Dị ứng thuốc isotretinoin: Triệu chứng và cách sử dụng đúng

Mụn trứng cá chiếm một số lượng lớn trên tổng số bệnh nhân đến khám tại bệnh viện Da Liễu. Mụn trứng cá trung bình và nặng chiếm khoảng 20% trên tổng số ca mụn trứng cá, đây là dạng mụn khó điều trị, tái đi tái lại nhiều lần. Isotretinoin hiện đang được sử dụng rộng rãi trong việc điều trị mụn trong những năm gần đây vì nó rất hiệu quả, nhưng đi kèm theo đó là tỷ lệ người bị dị ứng isotretinoin cũng tăng lên đáng kể. Dữ liệu về độ an toàn của thuốc ở Viện Nam chưa được xác định.

Isotretinoin là gì?

Isotretinoin (acid retinoic 13-cis) là dẫn xuất của vitamin A (retinoid). Isotretinoin ảnh hưởng đến tuyến bã nhờn và được sử dụng để điều trị mụn trứng cá dạng nặng, viêm nang lông và viêm da mủ ở mặt. 

Isotretinoin làm giảm kích thước tuyến bã nhờn và ức chế hoạt động của tuyến bã nhờn và vì thế, làm giảm sự tiết bã nhờn. Ngoài ra, còn có tác dụng giảm viêm.

Hiệu quả của isotretinoin trong điều trị mụn trứng cá?

Isotretinoin là thuốc mang lại hiệu quả cao trong việc điều trị mụn trứng cá. Việc sử dụng isotretinoin đã được nhiều tổ chức uy tín trên thế giới khuyến cáo và hướng dẫn sử dụng. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc isotretinoin có thể sử dụng ở các mức độ mụn.

Hiệp hội Da Liễu Hoa Kỳ đã khuyến cáo isotretinoin được sử dụng để điều trị mụn trứng cá mức độ nặng; mụn mức độ trung bình nhưng không đáp ứng với thuốc kháng sinh đường uống hoặc có kèm sẹo do mụn hoặc đang có stress tâm lý nghiêm trọng.

Do hiệu quả cao nên isotretinoin đường uống dễ bị lạm dụng, dẫn đến tỷ lệ dị ứng isotretinoin càng ngày càng gia tăng đáng kể.

Mụn trứng cá bọc

Dị ứng thuốc isotretinoin

Triệu chứng dị ứng

Isotretinoin rất dễ gây dị ứng cho người dùng. Các triệu chứng dị ứng thường bao gồm:

• Trên môi: Khô, nứt, tróc vảy, chảy máu, viêm bờ mi, viêm kết mạc, giảm thị lực thoáng qua.
• Trên mắt: Khô, cay, rát mắt, cảm giác như kim châm trong mắt, chảy nước mắt, triệu chứng nặng hơn khi có gió hay ngồi trong phòng có điều hòa.
• Trên da: Viêm da, khô da, phát ban, nhạy cảm với ánh sáng kể cả vùng mụn không bị viêm; có đợt bùng phát mụn.
• Trên cơ xương khớp: Đau cơ, đau xương khớp, viêm gân, đau lưng.
• Trên hệ thần kinh: Lo lắng, thay đổi cảm xúc, đau đầu, trầm cảm.
• Trên nội tiết: Rối loạn kinh nguyệt, tăng men gan (alanine aminotransferase - ALT và aspartate aminotransferase - AST) và rối loạn lipid máu.
• Trên máu và hệ bạch huyết: Thiếu máu, giảm bạch cầu trung tính, giảm tiểu cầu.
• Chung: Chảy máu cam, rụng tóc.

Một số nghiên cứu gần đây cho thấy, isotretinoin đường uống gây nên tình trạng tăng nồng độ homocysteine trong máu. Homocysteine là acid amin có chứa lưu huỳnh có nguồn gốc từ methionin. Việc tăng homocysteine có thể gây nên các bệnh lý thuyên tắc mạch máu, sa sút trí tuệ và suy giảm chức năng thận.

Bên cạnh đó, đã ghi nhận được các trường hợp dị ứng da nghiêm trọng khi sử dụng isotretinoin là hồng ban đa dạng, hội chứng hoại tử thượng bì nhiễm độc (hội chứng Lyell) và hội chứng Stevens Johnson. Các trường hợp dị ứng này để lại di chứng rất nặng cho người bệnh, thậm chí là đe dọa tính mạng và gây tử vong.

Đặc biệt, phụ nữ mang thai sử dụng isotretinoin có thể gây quái thai, khiến thai nhi phát triển bất thường với tỷ lệ dị tật lên tới 28%. Đa số các dị tật xảy ra trên hệ thần kinh trung ương như dị dạng/ bất thường tiểu não, não úng thủy, tật đầu nhỏ. Bên cạnh đó còn có các rối loạn hình thái trên mặt, hở hàm ếch, tai ngoài bất thường (nhỏ hoặc là không có tai ngoài), mắt bất thường (tật mắt nhỏ), tim mạch bất thường (tứ chứng Fallot, khuyết tật vách tim), tuyến ức và tuyến cận giáp bất thường. Nhiều thống kê cho thấy người mẹ mang thai sử dụng isotretinoin có nguy cơ sảy thai tự phát cao.

Sử dụng isotretinoin như thế nào cho đúng?

Trường hợp nào nên sử dụng isotretinoin?

Theo Hiệp hội Da Liễu Hoa Kỳ, isotretinoin nên được sử dụng ngày từ đầu cho trường hợp bệnh nhân bị mụn nang và mục bọc mức độ nặng. Đối với mụn trứng cá mức độ trung bình, isotretinoin không phải lựa chọn đầu tiên, chỉ dùng khi bệnh nhân không đáp ứng với liệu pháp kháng sinh đường uống, có kèm sẹo hay đang stress tâm lý nặng nề. Do đó, việc lạm dụng isotretinoin thể hiện qua việc sử dụng nó trên bệnh nhân bị mụn trứng cá mức độ nhẹ hoặc trung bình mà không có các điều kiện đi kèm trên.

Liều lượng của isotretinoin?

Đa số trường hợp dị ứng thuốc isotretinoin có liên quan đến liều lượng, nên việc sử dụng isotretinoin với liều lượng phù hợp để tăng hiệu quả và giảm tỷ lệ dị ứng thuốc là việc rất quan trọng.

Isotretinoin dùng cho trẻ em từ 12 tuổi trở lên, liều lượng như liều người lớn.

• Liều khởi đầu thường là 0,5 – 1 mg/kg/ngày, chia làm 2 lần/ngày trong 15 – 20 tuần.
• Liều tối đa là 2 mg/kg/ngày cho bệnh nhân bị mụn trứng cá rất nặng hoặc bị mụn nhiều ở ngực và lưng.

Hiệu quả điều trị và tác dụng không mong muốn của thuốc là khác nhau ở mỗi cá thể sau khoảng 4 tuần điều trị, do đó nên điều chỉnh liều duy trì khoảng 0,1 – 1 mg/kg/ngày tùy theo từng trường hợp.

Khi bắt đầu điều trị bằng isotretinoin có thể xảy ra tình trạng mụn trứng cá bùng phát thoáng qua, lúc này nên phối hợp với adrenocorticoid.

Liệu pháp nên kéo dài 16 tuần. Ngừng điều trị 2 tháng trước khi bắt đầu dùng thuốc trở lại.

Đối tượng đặc biệt

• Người suy thận nặng: Khởi đầu với liều thấp (10 mg/ngày). Nếu bệnh nhân dung nạp, tăng liều lên đến 1 mg/kg/ngày hoặc tăng cho đến khi đạt liều dung nạp tối đa.
• Người viêm gan, suy gan, xét nghiệm chức năng gan cao: Không sử dụng.

Nếu người bệnh không dung nạp với liều khuyến cáo, có thể điều trị tiếp tục với liều thấp hơn nhưng thời gian dùng thuốc sẽ dài hơn và nguy cơ tái phát cũng cao hơn. Để đạt được hiệu quả tối ưu, nên dùng liều duy trì là liều dung nạp tối đa.

Cách dùng

Isotretinoin có cấu trúc thân dầu, do đó nên uống thuốc trong bữa ăn để tăng cường hấp thu. Uống nguyên viên, không nhai, không nghiền, không bẻ.

Lưu ý khi sử dụng isotretinoin

Isotretinoin là thuốc kê toa, việc sử dụng isotretinoin đường uống phải được quyết định bởi các bác sĩ sau khi đã cân nhắc giữa lợi ích và các yếu tố nguy cơ.

Tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, tia tử ngoại khi đang dùng isotretinoin. Nếu có việc cần đi ra đường khi trời nắng, mặc quần áo bảo hộ và chống nắng thật kỹ.

Không uống rượu bia trong thời gian điều trị.

Để tránh nguy cơ sẹo lồi, không lột da trong vòng 5 – 6 tháng sau khi sử dụng isotretinoin.

Để tránh viêm da, không dùng các loại sáp nhổ lông trong vòng 5 – 6 tháng sau khi dùng isotretinoin.

Dùng đồng thời isotretinoin với kháng sinh nhóm tetracyclin có nguy cơ gây ra tình trạng tăng áp lực nội sọ, với các biểu hiện đau đầu, phù mạch và buồn nôn.

Đã có báo cáo về ý định tự tử khi sử dụng isotretinoin, vì vậy những bệnh nhân trầm cảm cần cân nhắc thật kỹ trước khi dùng.

Thường tình trạng khô mắt, nhìn mờ, giác mạc mờ sẽ chấm dứt sau khi ngừng sử dụng isotretinoin.

Trong thời gian điều trị với isotretinoin, cần theo dõi chặt chẽ chỉ số men gan, mỡ máu và đặc biệt là tâm lý bệnh nhân trước, trong và sau quá trình này.

Bệnh nhân sử dụng isotretinoin không nên hiến máu trong vòng 1 tháng.

Bệnh nhân cần được thăm khám để đảm bảo không có thai trước khi điều trị với isotretinoin. Trong khi điều trị với thuốc, cần sử dụng các biện pháp tránh thai liên tục và kéo dài cho đến khi ngừng sử dụng thuốc ít nhất là 1 tháng. Nếu có thai trong thời gian điều trị, cần báo với bác sĩ ngay lập tức.

Phụ nữ cho con bú không được sử dụng isotretinoin.

Tương tác của isotretinoin với các thuốc khác

Không sử dụng đồng thời isotretinoin với kháng sinh nhóm tetracyclin, vitamin A, phenytoin, ethinyl estradiol, norethindrone, corticoid đường toàn thân.

Trong thời gian dùng isotretinoin đường uống, ngưng sử dụng các loại thuốc trị mụn dạng bôi ngoài da và đường uống khác để tránh nguy cơ gia tăng dị ứng.

Tương tác của isotretinoin với thực phẩm

Dùng chung isotretinoin với rượu có thể làm nhịp tim tăng nhanh, nóng, ngứa ran, buồn nôn và nôn.

Lời khuyên

Isotretinoin được coi là phương thức hữu hiệu trong việc điều trị mụn nặng. Để việc sử dụng isotretinoin được phát huy tối đa và giảm thiểu thấp nhất việc dị ứng thuốc, phải tuân theo chỉ định và hướng dẫn của các bác sĩ chuyên khoa da liễu. 

Isotretinoin là thuốc kê toa, phải được chỉ định bởi các bác sĩ Da Liễu

Bệnh nhân bị mụn không nên làm dụng các loại thuốc điều trị mụn đường uống và đường bôi ngoài da nếu không có sự hướng dẫn của các chuyên gia da liễu.

Phương Anh

Nguồn tham khảo: Tổng hợp