Alprazolam

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Alprazolam.

Loại thuốc

Dẫn xuất Benzodiazepine chống lo âu, chống hoảng sợ.

Dạng thuốc và hàm lượng

• Viên nén: 0,25 mg, 0,5 mg, 1 mg, 2 mg. 
• Dung dịch uống: 0,1 mg/ml, 1 mg/ml.

• Các hội chứng hoảng sợ, có hoặc không kèm theo chứng sợ khoảng trống.
• Các trạng thái lo âu liên quan đến chứng trầm cảm, có hoặc không có các yếu tố tâm - thể.

Alprazolam là một triazolobenzodiazepin có tác dụng ngắn chống lo âu, chống trầm cảm và được kê đơn rộng rãi trong điều trị các tình trạng lo âu, hoảng sợ. Alprazolam tan trong lipid do đó thấm được vào hệ thần kinh trung ương.

Alprazolam làm tăng dẫn truyền acid gamma aminobutyric (GABA) là chất dẫn truyền thần kinh gây ức chế trong não do gắn vào các thụ thể benzodiazepin đặc hiệu. Trong cơ thể, GABA ức chế đáng kể sự dẫn truyền của nhiều chất dẫn truyền trung gian quan trọng như noradrenalin, serotonin, dopamin và acetylcholin. Các benzodiazepin chỉ có tác dụng điều trị triệu chứng, không chữa được nguyên nhân gây bệnh. Dùng thuốc kéo dài sẽ làm tăng nguy cơ phụ thuộc thuốc, do đó thuốc này chỉ được dùng điều trị trong thời gian ngắn.

Hấp thu

Sau khi uống liều duy nhất, thuốc được hấp thu tốt ở đường tiêu hóa; nồng độ đỉnh huyết tương đạt được trong vòng từ 1 đến 2 giờ. Nửa đời trung bình huyết tương là 11 đến 15 giờ. 

Phân bố

70 đến 80% alprazolam được gắn vào protein huyết tương, chủ yếu là albumin.

Chuyển hóa

Alprazolam được chuyển hóa chủ yếu qua quá trình oxy hóa ở gan được xúc tác bởi cytochrom P450   3A4 và P450   2D6 để tạo ra các chất chuyển hóa ban đầu là alpha-hydroxyalprazolam và 4-hydroxyalprazolam. Cả hai chất này đều có ái lực với thụ thể benzodiazepin thấp hơn alprazolam và nồng độ trong huyết tương cũng thấp hơn alprazolam 10%. Trong huyết tương, nồng độ của chất chuyển hóa 4-hydroxyalprazolam lớn hơn nồng độ của alpha-hydroxyalprazolam, nhưng trong nước tiểu dẫn chất alpha - hydroxyalprazolam có nồng độ cao hơn nhiều so với  4-hydroxyalprazolam.  

Các  thuốc  ức  chế  P450   làm  giảm chuyển hóa  và  giảm  thanh  thải  alprazolam nên làm tăng nồng độ huyết tương của thuốc. Cần chú ý khi dùng đồng thời alprazolam với các thuốc ức chế coenzym CYP3A (ví dụ; fluoxetin, diltiazem, kháng sinh nhóm macrolid, isoniazid, sertralin, paroxetin, nước ép bưởi, amiodaron).

Thải trừ

Sinh khả dụng đường uống của thuốc là 88% ± 16%. Thải trừ qua thận bình thường là 20% liều dùng. Độ thanh thải trung bình là 0,74 ± 0,14 ml/phút/kg. Thể tích phân bố trung bình là 0,72 ± 0,12 lít/kg thể trọng. Độ thanh thải chuyển hóa giảm, nửa đời thải trừ tăng ở người bị béo phì, xơ gan, ở người cao tuổi. Để cắt ngay các cơn hoảng sợ, có thể cần đạt nồng độ trong huyết tương cao hơn.

Tương tác với các thuốc khác

Tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương sẽ tăng lên khi dùng các benzodiazepin (kể cả alprazolam) đồng thời với các thuốc hướng thần, các thuốc chống co giật, các thuốc kháng histamin, rượu và các thuốc ức chế hệ thần kinh trung ương khác.

Các thuốc ức chế chuyển hóa alprazolam qua cytochrom P450 3A làm giảm mạnh chuyển hóa và độ thanh thải của alprazolam: Thuốc chống nấm nhóm (itraconazol, ketoconazol).

Những thuốc dưới đây là những chất ức chế cytochrom P450 3A cần phải thận trọng khi dùng phối hợp với alprazolam: Cimetidin, fluoxetin, fluvoxamin, nefazodon, propoxyphen, các thuốc tránh thai uống.

Giảm chuyển hóa và thanh thải alprazolam nên cần  rất  thận trọng khi dùng đồng thời với alprazolam: Diltiazem, isoniazid, các kháng sinh macrolid (erythromycin, clarithromycin), sertralin, paroxetin, ergotamin, cyclosporin, amiodaron, nicardipin và nifedipin, delavirdin.

Tương tác với thực phẩm

Uống các thuốc nhóm benzodiazepin (trong đó có alprazolam) cùng với nước ép bưởi  sẽ làm tăng sinh khả dụng của thuốc; vì vậy cần thận trọng khi dùng đồng thời hai loại này.

Alprazolam làm tăng tác dụng của rượu.

• Suy hô hấp mạn tính hoặc cấp tính, yếu cơ hô hấp, hội chứng ngừng thở khi ngủ.
• Nhược cơ.
• Suy gan nặng.
• Rối loạn tâm thần mạn tính.
• Quá mẫn với các benzodiazepin.
• Glôcôm góc hẹp cấp tính.

Người lớn

Điều trị các trạng thái lo âu: Uống 0,25 - 0,50 mg/lần; 3 lần/ngày; khi cần thiết cứ cách 3 - 4 ngày có thể tăng tới liều tối đa 3 hoặc 4 mg/ ngày. 

Trẻ em 

Liều dùng điều trị chống lo âu cho trẻ em tới 18 tuổi, chưa xác định được độ an toàn và hiệu quả.

Đối tượng khác 

Điều trị các trạng thái lo âu: Người cao tuổi hoặc người bệnh thể trạng yếu nên bắt đầu với liều 0,25 mg/lần; 2 - 3 lần/ngày. Có thể tăng dần liều này, nếu xét cần thiết và nếu dung nạp được thuốc.

Ở bệnh nhân suy gan, liều uống khởi đầu được khuyến cáo của alprazolam là 0,25 mg, dùng 2 - 3 lần/ngày. Có thể tăng liều nếu cần và được dung nạp. Nếu phản ứng có hại xảy ra ở liều khởi đầu được khuyến cáo, có thể giảm liều.

Thận trọng khi điều trị cho bệnh nhân suy giảm chức năng thận.

Thường gặp

Ngủ gà, mất điều hòa, suy giảm trí nhớ, rối loạn tiêu hóa, chóng mặt, nhức đầu. Phiền muộn. Rối loạn thăng bằng, phối hợp bất thường, rối loạn chú ý, mất ngủ, hôn mê, run. Táo bón, khô miệng, buồn nôn. Mệt mỏi, cáu kỉnh. Giảm cân; trọng lượng tăng lên. Rối loạn chức năng tình dục.

Ít gặp

Chóng mặt, nhức đầu, run đầu chi, rối loạn đồng vận. Đau dạ dày - ruột. Nhìn mờ.

Hiếm gặp

Phản ứng nghịch thường (thí dụ dễ kích động), gây gổ, ảo giác, mất trí nhớ, lú lẫn (ở người cao tuổi). Bí tiểu tiện, giảm ham muốn tình dục. Kích ứng da, đau khớp, rối loạn thông số huyết học.

Không xác định tần suất

Tăng prolactina máu. Rối loạn tiêu hóa. Mất cân bằng hệ thần kinh tự chủ, loạn trương lực cơ. Viêm gan, chức năng gan bất thường, vàng da. Phù mạch, phản ứng nhạy cảm với ánh sáng. Phù ngoại vi, tăng áp lực nội nhãn.

Lưu ý chung

• Phải giảm liều đối với người cao tuổi, người suy gan và thận, nhược cơ, suy hô hấp (như hen, viêm phế quản mạn, bệnh phổi tắc nghẽn hoặc giảm thông khí). 
• Việc điều trị kết hợp với các thuốc khác có tác dụng ở thần kinh trung ương sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra các tác dụng phụ; không được uống rượu trong thời gian điều trị. 
• Giống các benzodiazepin khác, dùng thường xuyên alprazolam có thể gây phụ thuộc thuốc.
• Thận trọng khi dùng đồng thời alprazolam với ketoconazol, itraconazol và các thuốc chống nấm khác thuộc nhóm azol, vì các thuốc này làm giảm đáng kể sự chuyển hóa qua quá trình oxy hóa nhờ cytochrom P450 3A ở gan.
• Không dùng thuốc đơn thuần đối với bệnh nhân bị lo âu có trầm cảm.
• Không dùng thuốc tiêm có chứa benzyl alcol cho trẻ sơ sinh. 

Lưu ý với phụ nữ có thai

Alprazolam qua được nhau thai, nếu điều trị kéo dài có thể gây hạ huyết áp, hạ calci huyết, giảm chức năng hô hấp và hạ thân nhiệt ở trẻ mới sinh. Thận trọng khi dùng cho phụ nữ mang thai.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Người mẹ đang cho con bú nếu sử dụng các thuốc nhóm này có thể gây tình trạng an thần, bỏ bú và sút cân ở trẻ. Theo nguyên tắc chung, người mẹ đang điều trị với alprazolam không nên cho con bú.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Thuốc gây buồn ngủ, chứng hay quên, suy giảm khả năng tập trung và suy giảm chức năng cơ ảnh hưởng đến vận hành máy móc, xe cộ.

Nếu ngủ không đủ giấc, khả năng bị suy giảm khả năng tỉnh táo có thể tăng lên.

Quá liều và xử trí

Quá liều và độc tính

Ngủ gà, lú lẫn, rối loạn điều phối động tác, ức chế hô hấp, giảm phản xạ và hôn mê. 

Tử vong do quá liều alprazolam cũng đã xảy ra. Những trường hợp tử vong vì quá liều do dùng phối hợp một benzodiazepin (kể cả alprazolam) và rượu cũng đã được thông báo.

Cách xử lý khi quá liều

Theo dõi hô hấp, mạch và huyết áp cho người bệnh. Cùng với những chỉ định điều trị hỗ trợ chung phải tiến hành rửa dạ dày ngay. Phải bảo đảm thông khí đường thở, truyền dịch. Nếu huyết áp hạ có thể dùng các thuốc làm tăng huyết áp. Việc thẩm phân chỉ có giá trị hạn chế.

Khi xử trí dùng thuốc quá liều do cố ý, phải nhớ là người bệnh có thể đã uống nhiều thuốc khác nhau. Flumazenil là chất đối kháng đặc hiệu thụ thể benzodiazepin, được chỉ định để xử trí một phần hoặc toàn bộ các tác dụng an thần của các benzodi- azepin và có thể dùng trong các trường hợp đã biết hoặc nghi ngờ quá liều của một benzodiazepin. Flumazenil chỉ được dùng như một thuốc phụ trợ trong điều trị quá liều các benzodiazepin. 

Sau khi điều trị với flumazenil người bệnh phải được tiếp tục theo dõi thêm về các tác dụng an thần trở lại, suy giảm hô hấp và các tác dụng tồn dư khác của benzodiazepin trong một thời gian thích hợp. Thầy thuốc phải chú ý đến nguy cơ xảy ra co giật khi điều trị bằng flumazenil, đặc biệt ở những người sử dụng benzodiazepin dài ngày.

Quên liều và xử trí

Nếu quên dùng một liều thuốc, hãy uống càng sớm càng tốt khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu gần với liều kế tiếp, hãy bỏ qua liều đã quên và uống liều kế tiếp vào thời điểm như kế hoạch. Không uống gấp đôi liều đã quy định.