Cỏ mực: Dược liệu cầm máu từ loài cỏ mọc hoang

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Cỏ mực.

Tên khác: Cỏ nhọ nồi; hàn liên thảo; kim lăng thảo.

Tên khoa học: Eclipta prostrata L. hay Verbesina prostrata L. Đây là một loại thực vật có hoa thuộc họ Cúc (Asteraceae).

Đặc điểm tự nhiên

Là loại cỏ mọc thẳng, cao tới 80cm, thân có lông, lá mọc đối có lông ở cả hai mặt, dài 2 - 8cm, rộng 5 - 15mm. Cụm hoa màu trắng ở đầu lá hoặc đầu cành, lá bắc dài 5 - 6mm, cũng có lông. Quả bế có 3 cạnh, hoặc dẹt, có cánh. Dài 3mm, rộng 1,5mm, cụt đầu.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây Cỏ mực mọc hoang khắp nơi ở Việt Nam.

Đây là loài cây được thu hái quanh năm.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của Cỏ mực là toàn cây, dùng tươi (giã, ép lấy nước) hoặc khô.

Theo các nhà nghiên cứu trước, trong nhọ nồi có một ít tinh dầu, chất đắng, tannin, carotene, chất alkaloid là ecliptin (Cũng có sách nói là nicotin).

Năm 1959, Govindachari T.R. và các đồng nghiệp đã chiết xuất wedelolacton là một cumarin lacton. Sau đó, các tác giả cũng tìm thấy chất này trong cây sài đất.

Ngoài wedelolactone, methyl wedelolactone và một flavonoid không xác định được K.K Bhargava phân lập vào năm 1972 (Ind.J.Chem 8,72: 810).

Theo y học cổ truyền

Tính vị theo tài liệu có: Vị ngọt, chua, tác dụng bổ thận âm, tính lương vào hai kinh can và thận, chỉ huyết lỵ. Dùng chữa can thận âm kém, lỵ và đi tiêu ra máu, làm đen râu tóc.

Nhân dân vẫn dùng cây Cỏ mực giã ra rồi vắt lấy nước uống để cầm máu trong rong kinh, bị thương chảy máu, trĩ ra máu. Ngoài ra còn dùng chữa ho hen, ho lao, viêm họng, ngày dùng từ 6 đến 12g dưới dạng sắc uống hay làm thành viên mà uống. Những người thợ nề chữa bệnh bỏng rát do vôi bằng cách dùng cỏ nhọ nồi để xoa tay. Có người dùng chữa bệnh nấm ở ngoài da, nhuộm tóc, làm thuốc mọc tóc (sắc uống hoặc ngâm vào dầu dừa mà bôi), bôi lên những chỗ chóc ở da thịt để có màu tím đen.

Theo y học hiện đại

Năm 1961, theo viện dược liệu và bộ môn dược lý trường Đại học Y dược Hà Nội nghiên cứu về tác dụng cầm máu và độc tính của Cỏ mực đi đến kết luận:

Về tác dụng cầm máu:

• Nước sắc Cỏ mực khô với liều 3g/kg thể trọng trên khỉ làm tăng tỷ lệ prothrombin toàn phần dẫn đến tác dụng làm giảm thời gian quick rõ rệt. Nhọ nồi có tác dụng chống lại tác dụng của dicuramin như vitamin K.

• Cỏ mực làm tăng trương lực của tử cung cô lập. Trường hợp chảy máu tử cung, nếu dùng Cỏ mực có thể làm nén thành tử cung, làm tăng prothrombin. Góp phần hỗ trợ việc chống chảy máu.

• Đối với thỏ mang thai có thể gây sẩy thai.

• Cỏ mực không gây tăng huyết áp và không làm giãn mạch.

Ngày dùng 12 – 20g dưới dạng thuốc sắc hoặc viên. Dược liệu tươi có thể dùng ngoài với lượng thích hợp.

Cỏ mực sử dụng tươi hay giã lấy nước uống hoặc có thể sao cháy đen với liều 15 - 30g sắc uống. Có thể phối hợp với Ngó sen, lá Trắc bá hoặc sử dụng riêng. Trong trường hợp sát trùng giã tươi lấy nước uống, bã đắp hoặc dùng sắc uống. Có thể dùng tươi xoa tay chữa rát do vôi, trị bệnh nấm ngoài da và nhuộm tóc màu tím đen.

Chảy máu cam, nôn ra máu từ dạ dày

Cỏ mực 30g, Lá sen 15g, Trắc bá diệp 10g. Đun sôi tất cả với nước và chia ra uống làm 3 lần.

Chứng vàng da, rụng tóc, đau thận

Cỏ nhọ nồi và cành cây Râm, sắc uống mỗi vị 15g.

Loét chảy máu ống tiêu hóa

Cỏ mực 30g, Cỏ bấc 30g. Tất cả đun sôi rồi uống.

Trị cơ thể suy nhược, ăn không ngon, gầy yếu, thiếu máu, kém sức

Cỏ nhọ nồi 100g, gừng khô 50g, cỏ mần trầu 100g, các vị chặt nhỏ sao sơ rồi khử thổ, nấu cùng 3 chén nước dừa tươi còn 8 phân, uống ngày 2 lần.

Trị viêm họng

20g cỏ nhọ nồi, 20g bồ công anh, 16g kim ngân hoa, 12g củ rẻ quạt, 16g cam thảo đất, tất cả sắc lấy nước uống. Mỗi ngày uống một thang, sử dụng từ 3 – 5 ngày.

Trị sốt cao

Khi bị sốt cao dùng sài đất, Cỏ mực, củ sắn dây mỗi vị 20g và 16g cam thảo đất, 16g cây cối xay, 12g ké đầu ngựa, sắc lấy nước uống mỗi ngày một thang thuốc.

Trị chảy máu cam

Cỏ nhọ nồi 20g, cam thảo đất 16g, hoa hoè sao đen 20g, tất cả sắc lấy nước uống mỗi ngày một thang thuốc.

Trị nổi mề đay

Nhọ nồi, lá xương sông, lá khế, lá dưa chuột, rau diếp cá, lá nhài giã nát, lá huyết dụ, cho nước vào rồi vắt lấy nước uống. Bã còn lại dùng để xoa và đắp vào chỗ sưng.

Trị sốt phát ban

Sắc 60g cỏ nhọ nồi uống ngày một thang, chia 2 – 4 lần uống trong ngày.

Trị bạch biến

Nhọ nồi 30g, Sa uyển tử 15g, Đảng sâm 15g, Xích thược 10g, Bạch chỉ 12g, Hà thủ ô 30g, Đan sâm 15g, Thiền thoái 6g, Bạch truật 10g, Đương quy 10g, các vị rửa sạch đem sắc uống ngày 1 thang, mỗi liệu trình uống 15 ngày.

Trị eczema ở trẻ em

Trị eczema ở trẻ em, dùng 50g cỏ nhọ nồi, sắc lấy nước cô đặc lại rồi bôi vào chỗ đau. Thường 2 – 3 ngày sau là dịch rỉ giảm rõ, đóng vẩy và đỡ ngứa, khoảng 1 tuần là khỏi.

Trị sốt xuất huyết nhẹ

Cỏ mực 20g, hoa Hòe sao đen 12g, lá Trắc bá sao đen 12g, Cam thảo đất 16g, củ hoặc lá Sắn dây 20g. Sắc uống ngày 1 thang.

Trị gan nhiễm mỡ

Cỏ nhọ nồi 30g, Nữ trinh tử 20g, Trạch tả 15g, Đương quy 15g.

Trường hợp gan nhiễm mỡ do nghiện rượu thì thêm Cát căn 30g, Bồ công anh 15g và Chỉ củ tử 15g.

Người bệnh béo phì dẫn đến gan nhiễm mỡ thì thêm: Lá sen 15g, Đại hoàng 6g. Sắc lấy nước uống, mỗi ngày 1 thang.

Tỳ vị hư hàn, tiêu chảy phân sống thì không nên dùng.