Dừa nước: Loại quả giải khát, thanh nhiệt

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt: Dừa nước

Tên khác: Dừa lá; Attap palm; Nipa palm; Mangrove palm hoặc Nipah palm

Tên khoa học: Nypa fruticans Wurmb.

Họ: Cau (Arecaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Thân cây dừa nước là thân ngầm mọc dưới mặt đất, bên dưới là hệ thống rễ chằng chịt, chỉ có lá và cuống hoa mọc ngược lên trên mặt đất.

Lá dừa nước to, khá giống lá dừa với chiều dài từ 5 – 8 m và có lá chét nhỏ, thuôn dài. Cuống lá to, tròn, cứng chắc với bẹ lá phình to.

Cây dừa nước từ 10 năm tuổi trở lên mới bắt đầu ra hoa và kết quả.

Hoa dừa nước là cụm hoa cái có hình cầu ở đầu ngọn và các các cành phía dưới mang các hoa đực có màu đỏ hoặc vàng, cụm hoa dài khoảng 60 – 90cm.

Mỗi buồng dừa lớn chứa từ 40 – 60 quả nhỏ mọc ép vào nhau. Quả hạch hóa gỗ mọc sát nhau thành một cụm hình cầu màu mận sậm, mọc trên một cuống duy nhất với đường kính có thể đến 25 cm. Bên trong quả chứa phôi nhũ, lúc còn non có màu trong suốt, sau đó chuyển thành màu trắng, mềm, bên trong chứa nhân cứng, vị rất thanh mát. Cây sinh sôi nhờ hạt khô rụng đi và trôi theo dòng nước, phân tán đi nơi khác.

Hoa dừa nước thường nở vào tháng 6 – 7. Có thể thấy trái dừa nước mọc quanh năm nhưng tập trung phát triển nhiều nhất là vào tháng 8 – 10 và tháng 2.

Phân bố, thu hái, chế biến

Dừa nước mọc ở những vùng nước lợ và thường mọc thành từng dãy ở ven sông, kênh rạch hoặc ở các vùng đầm lầy ven sông, ven biển.

Dừa nước mọc nhiều ở ven các bờ biển và sông chảy vào từ Ấn Độ Dương đến các đảo Thái Bình Dương. Tại Việt Nam, cây phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ.

Người ta thường thu hái khi thấy cuống dừa trĩu xuống.

Sau khi hái về, đem tách riêng từng quả hạch rồi chẻ đôi và nạo lấy phần phôi nhũ bên trong, có thể dùng trực tiếp hoặc sấy khô đều được. Phôi dừa nước ăn với đá, đường có tác dụng giải khát và thanh nhiệt rất tốt.

Bộ phận sử dụng

Phôi nhũ trong quả.

Trong phôi dừa nước có chứa các protein, đường, amino acid, chất béo, vitamin C, các khoáng chất Na, Fe, K…

Dịch cây dừa nước chứa 15% saccharose.

Theo y học cổ truyền

Công năng của dừa nước:

• Vị ngọt thanh, tính mát và không có độc.

• Quy vào kinh Can và bàng quang. Phôi dừa nước có tác dụng giải nhiệt, bổ dưỡng, tăng cường khí lực, cầm máu, nhuận nhan sắc.

• Chủ trị: Thổ huyết, chảy máu cam, cảm nắng, nóng trong người, bí tiểu, táo bón.

Ngoài ra, phôi nhũ dừa nước còn có tác dụng giãn tĩnh mạch, giúp điều hòa huyết áp, phòng ngừa táo bón, điều hòa kinh nguyệt, đồng thời cải thiện các chứng bế kinh, thống kinh, máu kinh ra ít…

Ở Philippines, khi cuống hoa dừa nước chưa nở, người dân làm thành rượu và bia.

Cánh hoa dừa nước có thể hãm với nước sôi, uống như trà. Lá giã nát có thể trị lở loét.

Hạt dừa nước giã ra thành bột, đắp lên có thể chữa rắn cắn và các vết loét. Cuống lá dừa nước chữa sản hậu, tiêu chảy.

Theo y học hiện đại

Hỗ trợ trong điều trị đái tháo đường type 2

Lượng amino acid và chất xơ có trong dừa nước giúp các mô tăng độ nhạy cảm với insulin và ngăn chặn quá trình hấp thu đường của cơ thể. Từ đó, dừa nước góp phần giúp hạ đường huyết và ngăn ngừa các biến chứng đáng tiếc ở bệnh nhân đái tháo đường.

Tác dụng hạ áp

Trong dừa nước chứa lượng kali và acid lauric dồi dào, có thể có tác dụng giãn mạch và điều hòa huyết áp.

Ngăn ngừa táo bón

Dừa nước có tác dụng hỗ trợ tăng cường nhu động ruột, duy trì 1 lượng chất lỏng trong ruột kết nhờ vào lượng vitamin, chất xơ và khoáng chất dồi dào chứa trong nó. Do đó, sử dụng dừa nước có thể giúp phòng ngừa nguy cơ táo bón, đặc biệt là ở người cao tuổi.

Điều hòa kinh nguyệt

Sử dụng dừa nước thường xuyên giúp cơ thể thanh nhiệt, điều hòa kinh nguyệt và cải thiện các chứng bế kinh, thống kinh, máu kinh ra ít…

Phòng ngừa rối loạn tiêu hóa

Sau khi hấp thu, acid lauric trong dừa nước sẽ chuyển hóa thành monolaurin. Hoạt chất này có tác dụng ức chế, kìm hãm ký sinh trùng và vi khuẩn gây hại cho đường ruột, do đó làm giảm nguy cơ rối loạn tiêu hóa.

Nuôi dưỡng làn da

Sử dụng dừa nước thường xuyên còn giúp duy trì độ ẩm cho da và ngăn ngừa lão hóa.

Người ta thường dùng dừa nước trực tiếp hoặc chế biến thành các món ăn giải khát, thanh nhiệt. Dừa nước không có tính độc nên có thể sử dụng lượng từ 100 – 300g/ngày.

Mứt dừa nước

Rửa sạch 1kg phôi dừa nước, để thật ráo rồi thêm 0,5kg đường trắng vào trộn đều và để yên 10 phút cho đường thấm. Cho hỗn hợp trên vào nồi và sên đều tay với lửa nhỏ đến khi đường hơi sệt lại, thêm vào 1 ít nước cốt chanh rồi tiếp tục sên đến khi mứt khô hoàn toàn. Tắt bếp, để nguội rồi cho mứt vào hũ/bao kín, bảo quản nơi khô mát.

Chè dừa nước

Chuẩn bị các nguyên liệu sau: Thạch dừa, hạt sen, đậu xanh, nhãn nhục mỗi loại 100g, 300g phôi nhũ dừa nước, 1 tai nấm tuyết và 300g đường cát trắng. Rửa sạch các nguyên liệu trên, ngâm nở nấm tuyết rồi chần sơ nhãn nhục và nấm tuyết với nước sôi, sau đó cắt thành miếng vừa ăn. Nấu chín mềm hạt sen và đậu xanh. Ướp dừa nước với đường và đậy kín một lát cho đường thấm. Sau đó chỉ cần cho các nguyên liệu trên vào ly rồi thêm đá vào là có thể dùng.

Không chỉ vậy, dừa nước còn là thành phần giúp tăng hương vị và kích thích vị giác trong các món chè khác như chè thái, chè đậu...

Dừa nước đá đường

Trộn 1 ít dầu chuối vào nước đường cho thơm. Sau đó cho thêm phôi nhũ dừa nước và đá vào trộn đều rồi dùng. Dừa nước đá đường có tác dụng giải khát, thanh nhiệt, giảm nóng trong người và phòng ngừa cảm nắng, đặc biệt trong những ngày hè oi bức.

Trị sản hậu

Dùng phần đọt lá dừa nước non (dân gian gọi là cà bắp) đem nướng, vắt lấy nước dùng.

Không nên dùng dừa nước cho người có tạng âm (da xanh tái, khó tiêu, dễ bị tiêu chảy, ít khát nước, bắp thịt mềm, chậm chạp).

Dùng dừa nước quá nhiều có thể gây ớn lạnh, đầy bụng, khó chịu và buồn nôn.

Tránh ăn dừa nước trước khi chơi thể thao nhằm hạn chế tình trạng bủn rủn tay chân và thiếu độ linh hoạt, dẻo dai.

Dừa nước không chỉ đơn thuần là 1 loại trái cây mà còn được dùng như vị thuốc chữa bệnh nhờ vào thành phần dinh dưỡng dồi dào trong quả và tác dụng dược lý đa dạng của nó. Tuy nhiên cần tránh sử dụng quá nhiều vì có thể gây nên một số tác dụng không mong muốn. Thay vào đó, nên cân bằng các loại thực phẩm trong khẩu phần ăn hàng ngày để tránh quá thừa/thiếu chất, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.