Fluocinolone acetonide: Trị nhiễm khuẩn ngoài da

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Fluocinolone acetonide (Fluocinolon acetonid)

Loại thuốc

Corticosteroid dùng tại chỗ.

Dạng thuốc và hàm lượng

• Fluocinonide 0,05% kem, thuốc mỡ và gel được coi là có hiệu lực cao.
• Fluocinolone acetonide 0,025% thuốc mỡ được coi là có hiệu lực cao.
• Fluocinolone acetonide 0,025% kem được coi là có tiềm năng trung bình.
• Dầu gội Fluocinolone acetonide 0,01% được coi là có tiềm năng thấp-trung bình.
• Dung dịch Fluocinolone acetonide 0,01% được coi là có hiệu lực thấp.
• Một số chế phẩm phối hợp Fluocinolone acetonide với neomycin để điều trị các nhiễm khuẩn ngoài da.

Dùng ngoài trị các bệnh ngoài da khác nhau như:

• Eczema: Eczema tiết bã, eczema hình đĩa, eczema dị ứng. 
• Viêm da: Viêm da dị ứng, viêm da tiếp xúc, viêm da thần kinh. 
• Vảy nến (ngoại trừ dạng vảy nến lan rộng).
• Liken phẳng, lupus ban đỏ hình đĩa.

Fluocinolone acetonide là một corticosteroid tổng hợp có hiệu lực từ thấp tới trung bình, có nguyên tử fluor gắn vào nhân steroid.

Cơ chế tác dụng của các corticosteroid dùng tại chỗ là do phối hợp 3 tính chất quan trọng: Chống viêm, chống ngứa và tác dụng co mạch. Tác dụng của thuốc có phần là do liên kết với thụ thể steroid.

Các corticosteroid làm giảm viêm bằng ổn định màng lysosom của bạch cầu, ức chế tập trung đạị thực bào trong các vùng bị viêm, giảm sự bám dính của bạch cầu với nội mô mao mạch, giảm tính thấm thành mao mạch, giảm các thành phần bổ thể, kháng tác dụng của histamin và giải phóng kinin từ chất nền, giảm sự tăng sinh các nguyên bào sợi, lắng đọng colagen và sau đó tạo thành sẹo ở mô.

Các corticosteroid, đặc biệt là các corticosteroid có fluor có tác dụng chống hoạt động phân bào của nguyên bào sợi ở da và của biểu bì. Tác dụng chống viêm của các corticosteroid có thể bị giảm nhanh khi dùng nhắc lại mặc dù chưa được biết rõ tầm quan trọng của tác dụng này trên lâm sàng.

Hấp thu

Khi dùng các corticosteroid trên da bình thường còn nguyên vẹn, chỉ một lượng nhỏ thuốc tới được chân bì và sau đó vào hệ tuần hoàn chung. Tuy nhiên, hấp thu tăng lên đáng kể khi da bị mất lớp keratin, bị viêm hoặc/và bị các bệnh khác ở hàng rào biểu bì (như vảy nến, eczema).

Tùy theo mức độ thấm, lượng thuốc bôi và tình trạng da ở chỗ bôi thuốc, thuốc được hấp thu nhiều hơn ở bìu, hố nách, mi mắt, mặt và da đầu (khoảng 36%) và được hấp thu ít hơn ở cẳng tay, đầu gối, khuỷu tay, lòng bàn tay và gan bàn chân (khoảng 1%). Thậm chí sau khi rửa chỗ bôi thuốc, corticosteroid vẫn được hấp thu trong thời gian dài, có thể do thuốc được giữ lại ở lớp sừng.

Băng kín làm tăng đáng kể sự hấp thụ qua da của corticosteroid tại chỗ. Do đó, băng gạc có thể là một chất bổ trợ trị liệu có giá trị để điều trị các trường hợp kháng trị, không đáp ứng với điều trị. 

Phân bố

Qua da, lượng thuốc được hấp thu sẽ phân bố vào da, cơ, gan, ruột và thận.

Chuyển hóa

Corticosteroid chuyển hóa bước đầu ở da, một lượng nhỏ được hấp thu vào hệ tuần hoàn và được chuyển hóa ở gan thành các chất không có tác dụng.

Thải trừ

Thuốc thải trừ qua thận chủ yếu dưới dạng glucuronid và sulfate, nhưng cũng có một lượng dưới dạng không liên hợp. Một lượng nhỏ các chất chuyển hóa thải trừ qua phân.

Tương tác với các thuốc khác

Do dạng dùng tại chỗ nên ít tương tác thuốc và hầu hết ở mức độ nhẹ. 

Có thể giảm khả năng kiểm soát đường huyết của các thuốc điều trị đái tháo đường.

Fluocinolone acetonide không dùng trong các trường hợp sau:

• Tiền sử mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào của thuốc. 
• Trứng cá đỏ.
• Nhiễm khuẩn ở da do vi khuẩn, nấm hoặc virus (Herpes, thủy đậu). 
• Hăm bẹn

Cách dùng

Bôi lên vùng da bị bệnh một lớp mỏng, 2 - 4 lần mỗi ngày, tùy thuộc vào tình trạng nặng hay nhẹ.

Khi cần băng kín, phải rửa sạch vùng da cần bôi thuốc, bôi thuốc rồi băng bằng một băng thích hợp, có thể dùng miếng gạc nóng, ẩm. Không nên băng khi bôi thuốc cho trẻ em hoặc trên mặt.

Thuốc dạng kem đặc biệt thích hợp với bề mặt ẩm hoặc rỉ nước và các góc hốc của cơ thể. Thuốc dạng mỡ thích hợp cho loại da khô, vết thương có vảy.

Tác động chống viêm có thể thay đổi đáng kể tùy thuộc vào dạng bào chế, nồng độ thuốc, vị trí bôi và cơ địa bệnh nhân.

Người lớn

Viêm da dị ứng (atopic): Fluocinolone acetonid tại chỗ 0,01%, ngày bôi 3 lần.

Vảy nến da đầu: Bôi một lớp mỏng dầu fluocinolone acetonid tại chỗ 0,01% vào tóc ướt và da đầu đã làm ẩm, xoa kỹ và đội mũ tắm do nhà sản xuất cung cấp, để qua đêm hoặc ít nhất 4 giờ sau đó gội sạch. Tối đa 30 mL dầu gội fluocinolone acetonide 0,01% lên da đầu một lần mỗi ngày.

Trẻ em

Bôi kem, gel, thuốc mỡ hoặc dung dịch với liều lượng ít 2-4 lần mỗi ngày tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh.

Sử dụng liều thấp nhất có thể, diện tích vừa đủ, thời gian càng ngắn càng tốt nhưng vẫn đủ để đạt hiệu quả điều trị.

Viêm da dị ứng (atopic), mức độ trung bình đến nặng ở trẻ em 2 tuổi trở lên: Dầu Fluocinolone acetonid tại chỗ 0,01% ngày bôi 2 lần vào các vùng cần điều trị, không dùng quá 4 tuần

Liệu pháp tại chỗ thường được ưu tiên lựa chọn hơn liệu pháp toàn thân do ít tác dụng phụ liên quan đến toàn thân.

Ít gặp tác dụng phụ khi dùng fluocinolone acetonide, nhưng cũng như các steroid dùng ngoài khác, thỉnh thoảng có gặp các phản ứng phụ như mẫn cảm hoặc kích ứng ở chỗ bôi thuốc.

Ít gặp 

Thường xảy ra hơn nếu bệnh nhân sử dụng kèm băng kín.

Các tác dụng được liệt kê sau đây xuất hiện theo mức độ phổ biến giảm dần: 

Hiếm gặp

Suy vỏ tuyến thượng thận. 

Rậm lông, mẫn cảm.

Sự hấp thụ toàn thân của corticosteroid tại chỗ có thể gây ức chế trục vùng dưới đồi-tuyến yên-thượng thận (HPA), gây hội chứng Cushing, tăng đường huyết và glucose niệu ở một số bệnh nhân.

Điều kiện tăng cường sự hấp thu toàn thân bao gồm việc sử dụng các steroid tác động mạnh, sử dụng diện tích rộng, sử dụng kéo dài, cũng như khi điều trị các vùng dễ bị hăm hoặc băng kín chỗ bôi thuốc.

Phục hồi chức năng trục HPA thường nhanh chóng và kết thúc khi ngừng thuốc. Tần suất thấp, các dấu hiệu và triệu chứng ngưng thuốc có thể xảy ra, có thể đòi hỏi bổ sung corticosteroid toàn thân.

Lưu ý chung

• Thuốc chỉ được sử dụng dưới sự chỉ định của bác sĩ.
• Khi dùng fluocinolone acetonide trên diện tích da rộng, không nên băng kín vì tăng nguy cơ nhiễm độc toàn thân. Suy vỏ tuyến thượng thận có thể xảy ra ở những người bệnh dùng lượng lớn thuốc và bôi trên diện rộng, dài ngày hoặc băng kín.
• Những người bị vảy nến cần được theo dõi cẩn thận vì bệnh có thể nặng lên hoặc tạo vảy nến có mủ.
• Thận trọng với người bệnh suy giảm chức năng tế bào T hoặc những người bệnh đang điều trị bằng thuốc suy giảm miễn dịch khác.
• Không dùng nhỏ mắt vì có nguy cơ bị glaucom gây ra bởi corticosteroid. Nếu có vô tình làm thuốc dính vào mắt, nên rửa ngay mắt với thật nhều nước. 
• Dạng dầu gội cần được lắc kỹ trước khi dùng. 
• Một số chế phẩm có thể chứa dầu lạc, thận trọng với người có cơ địa dị ứng.
• Dùng fluocinolone acetonide cho các vết thương nhiễm khuẩn mà không có thêm các kháng sinh điều trị thích hợp có thể làm cho nhiễm khuẩn nặng hơn.Nếu nhiễm trùng phát triển, nên ngừng sử dụng băng gạc và điều trị nhiễm khuẩn thích hợp
• Sau khi đạt được hiệu quả mong muốn, tần suất sử dụng hoặc nồng độ (cường độ) cân nhắc giảm xuống mức tối thiểu cần thiết để duy trì hiệu quả và tránh tái phát; ngưng nếu có thể.
• Trẻ em dễ bị suy giảm trục tuyến yên - dưới đồi - thượng thận và hội chứng Cushing hơn người lớn vì tỷ lệ diện tích bề mặt da/cân nặng lớn hơn, đặc biệt là khi sử dụng thời gian dài. Biểu hiện của suy vỏ tuyến thượng thận bao gồm: chậm lớn, không tăng cân. Do vậy, hạn chế dùng cho trẻ em và giữ ở liều tối thiểu cần thiết đủ đạt hiệu quả điều trị.
• Cha mẹ của bệnh nhi nên được khuyên không nên sử dụng tã bó sát nếu khu vựa điều trị gần với vị trí mang tã, vì có thể tạo thành băng gạc kín, tăng hấp thu và có thể gây các tác dụng phụ toàn thân.

Lưu ý với phụ nữ có thai

• Loại C: Có thể gây quái thai ở động vật, chưa đủ dữ liệu ở người.
• Khi cần thiết có thể dùng cho người mang thai, nên dùng với liều thấp nhất, thời gian ngắn nhất có hiệu quả.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

• Không nên bôi thuốc lên vú mẹ trước khi cho trẻ bú. Khi cần điều trị cho phụ nữ cho con bú, bôi một lượng tối thiểu cần thiết và trong thời gian ngắn nhất.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

• Không có báo cáo.

Quên liều và xử trí

Nếu quên dùng một liều thuốc, hãy dùng càng sớm càng tốt khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu gần với liều kế tiếp, hãy bỏ qua liều đã quên và dùng liều kế tiếp vào thời điểm như kế hoạch. Không bôi gấp đôi liều đã quy định.

Quá liều và xử trí

Quá liều và độc tính

Corticosteroid bôi tại chỗ những nếu sử dụng quá liều có thể được hấp thụ với số lượng đủ để tạo ra tác dụng toàn thân.

Cách xử lý khi quá liều

Trong trường hợp khẩn cấp hoặc quá liều, hãy liên hệ với nhà cung cấp dịch vụ cấp cứu địa phương (115) hoặc ngay lập tức đến phòng cấp cứu bệnh viện gần nhất. Mang theo hộp, hộp đựng hoặc nhãn thuốc khi đến bệnh viện để giúp bác sĩ cung cấp bất kỳ thông tin cần thiết nào.