Xơ gan là gì? Dấu hiệu, chẩn đoán và cách điều trị

Xơ gan là gì? 

Xơ gan là tình trạng gan bị tổn thương nghiêm trọng và hình thành sẹo, xảy ra khi gan tiến đến giai đoạn cuối của quá trình xơ hóa. Quá trình này thường là kết quả của các bệnh lý lâu dài như viêm gan cấp và mạn tính, viêm gan do tác dụng phụ của thuốc, hoặc các bệnh lý khác như viêm gan nhiễm mỡ và ứ mật. Trong giai đoạn cuối này, mô gan bị thay thế dần bởi các sợi xơ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng của gan.

Mô sẹo này gây trở ngại cho chức năng gan bình thường bằng cách cản trở dòng chảy máu qua gan, làm chậm khả năng gan xử lý chất dinh dưỡng, hormone, thuốc, và độc tố. Điều này cũng ảnh hưởng đến khả năng sản xuất protein và các chất quan trọng khác của gan. Trong giai đoạn cuối, xơ gan có thể đe dọa đến sự sống

Những triệu chứng của bệnh xơ gan

Xơ gan là một bệnh lý tiến triển qua nhiều giai đoạn khác nhau, và mỗi giai đoạn có những dấu hiệu và triệu chứng riêng. Dưới đây là cách chia các triệu chứng xơ gan theo từng giai đoạn:

Giai đoạn 1: Xơ gan ban đầu không có triệu chứng

• Không có triệu chứng rõ ràng: Gan vẫn đủ khỏe để thực hiện hầu hết các chức năng của mình, và không có triệu chứng cụ thể nào được nhận thấy.
• Mệt mỏi nhẹ: Cảm giác mệt mỏi có thể xuất hiện nhưng thường được bỏ qua hoặc không liên quan trực tiếp đến gan.

Giai đoạn 2: Các mô xơ hóa xuất hiện nhiều hơn

• Vàng da và vàng mắt: Da và tròng mắt có thể có màu vàng do tích tụ bilirubin.
• Sưng chân và mắt cá chân: Sự tích tụ dịch do suy giảm chức năng gan.
• Giảm cân: Bắt đầu có sự giảm cân không giải thích được.
• Chảy máu hoặc bầm tím dễ dàng: Do suy giảm khả năng sản xuất các yếu tố đông máu của gan.

Giai đoạn 3: Xơ gan nặng với triệu chứng rõ ràng

• Đau và chướng bụng: Do tràn dịch bụng (chứng tràn dịch bụng).
• Tinh thần bất ổn: Như hôn mê gan, có thể xảy ra do tích tụ độc tố trong máu không được gan lọc sạch.
• Ngứa da: Cảm giác ngứa trên da do tích tụ các sản phẩm chuyển hóa.

Giai đoạn 4: Xơ gan cuối cùng với suy gan nghiêm trọng 

• Mất cảm giác ăn uống và giảm cân nghiêm trọng: Cơ thể không nhận đủ dinh dưỡng do suy giảm chức năng hấp thụ.
• Phân nhạt và nước tiểu đậm màu: Gan không thể xử lý và loại bỏ chất thải hiệu quả.
• Sự gia tăng các biến chứng nghiêm trọng: Bao gồm xuất huyết tiêu hóa, hôn mê gan, và tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Các giai đoạn của xơ gan phản ánh mức độ nghiêm trọng của tổn thương gan và sự suy giảm chức năng của nó.

Xem thêm: Triệu chứng bệnh xơ gan theo từng giai đoạn

Tác động của xơ gan đối với sức khỏe

Ở mỗi giai đoạn xơ gan có những tác động khác nhau đối với sức khỏe:

Giai đoạn 1: Bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi và thiếu năng lượng. Rất khó để hiểu vấn đề gì đang xảy ra với gan.

Giai đoạn 2: Áp lực tĩnh mạch cửa tăng dần. Các mô xơ hóa xuất hiện nhiều hơn. Cần phải loại bỏ nguyên nhân gây bệnh thì mới có thể làm tăng cơ hội khỏi bệnh.

Giai đoạn 3:

• Bệnh nhân xuất hiện hiện tượng cổ trướng.
• Ăn không ngon, sụt cân nhanh, mệt mỏi, vàng da, nhợt nhạt, thở nhanh.
• Viêm da, ngứa không hồi phục.
• Eczema.
• Đường huyết tăng giảm thất thường.
• Phù chân, mắt cá.

Giai đoạn 4: 

• Mệt mỏi về tinh thần, rất buồn ngủ;
• Lòng bàn tay son;
• Tính cách thay đổi;
• Suy thận và dẫn tới thiểu niệu;
• Sốt cao.

Biến chứng có thể gặp khi mắc xơ gan

Các biến chứng của xơ gan có thể bao gồm:

• Huyết áp cao trong các tĩnh mạch gan (tăng áp lực tĩnh mạch cửa): Xơ gan làm chậm dòng chảy bình thường của máu qua gan, do đó làm tăng áp lực trong tĩnh mạch đưa máu đến gan từ ruột và lá lách.
• Sưng ở chân và bụng: Áp lực tăng lên trong tĩnh mạch cửa có thể gây tích tụ chất lỏng ở chân (phù nề) và ở bụng (cổ trướng). Phù và cổ trướng cũng có thể là do gan không có khả năng tạo đủ một số protein trong máu như albumin.
• Lách to: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa gây ra những thay đổi và sưng lá lách, đồng thời mắc kẹt các tế bào bạch cầu và tiểu cầu. Các tế bào bạch cầu và tiểu cầu trong máu giảm có thể là dấu hiệu đầu tiên của bệnh xơ gan.
• Sự chảy máu: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa làm cho máu chuyển hướng đến các tĩnh mạch nhỏ hơn. Bị căng bởi áp lực tăng thêm, các tĩnh mạch nhỏ hơn này có thể vỡ ra, gây chảy máu nghiêm trọng. 
• Nhiễm trùng: Nếu bạn bị xơ gan, cơ thể bạn có thể gặp khó khăn trong việc chống lại nhiễm trùng. Cổ trướng có thể dẫn đến viêm phúc mạc do vi khuẩn, một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng.
• Suy dinh dưỡng: Xơ gan có thể khiến cơ thể bạn khó xử lý các chất dinh dưỡng hơn, dẫn đến suy nhược và giảm cân.
• Tích tụ chất độc trong não (bệnh não gan): Gan bị tổn thương do xơ gan không thể đào thải chất độc ra khỏi máu tốt như gan khỏe mạnh. Những chất độc này sau đó có thể tích tụ trong não và gây ra tình trạng rối loạn tinh thần và khó tập trung. Theo thời gian, bệnh não gan có thể tiến triển đến không đáp ứng hoặc hôn mê.
• Vàng da: Vàng da xảy ra khi gan bị bệnh không loại bỏ đủ bilirubin, một chất thải trong máu, khỏi máu của bạn. Vàng da khiến da và lòng trắng mắt vàng và nước tiểu sẫm màu.
• Căn bệnh về xương: Một số người bị xơ gan mất sức mạnh của xương và có nguy cơ gãy xương cao hơn.
• Tăng nguy cơ ung thư gan: Một tỷ lệ lớn những người phát triển ung thư gan đã bị xơ gan từ trước.
• Xơ gan cấp tính – mạn tính: Một số người cuối cùng bị suy đa cơ quan. Các nhà nghiên cứu hiện tin rằng đây là một biến chứng riêng biệt ở một số người bị xơ gan, nhưng họ không hiểu đầy đủ về nguyên nhân của nó.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Mỗi người có một cơ địa khác nhau, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ để có phương án điều trị thích hợp. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến xơ gan

• Lạm dụng rượu mạn tính
• Viêm gan virus mạn tính
• Chất béo tích tụ trong gan
• Sự tích tụ sắt trong cơ thể 
• Bệnh xơ nang;
• Đồng tích tụ trong gan
• Các ống dẫn mật được hình thành kém 
• Thiếu alpha-1 antitrypsin;
• Rối loạn chuyển hóa đường di truyền 
• Rối loạn tiêu hóa di truyền 
• Bệnh gan do hệ thống miễn dịch của cơ thể bạn gây ra 
• Phá hủy đường mật 
• Làm cứng và sẹo đường mật
• Nhiễm trùng: Bệnh giang mai hoặc bệnh brucella;
• Thuốc: Methotrexate, isoniazid.

Những ai có nguy cơ mắc phải xơ gan

Những đối tượng sau đây có nguy cơ cao mắc bệnh xơ gan:

• Người nhiễm viêm gan virus;
• Người hay hút thuốc lá;
• Người nghiện rượu nặng;
• Người mắc bệnh tiểu đường và béo phì.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải xơ gan

Có rất nhiều yếu tố có thể khiến bạn tăng nguy cơ mắc bệnh này, chẳng hạn như:

• Uống nhiều rượu;
• Độ tuổi: Người già uống rượu có nguy cơ xơ gan cao hơn người trẻ tuổi;
• Nữ giới dễ mắc xơ gan khi uống rượu cao hơn nam giới;
• Nhiễm virus viêm gan;
• Thuốc Aspirin làm ức chế ADH trong dạ dày, thuốc ức chế H2 làm tăng nồng độ của rượu trong máu;
• Gen: Gen ALDH2 nằm trên NST số 6 có liên quan đến khả năng chuyển hóa rượu.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán xơ gan

Chẩn đoán: Những người bị xơ gan giai đoạn đầu thường không có triệu chứng. Thông thường, xơ gan được phát hiện đầu tiên thông qua xét nghiệm máu hoặc kiểm tra sức khỏe định kỳ. Để giúp xác định chẩn đoán, kết hợp các xét nghiệm cận lâm sàng và xét nghiệm hình ảnh thường được thực hiện.

Đánh giá: Bác sĩ có thể yêu cầu một hoặc nhiều xét nghiệm có thể cho thấy gan của bạn có vấn đề, bao gồm:

• Các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm: Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu để kiểm tra các dấu hiệu của gan như bilirubin dư thừa, cũng như một số enzym có thể cho thấy gan bị tổn thương. Để đánh giá chức năng thận, máu của bạn được kiểm tra creatinine. Bạn sẽ được kiểm tra virus viêm gan. Chỉ số thời gian đông máu (INR) cũng được kiểm tra để đánh giá khả năng đông máu của bạn.
• Xét nghiệm máu: bác sĩ có thể chẩn đoán nguyên nhân cơ bản của bệnh xơ gan. Họ cũng có thể sử dụng xét nghiệm máu để giúp xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh xơ gan.
• Các xét nghiệm hình ảnh: Chụp cộng hưởng từ đàn hồi (MRE) có thể được khuyến cáo. Xét nghiệm hình ảnh nâng cao không xâm lấn này phát hiện gan xơ cứng. Các xét nghiệm hình ảnh khác như: MRI, CT và siêu âm, cũng có thể được thực hiện.
• Sinh thiết: Không nhất thiết phải lấy mẫu mô (sinh thiết) để chẩn đoán. Tuy nhiên, bác sĩ có thể sử dụng nó để xác định mức độ nghiêm trọng, mức độ và nguyên nhân của tổn thương gan.

Phương pháp điều trị xơ gan hiệu quả

Điều trị xơ gan phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ tổn thương gan. Mục tiêu của điều trị là làm chậm sự tiến triển của mô sẹo trong gan và ngăn ngừa hoặc điều trị các triệu chứng và biến chứng của xơ gan.

Loại bỏ các yếu tố nguy cơ gây bệnh

Trong giai đoạn đầu xơ gan, có thể giảm thiểu thiệt hại cho gan bằng cách điều trị nguyên nhân cơ bản. Các tùy chọn bao gồm:

• Điều trị nghiện rượu: Những người bị xơ gan do sử dụng rượu quá nhiều nên cố gắng cai rượu. Nếu khó ngừng sử dụng rượu, bác sĩ có thể đề nghị một chương trình điều trị nghiện rượu. Nếu bạn bị xơ gan, điều quan trọng là phải ngừng uống rượu vì bất kỳ lượng rượu nào cũng gây độc cho gan.
• Giảm cân: Những người bị xơ gan do bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu có thể trở nên khỏe mạnh hơn nếu họ giảm cân và kiểm soát lượng đường trong máu.

Điều trị các biến chứng của xơ gan

• Chất lỏng dư thừa trong cơ thể: Chế độ ăn ít natri và dùng thuốc để ngăn tích nước trong cơ thể có thể giúp kiểm soát cổ trướng và sưng tấy. Sự tích tụ chất lỏng nghiêm trọng hơn có thể yêu cầu các thủ thuật để dẫn lưu chất lỏng hoặc phẫu thuật để giảm áp lực.
• Tăng áp lực tĩnh mạch cửa: Một số loại thuốc huyết áp có thể kiểm soát việc tăng áp lực trong các tĩnh mạch cung cấp cho gan (tăng áp lực tĩnh mạch cửa) và ngăn ngừa chảy máu nghiêm trọng. Bác sĩ của bạn sẽ thực hiện nội soi phía trên đều đặn để tìm các tĩnh mạch mở rộng trong thực quản hoặc dạ dày (tĩnh mạch thừng tinh) có thể chảy máu.
• Nhiễm trùng: Bạn có thể nhận được thuốc kháng sinh hoặc các phương pháp điều trị nhiễm trùng khác. Bác sĩ cũng có thể khuyên bạn nên tiêm phòng cúm, viêm phổi và viêm gan.
• Tăng nguy cơ ung thư gan: Bác sĩ của bạn có thể sẽ đề nghị xét nghiệm máu định kỳ và khám siêu âm để tìm các dấu hiệu của ung thư gan.
• Bệnh não gan: Bạn có thể được kê đơn các loại thuốc để giúp giảm sự tích tụ chất độc trong máu do chức năng gan kém.

Điều trị bằng thuốc

Thuốc để kiểm soát viêm gan: Thuốc có thể hạn chế tổn thương thêm các tế bào gan do viêm gan B hoặc C gây ra thông qua việc điều trị cụ thể các loại vi rút này.

Thuốc để kiểm soát các nguyên nhân và triệu chứng khác của xơ gan: Thuốc có thể làm chậm sự tiến triển của một số loại xơ gan. Ví dụ, đối với những người bị xơ gan mật nguyên phát được chẩn đoán sớm, thuốc có thể làm chậm đáng kể sự tiến triển thành xơ gan.

Các loại thuốc khác có thể làm giảm các triệu chứng nhất định như: Ngứa, mệt mỏi và đau. Các chất bổ sung dinh dưỡng có thể được kê đơn để chống lại tình trạng suy dinh dưỡng liên quan đến xơ gan và ngăn ngừa xương yếu (loãng xương).

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của xơ gan

Nếu bạn bị xơ gan, hãy cẩn thận để hạn chế tổn thương gan thêm:

• Dừng uống rượu: Cho dù xơ gan của bạn là do sử dụng rượu mãn tính hay một bệnh khác, hãy tránh rượu. Uống rượu có thể khiến gan bị tổn thương thêm.
• Ăn một chế độ ăn ít natri: Lượng muối dư thừa có thể khiến cơ thể giữ nước, làm tình trạng sưng tấy ở bụng và chân trở nên trầm trọng hơn. Sử dụng các loại thảo mộc để làm gia vị cho thức ăn của bạn, thay vì dùng muối. Chọn thực phẩm chế biến sẵn có ít natri.
• Ăn một chế độ ăn uống lành mạnh: Những người bị xơ gan có thể bị suy dinh dưỡng. Hãy chống lại điều này bằng một chế độ ăn uống lành mạnh dựa trên thực vật bao gồm nhiều loại trái cây và rau quả. Chọn protein nạc, chẳng hạn như các loại đậu, thịt gia cầm hoặc cá. Tránh hải sản sống.
• Tránh nhiễm trùng: Xơ gan khiến bạn khó chống lại nhiễm trùng hơn. Hãy tự bảo vệ mình bằng cách tránh những người bị bệnh và rửa tay thường xuyên. Tiêm phòng viêm gan A và B, cúm và viêm phổi.
• Sử dụng thuốc không kê đơn một cách cẩn thận: Xơ gan làm cho gan của bạn khó xử lý thuốc hơn. Vì lý do này, hãy hỏi bác sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào, kể cả thuốc không kê đơn. Tránh các loại thuốc như aspirin và ibuprofen (Advil, Motrin IB, những loại khác). Nếu bạn bị tổn thương gan, bác sĩ có thể khuyên bạn nên tránh dùng acetaminophen (Tylenol, những loại khác) hoặc dùng với liều lượng thấp để giảm đau.

Phương pháp phòng ngừa xơ gan hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh xơ gan hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng và stress;
• Phòng viêm gan virus bằng cách tiêm phòng vắc-xin cho trẻ em và những người lớn chưa bị bệnh, phòng chống lây lan virus trong cộng đồng như vô trùng và khử khuẩn thật tốt trong tiêm chọc, châm cứu, loại bỏ nguồn máu có virus B, truyền máu an toàn, ngăn ngừa lây từ mẹ sang con, quan hệ tình dục an toàn;
• Hạn chế uống rượu, bia, hút thuốc lá;
• Chế độ ăn uống đủ chất;
• Thận trọng khi dùng các thuốc, hóa chất có thể gây hại cho gan;
• Phòng nhiễm sán lá gan nhỏ như không ăn cá sống;
• Điều trị tốt các bệnh đường mật;
• Dự phòng phòng điều trị tốt các bệnh viêm gan cấp, mạn tính;
• Tăng cường luyện tập thể dục thể thao để tăng cường sức khỏe, ngăn ngừa bệnh tật;
• Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị bệnh sớm.