Cây xạ vàng: Loại cây quen thuộc có nhiều tác dụng chữa bệnh

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt: Cây xạ vàng

Tên khác: Cây dây gối hoặc dây gối bắc.

Tên khoa học: Celastrus tonkinensis Pit, là một loài cây thuộc họ Dây gối (Celastraceae).

Đặc điểm tự nhiên

Celastrus tonkinensis Pit. là loại cây dây leo thân gỗ, có khả năng mọc bò hoặc leo cao, tùy thuộc vào môi trường sống. Lá của cây có hình bầu dục, mép lá có răng cưa nhỏ. Mặt trên của lá xanh bóng, trong khi mặt dưới nhạt hơn. Hoa của cây nhỏ, có màu vàng nhạt hoặc xanh, mọc thành chùm ở các kẽ lá hoặc đầu cành. Quả của cây có hình cầu nhỏ, khi chín chuyển sang màu vàng hoặc đỏ cam, bên trong chứa từ 1–2 hạt.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Loài cây này mọc hoang dã tại các vùng đồi núi hoặc trong các khu rừng thứ sinh, chủ yếu ở miền Bắc và miền Trung Việt Nam. Ngoài ra, cây còn được tìm thấy rộng rãi ở các khu vực nhiệt đới khác như Trung Quốc, Lào, và Thái Lan, cho thấy sự thích nghi tốt với các điều kiện khí hậu khác nhau.

Celastrus tonkinensis Pit. phát triển mạnh ở những vùng đất ẩm, có độ thoát nước tốt. Cây ưa ánh sáng hoặc bóng râm nhẹ và thường sinh trưởng ở độ cao từ 100 đến 1.500 mét so với mực nước biển, phù hợp với khí hậu núi cao hoặc vùng trung du.

Thu hái và chế biến

Cây xạ vàng thường được thu hái chủ yếu là lá, thân, và đôi khi cả rễ. Thời điểm tốt nhất để thu hoạch là vào mùa xuân và mùa hè, khi cây phát triển mạnh mẽ và chứa hàm lượng dược chất cao nhất. Lá nên được thu hái khi còn tươi xanh, không bị sâu bệnh hay úa vàng. Nếu sử dụng thân hoặc rễ, cây được thu hoạch sau khoảng 1–2 năm trồng để đảm bảo đủ trưởng thành và tích lũy dược chất.

Sau khi thu hái, nguyên liệu xạ vàng cần được rửa sạch để loại bỏ đất cát, tạp chất và vi khuẩn. Lá, thân hoặc rễ sau đó được phơi khô dưới ánh nắng nhẹ hoặc sấy ở nhiệt độ thấp (khoảng 40–50°C) để giữ được dược tính, tránh phơi dưới nắng gắt vì có thể làm mất hoạt chất quan trọng. Khi khô, lá và thân thường được cắt nhỏ, rễ thái lát mỏng để tiện lợi trong quá trình sử dụng.

Nguyên liệu khô cần bảo quản trong túi kín hoặc hộp thủy tinh, đặt ở nơi thoáng mát, khô ráo, tránh độ ẩm cao hoặc ánh sáng mặt trời trực tiếp để tránh ẩm mốc. Dược liệu chế biến đúng cách có thể bảo quản từ 6–12 tháng và sử dụng để pha trà, sắc nước uống hoặc ngâm rượu.

Bộ phận sử dụng

Các bộ phận được sử dụng làm thuốc chủ yếu là lá, thân, và đôi khi cả rễ.

Thành phần hóa học chính:

• Alkaloid: Các nghiên cứu đã phát hiện sự hiện diện của alkaloid trong cây, có khả năng chống viêm và giảm đau.
• Flavonoid: Flavonoid có đặc tính chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi stress oxy hóa.
• Saponin: Saponin có tác dụng kháng khuẩn và hỗ trợ hệ miễn dịch.
• Tannin: Tannin có khả năng chống viêm và làm se vết thương.

Những hợp chất này đóng góp vào các tác dụng dược lý của cây, bao gồm chống viêm, giảm đau và tăng cường hệ miễn dịch.

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, xạ vàng được coi là một loại dược liệu quý với nhiều công dụng trị bệnh nhờ vào các đặc tính tự nhiên. Cây có tính hàn, vị đắng, mang lại tác dụng thanh nhiệt, giải độc cơ thể, giúp cải thiện tuần hoàn máu (hành thủy, hoạt huyết) và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý. Các bài thuốc từ xạ vàng thường được áp dụng để chữa các vấn đề về tiêu hóa như đầy hơi, khó tiêu, đau dạ dày, và viêm đường ruột.

Ngoài ra, xạ vàng còn được sử dụng trong việc điều trị các bệnh liên quan đến gan và thận, giúp tăng cường chức năng gan, giải độc, và lợi tiểu. Những tác dụng này khiến xạ vàng trở thành một dược liệu được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc Đông y cổ truyền.

Theo y học hiện đại

Tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh gan

Các hợp chất trong cây xạ vàng như saponin, flavonoid đã được chứng minh có tác dụng trong điều trị các bệnh như viêm gan cấp và mạn tính, viêm gan A, B hoặc men gan cao, xơ gan, mẩn ngứa, mụn nhọt, viêm gan vàng da. Xạ vàng có thể hỗ trợ điều trị bệnh gan, nhưng không nên thay thế cho các phương pháp điều trị y tế hiện đại.

Tác dụng chống oxy hóa

Xạ vàng chứa các hợp chất như flavonoid và saponin, có khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp bảo vệ tế bào khỏi stress oxy hóa, một yếu tố chính gây lão hóa và các bệnh mãn tính.

Tác dụng tăng cường miễn dịch

Xạ vàng (Celastrus tonkinensis Pit.) là một dược liệu quý trong y học cổ truyền với khả năng hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch nhờ các thành phần hoạt tính sinh học như flavonoid, saponin, và tannin. Những hợp chất này không chỉ có tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ mà còn giúp cơ thể tăng cường khả năng tự bảo vệ trước các tác nhân gây hại từ môi trường. Các hợp chất trong xạ vàng được cho là có khả năng kích thích sản sinh bạch cầu và các thành phần khác trong hệ miễn dịch, tăng khả năng chống lại vi khuẩn và virus.

Tác dụng kháng viêm

Tác dụng kháng viêm của xạ vàng đến từ các hợp chất hoạt tính sinh học như flavonoid, saponin, và tannin, vốn có khả năng ức chế các phản ứng viêm trong cơ thể. Các hợp chất trong xạ vàng giúp giảm sản xuất các chất trung gian gây viêm như cytokine và prostaglandin, từ đó làm giảm phản ứng viêm. Các thành phần trong xạ vàng còn giúp cải thiện tuần hoàn máu và hỗ trợ tái tạo các mô bị tổn thương, từ đó thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương.

Tác dụng chống ung thư

Các thành phần hóa học trong xạ vàng, như alkaloid, flavonoid, và saponin, có khả năng chống oxy hóa và chống viêm mạnh mẽ, có thể giúp ngăn ngừa sự phát triển của các tế bào ung thư, cũng như giảm tác dụng phụ của các phương pháp điều trị ung thư như hóa trị và xạ trị.

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng các hợp chất trong xạ vàng có thể ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư bằng cách tác động vào chu kỳ sống của tế bào, ngăn chặn sự phân chia và phát triển của tế bào ung thư. Xạ vàng có thể hỗ trợ điều trị ung thư, nhưng không thay thế cho các phương pháp điều trị chính như phẫu thuật, hóa trị, và xạ trị. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng xạ vàng như một phần trong liệu trình điều trị.

Liều lượng sử dụng xạ vàng có thể dao động từ 10-20g thay đổi tùy thuộc vào mục đích điều trị, dạng chế phẩm, và tình trạng sức khỏe của từng người.

Bài thuốc Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm gan

Xạ vàng 30g, cà gai leo 30g, và mật nhân 10g. Để thực hiện, bạn cần sơ chế sạch các nguyên liệu, sau đó cho vào nồi cùng 1,5 lít nước và đun sôi trên lửa nhỏ trong khoảng 30 phút. Khi nước đã cô đặc, tắt bếp, lọc lấy phần nước uống thay nước lọc trong ngày.

Kiên trì sử dụng bài thuốc này hàng ngày có thể giúp cải thiện các triệu chứng viêm gan nhờ tác dụng thanh nhiệt, giải độc gan của xạ vàng, khả năng kháng viêm và giảm tổn thương gan của cà gai leo, cùng với tác dụng tăng cường chức năng gan của mật nhân.

Để đạt hiệu quả tốt nhất, nên kết hợp bài thuốc với chế độ ăn uống lành mạnh, tránh rượu bia và thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồng thời tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan

Xạ vàng 30g, bán chi liên 10g và bạch hoa xà 20g. Để thực hiện, bạn cho toàn bộ nguyên liệu vào ấm sắc cùng 1,5 lít nước, đun trên lửa nhỏ cho đến khi nước cạn còn khoảng 1 - 1,2 lít. Sau đó, lọc bỏ phần bã và chắt lấy phần nước để uống.

Bài thuốc này được khuyến khích dùng sau mỗi bữa ăn hàng ngày để tăng hiệu quả. Xạ vàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ tái tạo tế bào gan, bạch hoa xà giúp chống viêm và tiêu diệt tế bào bất thường, trong khi bán chi liên được biết đến với khả năng hỗ trợ ức chế sự phát triển của khối u.

Việc sử dụng bài thuốc này cần kết hợp chế độ ăn uống lành mạnh và tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Bài thuốc giúp thanh nhiệt, giải độc

Chuẩn bị 30g xạ vàng, rửa sạch rồi cho vào ấm sắc với 500ml nước. Đun trên lửa nhỏ cho đến khi lượng nước còn khoảng 400ml thì tắt bếp. Gạn lấy phần nước sắc và uống khi còn ấm nóng để đạt hiệu quả tốt nhất.

Bài thuốc này giúp làm mát cơ thể, giải độc gan và hỗ trợ tăng cường sức khỏe, đặc biệt phù hợp trong những trường hợp nóng trong người hoặc chức năng gan suy giảm.

Việc sử dụng đều đặn bài thuốc sẽ mang lại tác dụng tốt, đồng thời nên kết hợp với chế độ ăn uống thanh đạm để tối ưu hiệu quả.

Một số lưu ý khi sử dụng cây xạ vàng:

• Liều lượng: Không nên lạm dụng vì có thể gây tác dụng phụ, đặc biệt ở người có hệ tiêu hóa yếu hoặc bị dị ứng.
• Tham khảo ý kiến thầy thuốc: Trước khi sử dụng, đặc biệt khi bạn đang dùng các loại thuốc điều trị khác.
• Bảo quản: Rễ và xạ vàng cần được bảo quản nơi khô ráo, tránh ẩm mốc.