Nguyên nhân sạt lở đất là gì? Các biện pháp ứng phó và chăm sóc sức khỏe sau sạt lở

Sạt lở đất do mưa lớn, dòng chảy mạnh là hiện tượng đất đá bị tách rời, trượt xuống hoặc sụp lở dưới tác động của các yếu tố thời tiết và địa hình kể trên. Đây được xem là một dạng biến động tự nhiên bất thường, có khả năng gây tổn thất về con người, tài sản, môi trường, chất lượng sống cũng như làm gián đoạn nhiều hoạt động kinh tế - xã hội.

Nguyên nhân sạt lở đất

Có nhiều yếu tố dẫn đến tình trạng sạt lở đất, dưới đây là ba nguyên nhân chủ yếu: đặc điểm địa chất, cấu trúc địa tầng và tác động từ con người.

Nguyên nhân từ địa chất

Đây là những đặc tính tự nhiên của lớp đất đá tạo nên địa hình như đồi núi, sườn dốc. Những khu vực có cấu trúc đất hoặc đá yếu, bị nứt vỡ hoặc suy giảm độ bền dưới tác động của thời tiết rất dễ xảy ra sạt lở. Mỗi tầng đất đá đều có tính chất, độ cứng và sức chịu lực khác nhau, vì vậy chúng phản ứng khác biệt trước mưa lớn, bão hoặc thay đổi môi trường.

Nguyên nhân từ hình thái địa tầng

Sạt lở đất còn chịu ảnh hưởng bởi cấu trúc hình thái của địa tầng - nơi quyết định sự ổn định của toàn bộ khu vực. Thảm thực vật mất đi do cháy rừng, hạn hán, chặt phá rừng bừa bãi hay khai thác quá mức làm đất không còn lực giữ, biến nhiều nơi thành đồi trọc. Khi đó, chỉ cần lượng mưa lớn là đất đá dễ bị trôi trượt.

Đặc biệt, rừng nguyên sinh với hệ thống cây cổ thụ có bộ rễ nhiều tầng, đan xen vững chắc giúp cố định đất, giảm thiểu nguy cơ sạt lở cả trong điều kiện mưa lớn hay động đất nhẹ.

Nguyên nhân từ hoạt động của con người

Con người tác động mạnh đến địa hình thông qua việc phá rừng để mở rộng đất nông nghiệp, xây dựng công trình dân dụng - công nghiệp trên sườn núi, sườn dốc. Các công trình dẫn nước, đào rãnh, kênh mương… cũng có thể làm suy yếu kết cấu chân dốc, tạo ra các vùng có nguy cơ sạt lở đất đá cao.

Tác động của sạt lở đến sức khỏe cộng đồng

Sạt lở đất không chỉ gây thiệt hại về cơ sở hạ tầng và môi trường sống, mà còn để lại những hậu quả sâu rộng đối với sức khỏe cộng đồng. Khi đất đá bất ngờ sụp xuống do mưa lớn, dòng chảy mạnh hay tác động địa chất, người dân trong khu vực phải đối mặt với hàng loạt nguy cơ về thể chất và tinh thần, đồng thời hệ thống y tế địa phương cũng chịu ảnh hưởng nặng nề.

Tổn thương thể chất - Những nguy cơ hiển hiện

Trong các vụ sạt lở, chấn thương là mối đe dọa tức thời và trực tiếp nhất. Người dân có thể gặp phải nhiều dạng tổn thương như trầy xước, gãy xương, chấn thương phần mềm, cho đến các tình trạng nguy hiểm như đa chấn thương, mất máu hoặc bị mắc kẹt dưới lớp đất đá. Ở nhiều vùng bị cô lập, lực lượng cấp cứu khó tiếp cận, khiến nguy cơ tử vong tăng cao.

Không chỉ gây chấn thương cấp tính, sạt lở còn kéo theo nguy cơ bùng phát bệnh truyền nhiễm. Khi đất bị cuốn trôi, hệ thống nước sạch bị phá hủy hoặc ô nhiễm, người dân buộc phải sử dụng các nguồn nước không bảo đảm an toàn. Điều này làm tăng khả năng xuất hiện các bệnh như tiêu chảy, tả, thương hàn, viêm gan A… Nước tù đọng sau thiên tai trở thành môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sôi, góp phần làm gia tăng ca bệnh sốt xuất huyết, sốt rét, đặc biệt nguy hiểm với trẻ nhỏ và người cao tuổi.

Tiếp xúc với xác động vật, bùn đất ô nhiễm hoặc nước sạt lở cũng khiến người dân đối diện nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng như leptospirosis (nhiễm khuẩn xoắn móc câu) hay nhiễm trùng da diện rộng. Khi nguồn thuốc men khan hiếm hoặc không có bác sĩ chuyên khoa hỗ trợ, các bệnh này có thể tiến triển nặng và gây biến chứng nguy hiểm.

Ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần - Hậu quả kéo dài sau thiên tai

Tác động tâm lý từ sạt lở đất thường âm thầm nhưng dai dẳng. Mất nhà cửa, tài sản, hoặc chứng kiến người thân bị thương, thiệt mạng dễ khiến nạn nhân rơi vào khủng hoảng tinh thần. Theo các đánh giá sức khỏe tâm thần sau thảm họa, tỷ lệ rối loạn lo âu, trầm cảm và rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) tăng rõ rệt ở những khu vực xảy ra thiên tai.

Trẻ em là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Các biểu hiện thường gặp gồm ác mộng, sợ hãi, thu mình, giảm tập trung và khó khăn trong học tập. Nếu không được hỗ trợ tâm lý kịp thời, những trải nghiệm tiêu cực này có thể ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển của trẻ.

Người trưởng thành cũng chịu áp lực lớn khi phải tái thiết cuộc sống, đảm bảo an toàn cho gia đình và tìm nguồn thu nhập mới. Nhiều người có xu hướng giấu cảm xúc hoặc không tìm đến nhân viên tâm lý, khiến các rối loạn tinh thần kéo dài và khó kiểm soát hơn.

Hệ thống y tế quá tải: Thách thức trong công tác chăm sóc sức khỏe

Sạt lở gây gián đoạn nghiêm trọng hoạt động của các cơ sở y tế địa phương. Đường sá bị chia cắt khiến lực lượng y tế khó tiếp cận, trong khi bệnh viện, trạm xá có thể hư hại hoặc mất điện, mất nước. Việc thiếu thuốc men, vật tư y tế và thực phẩm an toàn làm gián đoạn điều trị các bệnh mạn tính, tăng nguy cơ biến chứng và tử vong. Đồng thời, nhân lực y tế chuyên về thảm họa và chăm sóc tâm lý còn thiếu, trong khi công tác phối hợp cứu trợ chưa đồng bộ, gây khó khăn trong kiểm soát dịch bệnh và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Các biện pháp ứng phó và chăm sóc sức khỏe

Ứng phó khẩn cấp

Khi sạt lở xảy ra, công tác ứng phó nhanh đóng vai trò quyết định trong việc giảm thiểu thương vong và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Việc ưu tiên hàng đầu là tìm kiếm - cứu nạn, đưa người dân ra khỏi khu vực nguy hiểm và tiếp cận các nạn nhân mắc kẹt dưới lớp đất đá.

Song song đó, các trạm y tế dã chiến hoặc điểm sơ cứu tạm thời cần được thiết lập gần khu vực thiên tai để xử lý nhanh các trường hợp chấn thương, cầm máu, cố định gãy xương, chống sốc và chuyển viện kịp thời. Việc đảm bảo thông tin liên lạc, mở lối giao thông tạm và điều phối lực lượng cứu trợ từ trung ương đến địa phương cũng là yếu tố then chốt để hỗ trợ người dân nhanh chóng.

Nguồn nước sạch, thực phẩm an toàn, thuốc men và vật dụng thiết yếu như chăn màn, dung dịch sát khuẩn, viên lọc nước cần được huy động ngay lập tức, nhằm hạn chế nguy cơ dịch bệnh bùng phát trong những ngày đầu sau sạt lở.

Chăm sóc sức khỏe sau sạt lở

Sau giai đoạn khẩn cấp, chăm sóc sức khỏe dài hạn là bước quan trọng để bảo đảm sự phục hồi của cộng đồng. Công tác y tế cần tập trung vào phòng ngừa bệnh truyền nhiễm, thông qua khử khuẩn môi trường, xử lý nước sinh hoạt, cung cấp nhà vệ sinh tạm và hướng dẫn người dân sử dụng nguồn nước an toàn. Đồng thời, các bệnh như tiêu chảy, tả, sốt xuất huyết, sốt rét… cần được theo dõi chặt chẽ để phát hiện và kiểm soát sớm.

Người mắc bệnh mạn tính cần được cấp thuốc kịp thời và theo dõi liên tục để tránh biến chứng. Các đội y tế lưu động có thể đến từng khu vực bị cô lập để khám bệnh, tiêm chủng, tư vấn và hỗ trợ chăm sóc ban đầu.

Bên cạnh chăm sóc thể chất, hỗ trợ sức khỏe tinh thần là yếu tố không thể bỏ qua. Việc tổ chức các buổi tư vấn tâm lý, hỗ trợ nhóm, hoặc can thiệp cá nhân giúp người dân - đặc biệt là trẻ em và người cao tuổi - vượt qua sang chấn, giảm lo âu và ổn định cuộc sống. Các chuyên gia tâm lý, nhân viên xã hội và tình nguyện viên cần phối hợp để thiết lập môi trường an toàn, hỗ trợ cộng đồng tái hòa nhập sau thảm họa.

Cuối cùng, khôi phục cơ sở hạ tầng y tế, đào tạo nhân lực về ứng phó thảm họa và xây dựng quy trình cảnh báo sớm là những yếu tố quan trọng để tăng cường khả năng chống chịu của cộng đồng trước nguy cơ sạt lở trong tương lai.

Long Châu hỗ trợ người dân vùng sạt lở đất

Ngay khi nhận thông tin về mưa lớn kéo dài, lũ quét và sạt lở tại nhiều tỉnh miền Trung, Long Châu đã nhanh chóng huy động đội ngũ và phối hợp với chính quyền, ngành y tế địa phương để vận chuyển thêm 3 tấn thuốc đến các điểm bị ảnh hưởng nặng nhất.

Hoạt động hỗ trợ tập trung vào thuốc cảm cúm, thuốc ho, thuốc tiêu chảy, thuốc bôi da, bông băng và nhiều vật tư y tế thiết yếu khác, giúp người dân chủ động phòng ngừa dịch bệnh trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, nguồn nước ô nhiễm và sinh hoạt thiếu thốn.

Dù mưa bão ảnh hưởng đến đời sống nhân viên và một số cửa hàng, đội ngũ Long Châu vẫn vượt khó để khảo sát thực tế, điều động thuốc và vật tư y tế phối hợp cùng Sở Y tế địa phương, đảm bảo hỗ trợ nhanh nhất cho người dân. Trước đó, vào ngày 31-10, hệ thống cũng đã điều động 4 tấn thuốc, sản phẩm chăm sóc sức khỏe và vật tư y tế thiết yếu cho các tỉnh miền Trung.

Những hành động thiết thực này thể hiện cam kết vững chắc của Long Châu trong việc đồng hành cùng cộng đồng, đồng thời góp phần hiện thực hóa tinh thần của Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết 282/NQ-CP của Chính phủ về nâng cao sức khỏe nhân dân. Qua các hoạt động này, Long Châu mong muốn chung tay cùng mọi người chia sẻ khó khăn, sớm mang lại cuộc sống bình yên cho bà con tại các vùng chịu ảnh hưởng của bão lũ.

Dưới tác động của các yếu tố tự nhiên và con người, nguyên nhân sạt lở đất ngày càng trở nên phức tạp và khó lường. Việc nhận diện đầy đủ các nguyên nhân này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả ứng phó mà còn đóng vai trò then chốt trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng và xây dựng khả năng chống chịu cho các khu vực có nguy cơ cao.