Chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần

Chất dẫn truyền thần kinh là các hormone nội sinh trong não chúng “nói chuyện” với bộ não và quyết định tâm trạng và sức khỏe tinh thần của mỗi người.

Hoạt động của hệ thần kinh diễn ra như thế nào?

Hệ thống thần kinh bao gồm hai thành phần chính:

Não và tủy sống: Đây là trung tâm của hệ thống thần kinh trung ương. Não chính là trụ sở quản lý, liên lạc với tất cả các phần khác của cơ thể. Tủy sống chịu trách nhiệm truyền tải thông điệp, gửi tin nhắn đi từ não đến cánh tay, chân và các bộ phận khác.

Dây thần kinh: Dây thần kinh, được hình thành từ các tế bào nhỏ được gọi là neurons, tạo nên hệ thống thần kinh ngoại biên. Những sợi dây thần kinh này chuyển đổi thông điệp quan trọng, làm cầu nối giao tiếp giữa não và toàn bộ cơ thể.

Mọi hoạt động cả bên trong và bên ngoài cơ thể đều liên quan chặt chẽ đến hệ thống thần kinh. Mạng lưới liên kết này được gọi là hệ thần kinh ngoại biên, được chia thành hai phần chính:

Hệ thống thần kinh tự trị: Điều khiển các hành động tự động, như nhịp tim, hô hấp và quá trình tiêu hóa mà không cần sự can thiệp của ý thức.

Hệ thần kinh somatic: Nó là liên kết giữa giác quan và não, phục vụ để điều khiển cơ bắp và các hoạt động tình dục.

Đây chính là cách hệ thống thần kinh được tổ chức, từ các trung tâm điều khiển trung ương đến các dây thần kinh liên kết giữa cơ thể và não, cung cấp khả năng điều khiển và điều chỉnh tất cả các hoạt động của cơ thể.

Bộ nãonặng khoảng 1,3 kg, là trụ sở của sự suy nghĩ, cảm nhận, học hỏi và ghi nhớ. Nó cũng đảm nhận vai trò quan trọng trong việc tạo ra ngôn ngữ, quá trình di chuyển và thậm chí cả quá trình hô hấp. Điều đáng kinh ngạc là trong một không gian nhỏ, não phải chứa đựng rất nhiều thông tin, vì vậy nó phát triển các nếp gấp và rãnh để tạo không gian cho tất cả thông tin đó.

Mỗi ý nghĩ, mỗi ý tưởng, bắt đầu với một xung điện. Đây giải thích lý do trong các phim hoạt hình, khi nhân vật có ý tưởng, thường xuất hiện hình ảnh một bóng đèn sáng lên trên đầu họ. Xung điện này được gọi là xung thần kinh và nó kích hoạt các hóa chất, được gọi là chất dẫn truyền thần kinh, để gửi tín hiệu đến các tế bào thần kinh khác và đến não.

Quá trình truyền tín hiệu này diễn ra liên tục cho đến khi đạt được mục tiêu cuối cùng. Một số tín hiệu di chuyển với tốc độ nhanh hơn rất nhiều so với việc lái xe, đạt tới hơn 321 km/h.

Cách thông điệp được nhận từ cơ thể, sau đó được phản hồi trở lại não và tủy sống cũng diễn ra theo cách tương tự. Các tế bào thần kinh gửi hàng tỷ thông điệp tới và từ bộ não, bao gồm tất cả thông tin về những gì xảy ra với mắt, tai, mũi, lưỡi và da. Những phản xạ khác nhận thông điệp từ não và gửi tín hiệu đến cơ bắp để thực hiện các hành động cần thiết.

Chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần

Thông điệp trong dây thần kinh được truyền qua hàng tỷ tế bào thần kinh, với khoảng cách giữa chúng được gọi là khớp thần kinh. Sự kết nối giữa các tế bào này được duy trì thông qua các hóa chất chuyển truyền tín hiệu, gọi là chất dẫn truyền thần kinh. Các chất này di chuyển qua khớp thần kinh để đến các tế bào thần kinh tiếp theo.

Chia loại chất dẫn truyền thần kinh ra thành nhóm lớn, có các loại như:

• Axit amin: Bao gồm glutamat, aspartat, D-serine, axit gamma-aminobutyric (GABA), và glycin.
• Monoamin và các amin sinh học khác: Bao gồm dopamine, norepinephrine, epinephrine (adrenaline), histamin, và serotonin.
• Peptide: Gồm somatostatin, chất P, các peptide opioid.
• Các chất khác: Như acetylcholine (ACh), adenosine, anandamide, nitric oxide...

Ngoài ra, có hơn 50 loại peptide hoạt động trong hệ thống thần kinh đã được phát hiện, và số lượng này vẫn tiếp tục tăng lên.

Các hóa chất này tồn tại giữa các cặp nơron mà liên kết với nhau tại các khớp thần kinh. Trên thực tế, có hơn 100 nghìn tỷ cặp nơron kết nối với nhau theo cách này. Được mô tả như một khu rừng nơron, mạng lưới phức tạp này là nơi quy tụ và truyền thông điệp một cách phức tạp và song song.

Dopamine chịu trách nhiệm "trò chuyện" với bộ não về các hoạt động chuyển động, trong khi serotonin gửi thông điệp về tâm trạng. Trong khi đó, các chất dẫn truyền thần kinh gửi tín hiệu về cảm giác đau được biết đến với tên gọi endorphin.

Ví dụ, nếu bạn vô tình đặt chân lên một vật nhọn, các dây thần kinh ở chân sẽ gửi thông điệp "đau đớn" qua hàng loạt nơron để đến hệ thần kinh trung ương. Trong thời gian ngắn, não và tủy sống phản ứng bằng cách: Nhấc chân lên khỏi vật sắc nhọn để tránh gây tổn thương.

Một ví dụ khác, khi bạn đi dạo trong khu vườn, đột nhiên một con rắn xuất hiện. Não của bạn phát ra adrenaline vào máu. Điều này khiến bạn trở nên cực kỳ cảnh giác và chuẩn bị sẵn sàng cho mọi tình huống tiềm ẩn. Tim bạn đập nhanh hơn, đẩy máu đến tất cả các bộ phận cơ thể. Huyết áp tăng và hệ thống hô hấp mở rộng để cung cấp nhiều oxy hơn đến phổi.

Một số rối loạn chất dẫn truyền thần kinh

Hệ thống thần kinh được bảo vệ một cách cẩn thận. Não được bảo vệ bởi hộp sọ, còn tủy sống thì được che chở bởi các đốt sống và lớp màng bảo vệ mỏng. Cả hai đều được bao phủ bởi một chất lỏng trong suốt, gọi là dịch não tủy.

Nhưng như bất kỳ bộ phận nào khác trên cơ thể, hệ thống thần kinh cũng có thể gặp sự cố do nhiều lý do khác nhau. Khi có vấn đề xảy ra trong quá trình truyền dẫn tín hiệu thần kinh, giao tiếp giữa não, tủy sống và cơ thể sẽ bị ảnh hưởng. Một số vấn đề rối loạn thần kinh bao gồm:

Nhiễm trùng: Có thể gây viêm màng não, viêm não hoặc bệnh liệt.

Các vấn đề về sức khỏe vật lý: Chấn thương, tình trạng liệt dây thần kinh VII ở ngoại biên (gây méo miệng) hoặc hội chứng cổ tay.

Rối loạn về mạch máu: Gồm đột quỵ, các cơn thiếu máu não thoáng qua (TIAs) hoặc tụ máu ngoài màng cứng của não (điều này thường xảy ra sau chấn thương đầu nặng).

Các vấn đề sức khỏe cụ thể: Như bệnh Parkinson, bệnh đa xơ cứng hay Alzheimer. Bệnh Parkinson gây tổn thương tế bào thần kinh, ảnh hưởng đến khả năng di chuyển. Triệu chứng có thể bao gồm run rẩy ở tay hoặc ngón tay, chuyển động chậm, cơ bắp cứng, khó duy trì thăng bằng và thay đổi trong lời nói.

Trường hợp bệnh Alzheimer, các tế bào thần kinh mất liên kết với nhau. Khi bị mất kết nối, chúng sẽ ngừng hoạt động như bình thường và cuối cùng sẽ chết.

Sự cân bằng không đúng về các chất dẫn truyền thần kinh này có thể dẫn đến rối loạn tâm lý như trầm cảm, lo âu, hoặc các tình trạng tinh thần không ổn định khác. Một số loại thuốc được thiết kế để cân bằng hoặc điều chỉnh lại mức độ các chất dẫn truyền thần kinh này để giúp cải thiện tình trạng tâm lý của người bệnh. Tuy nhiên, cần thời gian và kiên nhẫn để điều chỉnh đúng mức độ chất này để đạt được sự cân bằng tinh thần.