Ngưu bàng: Dược liệu phổ biến giúp tiêu viêm, mạnh khớp

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Ngưu bàng.

Tên gọi khác: Đại đao tử; á thực; Hắc phong tử; Thử niêm tử; Lệ Thực; Mã Diệc Danh Thử Niêm; Ngưu Bảng; Đại Lực Tử; Bảng Ông Thái; Tiện Khiên Ngưu; Biên Bức Thứ.

Tên khoa học: Arctium lappa, Arctium minus, Arctium tomentosum. Họ: Cúc (danh pháp khoa học: Asteraceae).

Đặc điểm tự nhiên

Ngưu bàng là một loại thảo mộc lâu năm trong họ Compositae dự trữ hầu hết các chất dinh dưỡng của nó trong năm đầu tiên. Chất dinh dưỡng này sau đó được sử dụng cho quá trình nở hoa. Cây được trồng hai năm một lần, khá cao, đạt tới 3 m. 

Lá

Cây có các lá lớn, mọc xen kẽ, dạng dây, có một cuống lá dài và có màu đỏ ở mặt dưới.

Các lá cơ bản nhỏ hơn và hẹp hơn với cuống lá rỗng.

Hoa

Hoa màu tím, mọc thành cụm hình cầu, mọc thành chùm. Chúng xuất hiện vào giữa mùa hè, từ tháng 7 đến tháng 9.

Rễ cây ngưu bàng

Rễ ngưu bàng phát triển thành nhánh (rễ non) và có thể sâu tới 45–50 cm và đường kính 3–6 cm. Nó có hình trụ, vỏ mỏng màu nâu và bên trong thay đổi từ màu trắng đến trắng hơi vàng tùy thuộc vào độ tuổi của cây. Thời gian từ khi trồng đến khi thu hoạch từ 8 đến 12 tháng.

Hình ảnh rễ Ngưu Bàng

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Loài này có nguồn gốc từ các vùng ôn đới, từ Scandinavia đến Địa Trung Hải và từ Quần đảo Anh qua Nga, Trung Đông đến Ấn Độ, Trung Quốc, Đài Loan và Nhật Bản. 

Hiện nay, cây được trồng ở hầu như ở khắp mọi nơi nhưng ưu thích loại đất tươi tốt, giàu mùn và nên được đặt ở vị trí đầy đủ ánh sáng mặt trời.

Thu hái

Việc nhân giống đạt được thông qua việc gieo hạt vào giữa mùa hè. Việc thu hoạch diễn ra từ ba đến bốn tháng sau khi gieo hạt cho đến cuối mùa thu.

Chế biến

Rễ Ngưu bàng sau khi thu hái nên thái mỏng và phơi khô nhanh vì dễ bị hư.

Bộ phận sử dụng

Rễ Ngưu bàng được sử dụng trong ẩm thực, dùng làm thuốc để điều trị nhiều bệnh. Rễ rất giòn và có vị ngọt, nhẹ và hăng với một chút chát.

Rễ chứa chủ yếu là inulin (45%), tanin, axit stearic, một carbon hydrogen và một phytosterol, Sitosterol-beta- Dglucopyranoside, axit chlorogenic. Ngoài ra nó còn chứa các polyphenol đó là các dẫn xuất của axit caffeoylquinic.

Theo y học cổ truyền

Tính vị

Vị cay, đắng, tính hàn.

Qui kinh

Qui vào kinh Phế và Vị.

Công năng, chủ trị

Ngưu bàng được đánh giá cao về các hoạt động tăng cường sức khỏe. Thông tin tổng hợp cho thấy rằng ngưu bàng có hiệu quả chống lại các bệnh khác nhau.

Trong y học cổ truyền, rễ cây ngưu bàng cũng có thể được sử dụng để điều trị bệnh gút, thấp khớp, loét, mụn trứng cá, chàm và bệnh vẩy nến, bổ phế.

Nó là một thành phần của một số mỹ phẩm, dầu gội đầu và các sản phẩm chăm sóc tóc.

Người Trung Quốc cũng sử dụng ngưu bàng khô như một lợi tiểu và một chất làm sạch máu. Nó làm sạch máu bằng cách loại bỏ chất độc nguy hiểm.

Theo y học hiện đại

Nhiều báo cáo trong tài liệu đã chứng minh một loạt các ứng dụng lâm sàng có thể có của loại thảo mộc này, bởi vì chống viêm, chống ung thư, chống đái tháo đường, tác dụng kháng khuẩn và kháng vi rút.

Hoạt động chống ung thư

Ung thư là một căn bệnh có nhiều khía cạnh và thách thức về mặt điều trị. Các nhà nghiên cứu hiện đang tập trung vào các sản phẩm tự nhiên để tìm các phân tử có hoạt tính sinh học có kết quả lâm sàng đáng kể, giảm thiểu các tác dụng phụ không mong muốn.

Theo các báo cáo, chiết xuất từ ​​rễ cây ngưu bàng có tác dụng bảo vệ tế bào cơ thể người khỏi các chất độc hại và giảm đột biến của tế bào. Từ đó giảm khả năng gây ung thư.

Nghiên cứu của Miyamoto và cộng sự chỉ ra rằng chất Tannin được tìm thấy trong rễ cây ngưu bàng gây ra các phản ứng của đại thực bào, ức chế sự phát triển của khối u gây ung thư.

Trong một nghiên cứu khác cũng phát hiện ra rằng ngưu bàng có "tác dụng ức chế mạnh" đối với sự phát triển của ung thư biểu mô tuyến tụy gây ra. Mặc dù cần phải nghiên cứu thêm để xác định tác dụng đầy đủ của ngưu bàng đối với các loại ung thư và khối u, đây vẫn là một phát hiện đáng chú ý.

Ngưu bàng chống các tế bào ung thư

Hoạt động chống đái tháo đường

Một số nghiên cứu đã gợi ý rằng rễ hoặc/và quả cây ngưu bàng có thể có tác dụng hạ đường huyết. Sitosterol-beta- Dglucopyranoside được coi là hoạt chất mạnh nhất có hiệu quả trong các hoạt chất được tìm thấy trong rễ cây ngưu bàng để điều trị đái tháo đường và béo phì.

Ngoài ra, chất Inulin, một loại carbohydrate tự nhiên có trong rễ của ngưu bàng, có thể hoạt động trên các thụ thể bề mặt tế bào để giữ mức đường huyết không đổi, do đó cải thiện khả năng dung nạp mức đường huyết cao.

Tác dụng trong việc giảm cân

Cây ngưu bàng có cũng cho thấy tiềm năng trong việc giảm béo phì và cải thiện các chỉ số mỡ máu trên động vật.

Ngưu bàng được cho là có liên quan đến việc giảm đáng kể việc tăng cân và giảm tích tụ mỡ trắng các mô trong chế độ ăn giàu chất béo gây ra chuột béo phì (Han và cộng sự). 

Hoạt động kháng khuẩn

Hiện nay, mối đe dọa ngày càng nguy hiểm từ các vi sinh vật kháng thuốc đang đòi hỏi một nỗ lực toàn cầu để khám phá các giải pháp mới, dựa trên trên các sản phẩm tự nhiên thu được từ thực vật. Thuốc thảo dược đã được sử dụng để điều trị các bệnh truyền nhiễm từ những thời kỳ đầu của nhân loại.

Chiết xuất từ rễ cây ngưu bàng là axit chlorogenic cho thấy hiệu quả đáng kể đối với  vi khuẩn Klebsiella pneumoniae theo cơ chế  ức chế β-lactamase của vi khuẩn. 

Hơn nữa, Rajasekharan và cộng sự báo cáo rằng axit chlorogenic ức chế màng sinh học hình thành bởi nấm Candida albicans và vi khuẩn Escherichia coli.

Các thành phần khác của rễ ngưu bàng cũng đã chứng minh hoạt tính kháng vi-rút. Các thành phần phenolic như axit caffeic và axit chlorogenic có tác dụng ức chế mạnh đối với herpesvirus (HSV-1, HSV-2) và adenovirus (ADV-3, ADV-11).

Nguồn cung cấp chất chống oxy hóa

Rễ ngưu bàng đã được chứng minh là có chứa nhiều loại chất chống oxy hóa mạnh, bao gồm quercetin, luteolin và axit phenolic.

Chất chống oxy hóa bảo vệ các tế bào trong cơ thể khỏi bị hư hại do các gốc tự do. Chúng có thể giúp điều trị và ngăn ngừa một số tình trạng sức khỏe khác nhau.

Chất chống oxy hóa cũng có thể giúp giảm viêm. Một nghiên cứu cho thấy rễ cây ngưu bàng làm giảm các dấu hiệu viêm trong máu của bệnh nhân viêm xương khớp.

Loại bỏ độc tố khỏi máu

Một trong những công dụng phổ biến nhất của rễ ngưu bàng là giúp thanh lọc máu.

Các bằng chứng gần đây đã phát hiện ra rằng rễ ngưu bàng có chứa các thành phần hoạt tính trong hệ thống rễ của nó có thể loại bỏ độc tố khỏi máu.

Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng rễ ngưu bàng có hiệu quả giải độc máu và thúc đẩy tăng cường lưu thông trên bề mặt da.

Hỗ trợ điều trị các vấn đề về da

Thành phần Polyphenol trong rễ cây ngưu bàng có tác dụng sát trùng, kháng viêm, chống oxy hóa và chống lão hóa. Chính vì vậy, hoạt chất này cũng có thể giúp giảm nhanh các vết mụn đang sưng viêm và không để lại sẹo. Đặc tính chống viêm và kháng khuẩn của rễ có thể giúp giải quyết các vấn đề về da khi bôi tại chỗ cho da.

Bên cạnh đó, hoạt chất này còn giúp tuyến bã nhờn trên da hoạt động tốt, làm giảm nguyên nhân gây mụn mới.

Kẽm có trong chiết xuất rễ ngưu bàng giúp việc thúc đẩy và phân chia tế bào, tăng cường sức đề kháng cho da, nhờ đó hạn chế tình trạng viêm nhiễm khi bị mụn. Công dụng của kem đối với da mụn như tăng sức đề kháng, chống oxy hóa tránh tình trạng viêm nhiễm khi bị mụn.

Vitamin B7 (Biotin) hỗ trợ giúp giảm tình trạng viêm da, tiết bã nhờn của mụn trứng cá ở độ tuổi dậy. Đây  là một trong những thành phần quan trọng được sử dụng trong hầu hết các dòng sản phẩm ngừa mụn hiện nay.

Cũng có bằng chứng cho thấy rễ cây ngưu bàng có thể giúp điều trị  nhọt, chàm, một số trường hợp mụn trứng cá và mày đay, và hầu hết các bệnh ngoài da khác.

Ứng dụng Dược Mỹ Phẩm

Ngưu Bàng được sử dụng như thành phần của một số Dược mỹ phẩm:

• Sữa rửa mặt.

• Kem dưỡng da.

Các sản phẩm tự nhiên đã được sử dụng trong điều trị các tình trạng bệnh lý mãn tính khác nhau của con người vì chúng rất giàu chất chống oxy hóa.

Liều dùng của rễ ngưu bàng có thể khác nhau đối với những bệnh nhân. Liều lượng dựa trên tuổi, tình trạng sức khỏe và một số vấn đề cần quan tâm khác. Bạn hãy thảo luận với thầy thuốc và bác sĩ để tìm ra liều dùng thích hợp.

Trong y học cổ truyền thường kết hợp các loại dược liệu khác nhau vào chế độ ăn uống để tạo ra các công thức nấu ăn ''lành mạnh'' để đạt được hương vị ngon hơn, hơn thế nữa vẻ ngoài hấp dẫn và cải thiện kết cấu của thực phẩm và quan trọng nhất là nâng cao sức khỏe.

Có một số dạng rễ ngưu bàng khác nhau. Bao gồm các:

• Rễ cây ngưu bàng tươi;

• Trà ngưu bàng;

• Bột rễ khô;

• Dầu ngưu bàng.

Dùng khi bệnh sởi chưa mọc, phát ban, mụn nhọt

Chuẩn bị 16g rễ ngưu bàng, 4g bạc hà, 8g kinh giới tuệ, 12g cát căn, 12g liên kiều, 12g hạnh nhân, 8g tiền hồ, 8g cát cánh, đem sắc uống.

Làm lành vết thương

Rễ ngưu bàng dùng tươi nấu làm nước rửa vết thương: Nấm bàn chân, chàm và chàm bội nhiễm, hắc lào.

Bài thuốc chữa cảm mạo, chân tay phù

Bạn dùng 80g quả ngưu bàng, sao vàng sau đó tán thành  bột. Ngày uống 8g chia làm 3 lần uống. Bạn nên dùng nước nóng chiêu thuốc.

Bài thuốc chữa nuốt đau do viêm khô mũi họng, đau họng

Bạn dùng 10g ngưu bàng, sao qua, tán mịn, uống với nước sôi pha chút rượu.

Bài thuốc chữa chữa các loại ung thư

Bạn dùng 20g ngưu bàng tử, sắc uống ngày một thang.

Chữa viêm nha chu, viêm miệng

Lấy 5-10g rễ ngưu bàng, nấu với 200ml nước còn 100ml, súc miệng chữa viêm nha chu (nhiệt miệng, viêm lợi).

Chữa mụn trứng cá

Rễ ngưu bàng nấu chín đem pha với nước tắm, giúp ra mồ hôi, chữa mẩn ngứa làm sạch da, mềm da; xông chữa mụn trên mặt.

Ngưu bàng trị mụn trứng cá

Trị viêm da sưng tấy, ngứa (dị ứng)

 Ngưu bàng tử 30g ngân hoa 50g đem sắc uống.

Cũng như các loại thảo mộc khác, ngưu bàng cũng được báo cáo là có tác dụng phụ. Tác dụng phụ được báo cáo phổ biến nhất của ngưu bàng là gây viêm da tiếp xúc. Vì vậy, nếu bạn đang dùng chất bổ sung từ ngưu bàng, chỉ nên dùng với lượng vừa phải. 

Ngưu bàng được coi là an toàn để ăn, nhưng bạn chỉ nên mua nó từ những người bán có uy tín.

Các đối tượng đặc biệt:

Có một số nghiên cứu hạn chế hoặc không có sẵn về việc sử dụng rễ ngưu bàng cho trẻ em và tính an toàn của nó chưa được nghiên cứu ở trẻ em. Do đó, bạn không bao giờ nên cho trẻ ăn rễ ngưu bàng trừ khi có sự giám sát của nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn.

Rễ cây ngưu bàng là một loại thuốc lợi tiểu tự nhiên, vì vậy bạn không nên dùng nếu bị mất nước. Bạn cũng không nên dùng nếu bạn cũng đang dùng thuốc lợi tiểu hoặc thuốc nước khác, vì nó có thể làm tăng tình trạng mất nước.

Phụ nữ mang thai hoặc phụ nữ đang cố gắng mang thai không nên dùng rễ cây ngưu bàng hoặc các chất bổ sung.