Botulinum Toxin Type A: "Chất độc" có lợi cho sức khoẻ và làm đẹp

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Botulinum toxin type A

Loại thuốc

Ức chế dẫn truyền thần kinh – cơ (ức chế phóng thích acetylcholine)

Dạng thuốc và hàm lượng

Bột pha dung dịch tiêm: 50 đơn vị, 100 đơn vị, 200 đơn vị

Botulinum toxin type A được chỉ định trong các trường hợp sau:

• Cải thiện tạm thời các nếp nhăn giữa hai lông mày, nếp nhăn trên trán và nếp nhăn khoé mắt (vết chân chim) mức độ trung bình đến nặng ở bệnh nhân dưới 65 tuổi.
• Điều trị loạn trương lực cổ ở người lớn.
• Điều trị chứng co cứng chi trên và chi dưới khu trú liên quan đến đột quỵ ở người lớn.
• Điều trị chứng co cứng chi dưới ở bệnh nhi từ 2 tuổi trở lên.
• Kiểm soát rối loạn chức năng bàng quang (do bàng quang hoạt động quá mức hoặc chấn thương tuỷ sống, xơ cứng hoá) ở đối tượng không đáp ứng tốt với thuốc kháng cholinergic.
• Kiểm soát tăng tiết mồ hôi nách (không đáp ứng với thuốc dùng tại chỗ hoặc các thuốc chống tiết mồ hôi khác).
• Dự phòng đau đầu ở bệnh nhân mắc chứng đau nửa đầu mãn tính.

Botulinum toxin type A ngăn chặn sự dẫn truyền của cholinergic tại các điểm nối thần kinh – cơ. Các đầu dây thần kinh của điểm nối thần kinh cơ không còn đáp ứng với các xung thần kinh, dẫn đến sự phóng thích chất dẫn truyền thần kinh tại các điểm nối này bị ngăn cản.

Sự phục hồi dẫn truyền xung được thiết lập lại bằng cách hình thành các đầu dây thần kinh mới.

Cơ chế hoạt động mà chất độc thần kinh Botulinum loại A tác động lên các đầu tận cùng thần kinh cholinergic có thể được mô tả bằng một quy trình tuần tự bốn bước bao gồm các bước sau:

• Liên kết: Chuỗi nặng của độc tố thần kinh Botulinum toxin type A liên kết chọn lọc và ái lực đặc biệt cao với các thụ thể chỉ được tìm thấy trên các đầu tận cùng cholinergic.
• Nội bào: Bắt đầu hấp thu chất botulinum vào đầu dây thần kinh (endocytosis).
• Chuyển vị: Đoạn đầu tận cùng amin của chuỗi nặng của B tạo thành một lỗ trong màng túi, liên kết disunfua bị phân cắt và chuỗi nhẹ của Botulinum đi qua lỗ này vào tế bào.
• Tác dụng: Sau khi chuỗi nhẹ được giải phóng, nó phân cắt protein đích (SNAP 25) cần thiết cho việc giải phóng acetylcholine.

Sự phục hồi chức năng dẫn truyền thường xảy ra trong vòng 3-4 tháng khi các đầu dây thần kinh tái tạo và kết nối lại với các mô cơ vận động.

Botulinum toxin type A được dự đoán không hiện diện trong máu ngoại vi ở nồng độ có thể đo được sau khi tiêm ở liều khuyến cáo (thuốc liên kết với các đầu dây thần kinh hệ cholinergic nhanh chóng và bất thuận nghịch). Vì vậy, không có nghiên cứu dược động học của thuốc được thực hiện.

Tương tác với các thuốc khác

Không có nghiên cứu tương tác thuốc Botulinum Toxin Type A nào được thực hiện và cũng không có tương tác nào có ý nghĩa trên lâm sàng được báo cáo.

Tuy nhiên về mặt lý thuyết, tác dụng của Botulinum có thể được tăng cường bởi thuốc kháng sinh nhóm Aminoglycoside (hoặc Spectinomycin) và những thuốc có khả năng ảnh hưởng đến sự dẫn truyền thần kinh cơ. Ví dụ: Thuốc giãn cơ Tubocurarine…

Thuốc có cấu trúc 4-aminoquinoline có thể làm giảm tác dụng của Botulinum.

Botulinum toxin type A chống chỉ định trong các trường hợp sau:

• Tiền sử quá mẫn nghiêm trọng với Botulinum toxin type A.
• Rối loạn hoạt động của cơ (ví dụ: bệnh nhược cơ, hội chứng Eaton-Lambert)
• Vị trí dự định tiêm đang bị nhiễm trùng hoặc viêm.
• Nhiễm trùng tiết niệu cấp tính.
• Bí tiểu cấp tính.
• Sỏi bàng quang.
• Bệnh nhân không sẵn sàng hoặc không thể đặt ống thông tiểu sau điều trị nếu được yêu cầu.

Cải thiện nếp nhăn

• Tại nếp nhăn giữa hai lông mày: Tổng liều là 20 đơn vị chia đều thành 5 mũi tiêm. Có thể tăng lên liều 30 đơn vị tuỳ nhu cầu mỗi bệnh nhân. Khoảng cách giữa các lần điều trị ít nhất là 3 tháng.
• Vết chân chim (đuôi mắt): Tổng liều là 12 đơn vị cho mỗi bên mắt, chia đều thành 3 mũi tiêm.
• Nếp nhăn trên trán: Tổng liều là 10 – 20 đơn vị tiêm (tuỳ nhu cầu bệnh nhân), chia thành 5 mũi tiêm. Khoảng cách giữa các lần điều trị ít nhất là 3 tháng.

Chứng rối loạn trương lực cổ

• Liều lượng: 25 – 200 đơn vị mỗi cơ (tuỳ loại cơ), chia thành nhiều mũi sao cho không tiêm quá 50 đơn vị tại một vị trí.
• Tổng liều: Không quá 200 đơn vị cho đợt đầu tiên, và không quá 300 đơn vị cho các đợt tiếp theo.

Đau đầu mạn tính

• Liều lượng: 5 đơn vị/ vị trí, tổng công 155 – 195 đơn vị chia đều cho 31 – 39 vị trí. Lặp lại điều trị sau 12 tuần.

Rối loạn chức năng bàng quang

• Do bàng quang hoạt động quá mức: 100 đơn vị chia thành 20 mũi tiêm (tương ứng 5 đơn vị/vị trí).
• Do thần kinh: 200 đơn vị chia thành 30 mũi (tương ứng khoảng 6.7 đơn vị/vị trí).

Co cứng chi trên khu trú liên quan đến đột quỵ

• Liều lượng: 15 – 60 đơn vị cho mỗi cơ (tuỳ loại cơ), có thể chia thành 2 mũi.
• Tổng liều tối đa: 200 – 240 đơn vị.

Co cứng chi dưới khu trú liên qua đến đột quỵ

• Liều lượng: 25 – 75 đơn vị cho mỗi cơ (tuỳ loại cơ), có thể chia thành 2 – 3 mũi.
• Tổng liều tối đa: 400 đơn vị.

Co giật cơ mi mắt

• Liều khởi đầu: 1.25 – 2.5 đon vị/ mỗi vị trí tiêm. Tổng liều khởi đầu không vượt quá 25 đơn vị cho mỗi mắt.
• Tổng liều cho mỗi đợt điều trị tiếp theo: không vượt quá 100 đơn vị. Lặp lại điều trị mỗi 12 tuần.

Tăng tiết mồ hôi nách

• Liều lượng: 50 đơn vị chia thành nhiều mũi, tiêm trong da và cách nhau 1 – 2 cm.
• Không dùng quá 50 đơn vị cho mỗi đợt điều trị.

Thường gặp

Đau đầu, dấu hiệu Mephisto (lông mày một bên bị nâng lên), chứng liệt mặt tạm thời khô mắt, phù mi mắt, sa mi mắt hay lông mày, chảy nước mắt, co giật tại các cơ xung quanh mắt, khó chịu (cảm giác nặng mi mắt hoặc lông mày), tụ máu, đau, ban đỏ tại nơi tiêm, giảm cảm giác khi tiếp xúc, buồn nôn, yếu cơ, đau cứng xương khớp, phù ngoại vi, viêm phế quản, viêm mũi họng, cảm cúm, bí tiểu, nhiễm trùng tiết niệu...

Ít gặp

Mất ngủ, ngứa, phát ban, khiếm thị, mờ mắt, cận thị, nhìn đôi, viêm giác mạc, quá mẫn, khó thở, khó nuốt...

Hiếm gặp

Mày đay, rối loạn chuyển động mắt, loét hoặc thủng giác mạc.

Không xác định tần suất

Giảm cảm giác (xúc giác).

Lưu ý chung

• Thận trọng khi tiêm Botulinum Toxin Type A vào những cấu trúc dễ bị tổn thương.
• Không tiêm vào mạch máu.
• Các nếp nhăn do sự mất tính đàn hồi của da sẽ không đáp ứng với Botulinum.
• Cần sử dụng Botulinum một cách thận trọng nếu bệnh nhân có bất kỳ rối loạn chảy máu nào và đang điều trị bằng thuốc hoặc các chất có tác dụng chống đông máu.
• Thận trọng khi tiêm Botulinum vào vị trí gần tim phổi do có thể gây ra tràn khí màn phổi, rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim, vv.. nhất là đối với các bệnh nhân có bệnh lý tim mạch từ trước.

Hiệu ứng Botulinum lan truyền cục bộ và lan rộng

• Bệnh nhân có thể bị tê liệt tạm thời không chỉ các nhóm cơ lân cận mà còn nhóm cơ xa vùng tiêm.
• Nếu bệnh nhân bị yếu cơ quá mức hoặc rối loạn phản xạ nuốt, phát âm hoặc hô hấp thì cần phải được đưa đến các trung tâm y tế và điều trị ngay lập tức.

Tiền sử rối loạn thần kinh cơ

• Không khuyến cáo tiêm Botulinum cho những bệnh nhân có tiền sử nuốt khó.
• Sử dụng thuốc một cách thận trọng cho bệnh nhân bị bệnh xơ cứng teo cơ một bên hoặc mắc các bệnh khác dẫn đến rối loạn chức năng thần kinh cơ ngoại biên hoặc cơ cần tiêm có biểu hiện yếu hay teo rõ rệt.

Phản ứng quá mẫn

• Đã có những báo cáo về phản ứng quá mẫn do Botulinum toxin type A. Nếu xảy ra phản ứng quá mẫn nghiêm trọng (ví dụ phản ứng phản vệ) hoặc phản ứng quá mẫn tức thì, nên tiến hành liệu pháp y tế thích hợp ngay lập tức (chẳng hạn như sử dụng epinephrine...).

Hình thành kháng thể

• Sử dụng thuốc thường xuyên có thể làm tăng nguy cơ hình thành kháng thể và dẫn đến thất bại trong điều trị.
• Khả năng hình thành kháng thể có thể được giảm thiểu bằng cách tiêm với liều thấp nhất có hiệu quả được bác sĩ quyết định trong mỗi lần tiêm (dựa vào kết quả đợt tiêm trước đó).

Lưu ý khi với trẻ em

Hết sức thận trọng khi điều trị cho bệnh nhi bị suy nhược thần kinh rõ rệt (chủ yếu là bại não), mắc chứng khó nuốt hoặc có tiền sử viêm phổi hít gần đây.

Lưu ý với phụ nữ có thai

Không có dữ liệu đầy đủ về sửa dụng Botilinum toxin type A ở phụ nữ mang thai.

Không nên sử dụng thuốc trong thai kỳ trừ khi thật sự cần thiết và lợi ích lớn hơn nguy cơ.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Chưa xác định được Botilinum toxin type A có được bài tiết vào sữa mẹ hay không. Vì vậy, không nên dùng thuốc trong thời kỳ đang cho con bú.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Thuốc có ảnh hưởng nhẹ đến trung bình đến khả năng lái xe và sử dụng máy móc.

Nếu bệnh nhân bị suy nhược, yếu cơ, chóng mặt, rối loạn thị lực hoặc sụp mi mắt thì nên tránh lái xe, vận hành máy móc hoặc các hoạt động tiềm ẩn nguy hiểm khác

Quên liều và xử trí

Cần tham vấn với nhân viên y tế.

Quá liều và xử trí

Quá liều và độc tính

Khi sử dụng quá liều Botulinum toxin type A có thể dẫn đến tê liệt thần kinh cơ ngay cả những vùng cách xa nơi tiêm.

Các triệu chứng bao gồm: Suy nhược toàn thân, sa mi mắt, nhìn đôi, khó thở, khó phát âm, tê liệt các cơ hô hấp hoặc nuốt khó có thể dẫn đến viêm phổi hít.

Cách xử lý khi quá liều Botulinum Toxin Type A

Theo dõi bệnh nhân liên tục, điều trị triệu chứng nếu bệnh nhân bị yếu cơ quá mức hoặc liệt cơ.

Có thể sử dụng các phương pháp hỗ trợ hô hấp (đặt nội khí quản hoặc mở khí quản) nếu bệnh nhân bị liệt cơ hô hấp.