Bệnh hủi là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết

Hủi là một bệnh truyền nhiễm mạn tính do vi khuẩn tấn công, có thể ảnh hưởng đến da, dây thần kinh ngoại biên và nhiều cơ quan khác. Dù tỷ lệ mắc bệnh ngày càng giảm, nhưng ở một số khu vực, bệnh hủi vẫn tồn tại và gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh nếu không được phát hiện kịp thời. Tìm hiểu bệnh hủi là gì, nguyên nhân từ đâu và dấu hiệu nào cho thấy cơ thể đang mắc bệnh chính là bước đầu quan trọng để nâng cao nhận thức và chủ động bảo vệ sức khỏe.

Bệnh hủi là gì?

Bệnh hủi còn được gọi là bệnh phong hay bệnh Hansen, là một bệnh truyền nhiễm mạn tính do vi khuẩn Mycobacterium leprae gây ra. Mặc dù là bệnh truyền nhiễm, nhưng khả năng lây lan của bệnh hủi khá thấp và thường chỉ lây khi tiếp xúc gần gũi, kéo dài với người bệnh chưa được điều trị. Điểm đặc biệt của bệnh là thời gian ủ bệnh rất dài, có thể kéo dài từ vài năm đến hàng chục năm, khiến việc phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm trở nên khó khăn. Thực tế, bệnh hủi có xu hướng xuất hiện ở trẻ em nhiều hơn so với người trưởng thành, nhất là tại những khu vực còn khó khăn về điều kiện y tế.

Về mặt lâm sàng, bệnh hủi được chia thành nhiều thể khác nhau, trong đó phổ biến nhất là thể phong củ (Tuberculoid) và thể phong u (Lepromatous). Cả hai thể đều gây tổn thương da, nhưng mức độ nghiêm trọng thì khác biệt rõ rệt. Ở thể phong củ, tổn thương da thường khu trú và ít lan rộng. Trong khi đó, thể phong u lại tiến triển nặng nề hơn, xuất hiện các khối u nổi trên bề mặt da, dẫn đến biến dạng khuôn mặt và cơ thể, khiến người bệnh dễ bị kỳ thị và xa lánh.

Bệnh hủi chủ yếu xuất hiện tại các khu vực ôn đới, nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi có điều kiện vệ sinh và chăm sóc y tế chưa tốt. Dù mang nhiều hệ lụy về sức khỏe thể chất và tâm lý, bệnh hủi hiện nay đã có thuốc điều trị hiệu quả nếu phát hiện kịp thời. Chính vì vậy, việc nâng cao nhận thức, loại bỏ sự kỳ thị và khuyến khích người bệnh đi khám sớm đóng vai trò vô cùng quan trọng trong kiểm soát căn bệnh này.

Nguyên nhân gây bệnh hủi

Bệnh hủi có nguyên nhân xuất phát từ vi khuẩn Mycobacterium leprae, một loại trực khuẩn đặc biệt chỉ gây bệnh ở người. Vi khuẩn này có đặc điểm sinh trưởng rất chậm, khác hẳn so với nhiều loại vi khuẩn khác có thể nhân đôi chỉ sau vài phút. Thay vào đó, Mycobacterium leprae chỉ phân chia khoảng hai tuần một lần. Chính vì vậy, quá trình gây bệnh diễn ra âm thầm và kéo dài, khiến cho người bệnh có thể mang vi khuẩn trong cơ thể nhiều năm, thậm chí cả chục năm, trước khi xuất hiện triệu chứng rõ ràng.

Con đường lây truyền của bệnh hủi chủ yếu là tiếp xúc trực tiếp và lâu dài với nguồn bệnh. Vi khuẩn có thể phát tán qua dịch tiết mũi, nước bọt hoặc các chất nhầy từ người bệnh trong giai đoạn đang hoạt động. Khi người khỏe mạnh hít phải những giọt nhỏ chứa vi khuẩn hoặc có tiếp xúc với da, niêm mạc bị trầy xước, nguy cơ lây nhiễm sẽ tăng lên. Tuy nhiên, khả năng lây của bệnh hủi không cao. Thực tế đã ghi nhận nhiều nữ tu, y bác sĩ và nhân viên y tế dành cả đời chăm sóc bệnh nhân bị bệnh hủi nhưng vẫn hoàn toàn khỏe mạnh, không hề mắc bệnh. Điều này cho thấy, ngoài yếu tố tiếp xúc, sức đề kháng của từng người cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nhiễm hay không nhiễm bệnh.

Bệnh hủi thường lây trực tiếp từ da và niêm mạc của người đã mắc bệnh sang người khác. Nguy cơ cao nhất là khi bệnh nhân đang trong giai đoạn tiến triển, lượng vi khuẩn trong cơ thể nhiều và hoạt động mạnh. Khi vi khuẩn xâm nhập, chúng tấn công chủ yếu vào da, niêm mạc đường hô hấp trên và đặc biệt là hệ thần kinh ngoại biên. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến các triệu chứng điển hình như tổn thương da, mất cảm giác, teo cơ và biến dạng chi thể.

Một điểm đáng lưu ý là thời gian ủ bệnh của bệnh hủi rất dài. Có trường hợp chỉ vài năm, nhưng cũng có trường hợp kéo dài tới hơn 10 năm. Khi bệnh bùng phát ra bên ngoài, cơ thể người bệnh đã chứa một số lượng lớn vi khuẩn, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.

Dấu hiệu nhận biết bệnh hủi

Bệnh hủi thường tiến triển âm thầm và kéo dài trong nhiều năm, vì vậy việc nhận biết sớm các dấu hiệu là rất quan trọng để kịp thời điều trị, ngăn ngừa biến chứng.

Biểu hiện ban đầu dễ nhận thấy nhất của bệnh chính là sự thay đổi màu sắc và cảm giác của da. Người bệnh có thể xuất hiện các mảng da nhạt màu hơn bình thường, hoặc hơi đỏ, kèm theo tình trạng mất cảm giác với nóng, lạnh và đau. Một số trường hợp lại có các mảng da dày lên, bóng và lan rộng nhưng không đi kèm mất cảm giác ngay từ đầu, khiến người bệnh dễ nhầm lẫn với các bệnh ngoài da khác.

Khi bệnh tiến triển, trên cơ thể sẽ xuất hiện thêm nhiều dấu hiệu rõ rệt hơn. Da mặt có thể trở nên sần sùi, nổi nhiều cục nhỏ, dần làm khuôn mặt biến dạng với sống mũi bị xẹp xuống. Đồng thời, các dây thần kinh ngoại vi như ở cổ tay, khuỷu tay, đầu gối có thể nổi cục to, gây đau nhức, yếu cơ hoặc liệt vận động.

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh phong có thể dẫn đến hàng loạt biến chứng nguy hiểm. Người bệnh có nguy cơ mất dần ngón tay, ngón chân hoặc cả chi thể do loét và nhiễm trùng kéo dài. Tổn thương thần kinh ngoại vi làm tay chân co cứng, co quắp và không thể cử động bình thường. Bàn chân dễ bị thủng loét, gây đau đớn và nguy cơ nhiễm trùng nặng.

Bên cạnh đó, bệnh còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến mắt và cơ quan sinh sản. Tổn thương giác mạc khiến mắt bị khô, mờ đục, áp lực nội nhãn tăng cao, lâu dài dẫn đến mù lòa. Ở nam giới, bệnh phong có thể gây teo tinh hoàn, giảm hoặc mất khả năng sản xuất tinh trùng, dẫn đến vô sinh. Ngoài ra, một số đặc điểm ngoại hình khác thường thấy ở bệnh nhân phong là rụng lông mày, lông mi, tạo nên sự thay đổi lớn về diện mạo.

Bệnh hủi không phải là căn bệnh di truyền và cũng không phải là “án tử” như nhiều người từng lầm tưởng. Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, người bệnh hoàn toàn có thể khỏi bệnh, tránh được những biến chứng nặng nề. Việc trang bị kiến thức về bệnh hủi là gì, bao gồm nguyên nhân và các dấu hiệu nhận biết, không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cho chính mình mà còn góp phần giảm bớt sự kỳ thị trong cộng đồng, tạo cơ hội cho người bệnh sớm trở lại cuộc sống bình thường.