm giác bỏng rát, khô, bong tróc, ngứa, đau hoặc sưng đỏ tại vùng bôi thuốc.
• Da hoặc mắt bị kích ứng, ửng đỏ.

Tác dụng phụ hiếm gặp:

• Khô da đầu hoặc da.
• Rụng tóc, tóc thưa dần.

Ngoài ra, một số phản ứng khác không được liệt kê vẫn có thể xảy ra ở một số người. Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy báo ngay cho bác sĩ hoặc dược sĩ để được tư vấn.

Lưu ý chung

Một số lưu ý chung khi sử dụng Spinosad:

• Hãy dùng thuốc đúng theo hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý tăng liều, dùng thường xuyên hơn hoặc kéo dài thời gian điều trị so với chỉ định. Tuyệt đối không thay đổi phác đồ khi chưa có ý kiến từ nhân viên y tế.
• Thuốc này chỉ dùng ngoài da, tóc và da đầu, tránh để tiếp xúc với mắt, mũi, miệng hoặc vùng sinh dục. Nếu thuốc vô tình dính vào mắt, cần rửa sạch ngay bằng nước và không được nuốt.
• Thuốc đi kèm tờ hướng dẫn sử dụng, bạn nên đọc kỹ và tuân thủ đúng các bước được khuyến cáo. Nếu còn bất kỳ điều gì chưa rõ, hãy trao đổi trực tiếp với bác sĩ hoặc dược sĩ để được hướng dẫn thêm.
• Không sử dụng Spinosad bằng đường uống, thuốc chỉ dùng ngoài da, tránh tiếp xúc với mắt, miệng, mũi.
• Tránh để thuốc tiếp xúc với mắt, miệng, mũi hoặc tai, vì có thể gây kích ứng hoặc bỏng rát.
• Rửa tay sạch trước và sau khi dùng thuốc. Khi bôi, che mắt và mặt bằng khăn, giữ mắt nhắm kín để tránh thuốc bắn vào.
• Lắc kỹ chai thuốc trước khi sử dụng và không làm ướt tóc trước khi thoa Spinosad.
• Một số chế phẩm có thể chứa cồn benzyl, vì vậy không nên sử dụng cho trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ. Hãy kiểm tra thành phần hoặc hỏi ý kiến bác sĩ để xác định sản phẩm bạn dùng có chứa chất này hay không.
• Ngoài ra, thuốc có thể gây độc nếu nuốt phải. Trong trường hợp vô tình uống phải Spinosad, cần liên hệ ngay với bác sĩ hoặc trung tâm cấp cứu chống độc để được xử trí kịp thời.

Lưu ý với phụ nữ có thai

Hiện chưa có đủ dữ liệu nghiên cứu để xác định mức độ an toàn của thuốc khi sử dụng trong thai kỳ. Vì vậy, phụ nữ mang thai cần cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích điều trị và nguy cơ tiềm ẩn trước khi quyết định dùng thuốc, đồng thời nên tham khảo ý kiến bác sĩ.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Chưa có nghiên cứu đầy đủ để biết thuốc có an toàn cho trẻ sơ sinh khi người mẹ đang cho con bú hay không. Do đó, trước khi sử dụng thuốc trong thời gian cho con bú, cần cân nhắc cẩn thận lợi ích điều trị so với nguy cơ tiềm ẩn và tham khảo ý kiến bác sĩ.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Spinosad hầu như không ảnh hưởng đến khả năng lái xe hoặc vận hành máy móc. Tuy nhiên, ở một số người, thuốc có thể gây ra cảm giác kích ứng da tạm thời, đặc biệt khi tiếp xúc trực tiếp với hơi thuốc hoặc vùng da bôi thuốc. Do đó, nếu xuất hiện các triệu chứng này, người dùng nên nghỉ ngơi cho đến khi cảm thấy hoàn toàn bình thường trước khi tiếp tục lái xe hoặc vận hành máy móc. Ngoài ra, cần tránh để thuốc dính vào mắt, miệng hoặc niêm mạc mũi nhằm hạn chế nguy cơ kích ứng.

Quá liều và xử trí

Quá liều và độc tính

Hiện chưa có nhiều báo cáo về tình trạng quá liều Spinosad khi dùng ngoài da. Tuy nhiên, nếu sử dụng lượng lớn hoặc nuốt phải, thuốc có thể gây buồn nôn, nôn, đau bụng, chóng mặt hoặc kích ứng niêm mạc miệng - họng. Trong trường hợp tiếp xúc diện rộng trên da, có thể gây cảm giác nóng rát hoặc ngứa ngáy tạm thời.

Cách xử lý khi quá liều

Ngừng sử dụng thuốc ngay và rửa sạch vùng da tiếp xúc bằng nước sạch. Nếu thuốc bị nuốt phải, cần đến cơ sở y tế gần nhất hoặc gọi trung tâm chống độc để được xử trí kịp thời. Không nên cố gây nôn trừ khi có chỉ định của bác sĩ. Việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ và theo dõi triệu chứng.

Quên liều và xử trí

Nếu quên bôi thuốc, hãy dùng ngay khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu đã gần đến thời điểm cho liều tiếp theo, bỏ qua liều đã quên và tiếp tục theo đúng lịch trình. Không bôi gấp đôi liều để bù cho liều đã quên, tránh nguy cơ kích ứng da hoặc các tác dụng không mong muốn.