Đậu đen: Loại thực phẩm có nhiều tác dụng chữa bệnh

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt:  Đậu đen (Hạt).

Tên khác:  Đỗ đen.

Tên khoa học:  Vigna unguiculata (L., ) Walp subsp.

Đặc điểm tự nhiên

Đậu đen là loại cỏ mọc hàng năm, toàn thân không có lông. Thân cây dài, nhánh nhỏ, có màu xanh lục, không có lông tơ. Lá kép gồm có ba lá chét lớn mọc so le. Hoa của cây Đậu đen có màu tím nhạt. màu tím đậm dần về cuống lá.

Quả giáp dài khoảng 8 – 13cm, bên trong chứa từ 7 - 10 hạt màu đen xếp dọc trong vỏ quả. Ngay trong Đậu đen, lại có loại Đậu đen trắng long và Đậu đen xanh lòng.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây Đậu đen được trồng khá nhiều ở Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh miền bắc, chủ yếu trồng để lấy hạt nấu chè hoặc thổi xôi. Hạt Đậu đen cũng hay được dùng trong việc chế thuốc và làm thuốc. Mùa thu hoạch của Đậu đen vào tháng 5 – 6, thu hái những quả già để lấy phần hạt đã chuyển sang màu đen, tách phần quả của cây Đậu đen để lấy hạt bên trong, sau đó đem rửa qua nhiều lần với nước rồi phơi khô để sử dụng lâu dài.

Bộ phận sử dụng

Hạt già đã phơi hoặc sấy khô để làm thuốc hoặc làm lương thực.

Vỏ Đậu đen có chất màu anthoxyanozit (đỗ tất Lợi 1960). Trong hạt Đậu đen có protit, chất béo, glucid và tro. Hàm lượng muối khoáng là: 56mg% canxi: 354mg% P; 6,1mg% sắt; 0,06mg% carten; 0,51% vitamin B, vitamin PP; 3mg% vitamin C.

Hàm lượng các axit amin cần thiết trong Đậu đen rất cao: Trong 100g Đậu đen có 0,97g lysine; 0,31g mentionin; 0,31g tryptophan; 0,16g phenylalanine; 1,09g alanin; 0,97g valin; 1,26g lenxin; 1,11g izoleuxin; 1,72g acginin và 0,75g histidin.

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, Đậu đen có vị ngọt nhạt, tính bình, mát, quy kinh Tỳ, Thận, có tác dụng bổ can thận, bổ huyết trừ phong, hoạt huyết lợi thủy,...

Đậu đen được sử dụng nhiều trong các bài thuốc với công dụng trị phong nhiệt, nhức đầu, chứng thiếu máu, cơ thể suy nhược, can thận hư, suy thận, bổ khí, bổ thận, giải độc, thanh nhiệt cơ thể, tăng cường hệ tiêu hóa, hỗ trợ bài tiết, làm đẹp da, phòng ngừa bệnh tiểu đường, bệnh tim mạch.

Chè dậu đen có tác dụng lợi tiểu, làm tăng lượng nước tiếu, nước tiểu trong và nhạt màu hơn.

Đạm đậu xị vị đắng tính hàn, quy kinh Phế và Vị, có tác dụng tán nhiệt giải biểu, điều hoà dạ dày, trừ chứng bứt rứt.

Theo y học hiện đại

Hoạt tính chống oxy hóa invitro: Dịch chiết Đậu đen có tác dụng tăng cơ bóp tử cung. Tác dụng của đậu đen kém hơn tác dụng của nước sắc bài thuốc điều kinh gồm có Đậu đen 10g, Ích mẫu 40g, Hương phụ chế 15g, Nghệ vàng 2g, Ngải cứu 2g và Bạch đồng nữ 16g.

Cách dùng: Đậu đen được sử dụng dưới dạng nước sắc, dạng bột mịn hoặc tùy vào từng bài thuốc khác nhau.

Liều dùng của Đậu đen:  20 – 40gram/ ngày.

Chữa đau bụng dữ dội:

Đậu đen 50g sao cháy, ngâm rượu uống, hoặc sắc với nước rồi chế them rượu vào mà uống.

Chữa trúng gió, nguy cấp, hoặc chân tay tê cứng, chóng mặt, sây sẩm sau đẻ:

Đậu đen 300g sao cháy đến bốc khói, đổ vào 500ml rượu, ngâm 1 ngày rồi đem uống, sau đó đắp chăn cho ra mồ hôi.

Chữa can hư, mắt mờ, ra gió dễ chảy nước mắt:

Đậu đen đồ lên, thêm mật bò đực vào, để nơi thoáng gió cho khô. Uống mỗi lần 27 hạt.

Chữa tiêu khát do thận hư:

Tán nhỏ đậu đen và Thiên hoa phấn với lượng bằng nhau. Làm viên và uống với nước sắc Đậu đen làm thang.

Chữa dị ứng, lở ngứa, mụn nhọt:

Đậu đen 50 – 100g sao lửa nhỏ đến khi ruột bên trong có màu vàng đậm. Sắc nước uống.

Chữa chứng tăng huyết áp:

Đậu đen 50g, 30g Hạ khô thảo, 20g Đường trắng. Đem sắc với nước, sử dụng khi còn nóng.

Chữa chứng rối loạn tiền đình:

Dùng 30g đậu đen, 45g Ngải cứu và 1 quả trứng gà tươi. Đậu đen và ngải cứu sắc lấy nước, đồng thời luộc trứng cho chín. Người bệnh ăn trứng và uống nước sắc thuốc.

Chữa mụn nhọt, đinh độc:

Nấu đậu xị sao cho cháy có khói, tán nhỏ hòa vào dầu vừng, dầu lạc hoặc dầu thầu dầu, bôi lên chỗ lở loét.

Chữa hẹn suyễn, lên cơn khi thay đổi thời tiết:

Đạm đậu xị 40g; Thạch tín 4g, KKhô phàn 12g, tất cả tán nhỏ viên bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần 7 – 9 viên, uống trước khi ngủ. Theo kinh nghiệm nhân dân, uống thuốc này không được dùng thức ăn nóng hoặc nước nóng. Không dùng quá liều vì thuốc có độc. Thường chỉ dùng trong bài thuốc trong 7 – 8 ngày.

Chữa bệnh viêm gan mãn tính:

Dùng 100g Đậu đen, đem nấu cùng với một lượng nước vừa đủ. Lấy phần nước để uống thay cho nước trà.

Chữa chứng ra nhiều mồ hôi do suy nhược cơ thể:

Đậu đen 30g, Phù tiểu mạch 30g, Đại táo 15g. Sắc cùng với một lượng nước vừa đủ để lấy nước dùng.

Không nên dùng Đậu đen cho bệnh nhân có thể hàn, đang bị tiêu chảy, tay chân lạnh, viêm loét hoành tá tràng, loét dạ dày hoặc bị dị ứng với Đậu đen thì không nên dùng.

Trong Đậu đen có chứa Phytate có khả năng ức chế khả năng hấp thụ calci, sắt, kẽm.

Thành phần protein có nhiều trong Đậu đen có thể gây khó tiêu, đầy bụng nếu ăn quá nhiều. Tránh dùng Đậu đen với sữa tươi, rau chân vịt, ngũ sâm... do tính tương kỵ của Đậu đen với các thành phần này.