Sói rừng: Vị thuốc trị đau nhức, tiêu viêm, phù nề

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Sói rừng.

Tên khác: Sơn kế trà, Sói láng, Sói nhẵn, Thảo san hô, Co nộc sa (Thái), Sáng cáy sà (Hoa).

Tên khoa học: Sarcandra glabra (Thunb.) Nakai thuộc họ hoa sói (Chloranthaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Cây nhỏ, cao chừng 1m. Trong quá trình phát triển, thân hoá gỗ, bề mặt tròn, nhẵn.

Lá mọc đối, có hình mác thuôn với chiều dài 8 – 14 cm, bề rộng 3,5 cm, bề mặt lá có góc thuôn hẹp, đầu nhọn, mép khía răng, nhẵn cả hai mặt.

Cụm hoa hơi phân nhánh, mọc thành bông ở ngọn cành, hoa to, có 1 nhị, bao phấn dày gần hình trụ.

Quả mọng, hình dáng gần hình cầu, khi chín có màu đỏ.

Ra hoa vào tháng 3, tháng 4 và ra quả vào từ tháng 8 đến tháng 10.

Phân bố, thu hái, chế biến

Chi Sarcandra Gardn, ở Việt Nam chỉ có loài hoa sói rừng này.

Hoa sói rừng có nguồn gốc ở vùng Đông Á, phân bố ở Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Malaysia, Indonesia, Ấn Độ. Ở Việt Nam, hoa sói rừng phân bố rải rác ở các tỉnh miền núi khu vực Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Hòa Bình, Ninh Bình, vùng núi Ngọc Linh, Quảng Nam và Kon Tum.

Cây thuốc thuộc loài ưa ẩm, chịu bóng, thường mọc trên đất ẩm, thích hợp với vùng đất có nhiều mùn, dễ dàng tìm thấy cây ở dưới tán rừng, nhất là ởvùng rừng núi đá vôi. Cây ra hoa quả nhiều mỗi năm, các nhánh thân đã ra hoa quả sẽ tàn lụi sau một năm và từ gốc sẽ mọc lên một vài nhánh thân mới.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của sói rừng là toàn cây và rễ.

Theo Trung dược từ hải I, 1993, cây hoa sói rừng chứa vanilin, pelargonidin – 3 – rhamnosyl glucosid, glucosid.

Theo Tsui Wing – Yan et al., 1996, cây hoa sói rừng còn chứa 2 sesquiterpen là các chloranthalacton A và B [Compendium of Indian medicinal Plants, vol 2 (1970 – 1979). 1999].

Theo y học cổ truyền

Hoa sói rừng có vị cay, đắng, ít độc, tính hơi ấm. Rễ có nhiều tinh dầu thơm, có tác dụng giảm đau, trừ thấp, hoạt huyết, khu phong, giải độc, giảm phù nề, tiêu viêm.

Theo y học hiện đại

Tác dụng thực bào 

Cây hoa sói rừng đem đi sắc nước, nước sắc có tác dụng thực bào, có vai trò to lớn trong hỗ trợ điều trị ung thư. Tuy nhiên, dầu bay hơi cất từ toàn cây có tác dụng ức chế thực bào. Đó là lý do cần đun sôi thật kỹ toàn cây hoa sói rừng để loại bỏ dầu bay hơi trước khi dùng [Chang Minyi, 1992, sách đã dẫn].

Tác dụng chống ung thư 

Tác dụng ức chế sự phát triển tế bào u báng (ascites) L – 415 và ức chế tế bào u sarcom S – 180 là 30,5 – 56,7% ở chuột nhắt trắng được tìm thấy khi các nhà nghiên cứu làm các phản ứng trên cao khô toàn cây của sói rừng [Kee Chang Huang, 1999, The pharmacology of Chinese herbs, 2nd Ed., CRC Press, Boca Raton – London – New York – Washington DC, tr. 475).

Tinh dầu hoa sói rừng có tác dụng ức chế 30% – 40% các tế bào ung thư u bảng Ehrlich, ung thư Walker và sarcoma – 37. Tinh dầu làm giảm kích thước của khối u khi tiêm trực tiếp vào khối u, thể hiện độc tính tế bào rất mạnh, ngoài ra còn kéo dài thời gian sống của động vật thí nghiệm Chang Minyi, 1992, sách đã dẫn].

Tác dụng kháng khuẩn

Cao toàn cây hoa sói rừng có tác dụng kháng khuẩn tốt trên một số loài Staphylococcus, Shigela, Salmonella, Escherichia coli và Streptococcus pyogenes [Kee Chang Huang, 1999, The pharmacology of Chinese herbs, 2nd Ed., CRC Press, Boca Raton – London – New York – Washington DC, tr. 475].

Tác dụng trên hệ miễn dịch 

Lá và cành cây hoa sói rừng có tác dụng miễn dịch tương tự như rễ nhân sâm, tác dụng làm tăng chức năng của hệ miễn dịch khi dùng liều nhỏ, còn khi sử dụng liều lớn sẽ làm giảm chức năng này [Chang Minyi, 1992, sách đã dẫn].

Thử lâm sàng tác dụng chống ung thư

Toàn cây hoa sói rừng có cả tác dụng kháng khuẩn, chống ung thư, nên dùng để chữa ung thư có biến chứng nhiễm khuẩn rất tốt. Trong số các loại ung thư, sói rừng đã cho thấy có hiệu quả tốt hơn đối với các loại ung thư gan, ung thư dạ dày, ung thư tuyến tụy, ung thư bạch cầu, ung thư thực quản, sarcom lưới dòng lympho. Sau khi dùng chế phẩm từ cây hoa sói rừng, triệu chứng bệnh giảm đi, ăn ngon, sức khỏe bệnh nhân cải thiện rõ, tuổi thọ kéo dài. 

Cao toàn cây sói rừng dùng lâu dài sẽ cải thiện được trạng thái lâm sàng của bệnh nhân, bệnh nhân sẽ ăn ngon miệng hơn, ăn uống được giúp bệnh nhân tăng cân. Ở một số trường hợp ung thư giai đoạn muộn, với các bệnh nhân có triệu chứng vàng da, dùng cao toàn cây mỗi ngày sẽ làm giảm nồng độ bilirubin trong máu và giảm vàng da và [Kee Chang Huang, 1999, sách đã dẫn].

Hoa sói rừng được dùng để chữa ho, suy nhược, đau nhức nửa đầu, viêm khớp, đau nhức xương, đụng giập, nắn bó gẫy xương. Liều dùng trong ngày là 15 – 30g toàn cây sắc uống.

Rễ sói rừng giúp làm giảm đau nhức xương. Toàn cây tươi giã nát, đắp vào chỗ đau nhức, đập giập rễ để bó xương gãy.

Toàn cây sói rừng phơi khô, sau đó tán bột, khi dùng hòa cùng với nước hoặc rượu dùng để trị các bệnh mụn nhọt, kiết lỵ. Hoa sói rừng còn được dùng để chữa viêm amidan, nhiễm khuẩn hô hấp, tiết niệu (Trung được từ hải, 1993, tập 14, tr. 137).

• Tài liệu trước đây ở Trung Quốc chỉ ra rằng hoa sói rừng làm giảm u bướu, giảm ứ đọng máu, cải thiện được chức năng tuyến tụy, chữa đau dạ dày. Nhiều tài liệu gần đây thể hiện rõ hơn vai trò của hoa sói rừng trong điều trị u rắn ác tính như carcinom tuyến tụy, ung thư dạ dày, thực quản, trực tràng, kết tràng, ung thư bàng quang, ung thư gan, phổi, giáp trạng [Chang Minyi, 1992, Kee Chang Huang, 1999, sách đã dẫn].
• Hoa sói rừng còn được chế dưới dạng viên có 0,5g cao toàn cây tương đương với 2,5g dược liệu khô, mỗi lần uống 3 viên, ngày uống 3 lần. Hoa sói rừng cũng được chế thành dung dịch tiêm, mỗi ống 1ml tương đương 1 g dược liệu khô, liều hàng ngày là 2 – 4 ống, có thể tiêm bắp hoặc tiêm tĩnh mạch (Kee Chang Huang, 1999, sách đã dẫn).
• Ở Đông Nam Á, thân và cành hoa sói rừng phơi khô, tán bột, lá có thể để dạng tươi rồi nghiền nát, bó phần xương bị gãy, hoặc đắp lên chỗ thâm tím do bị va đập. Nước hoa sót rừng sắc uống tác dụng chữa nôn (Perry và Metzger, 1980, Medicinal plants of East and Southeast Asia, The MIT Press, Cambridge – Masschusets – London, trang 78).
• Ở Hồng Kông (Trung Quốc), toàn cây hoa sói rừng được dùng chữa lỵ trực khuẩn, viêm ruột thừa, mụn nhọt, thấp khớp dạng thấp, đau lưng, viêm não. Dùng 20 – 30g một ngày để sắc uống, tán bột uống với rượu hoặc có thể làm thành dạng viên để uống, có nhiều dạng thuốc tùy vào nhu cầu và sự tiện lợi mà người dùng mong muốn. Rễ cây ngâm với rượu uống để chữa đau tức ngực. Lá sắc uống trị ho lao. Lá tươi giã nát đắp chữa rắn cắn, bầm tím, hoặc bó gãy xương.
• Để điều trị ung thư đường tiêu hoá, lá và cành hoa sói rừng được chiết thành cao khô, rồi làm thành viên, mỗi viên 0,3 g cao khô, mỗi lần dùng 4 – 6 viên, ngày uống 3 lần. Để điều trị ung thư tuyến tụy, toàn cây hoa sói rừng chiết lấy flavon, làm thành thuốc viên hoặc thuốc tiêm. Mỗi viên 200 mg và mỗi ống tiêm 25 mg. Thuốc viên, mỗi lần dùng 100 – 400 mg flavon, tuỳ theo điều kiện bệnh nhân, ngày có thể dùng 3 lần. Thuốc tiêm thường dùng mỗi lần 1 ống, ngày 2 lần [Chang Minyi, 1992, sách đã dẫn].

Hỗ trợ phòng cảm mạo 

Dùng khoảng 20 gam cây sói rừng, sau đó thêm chút tía tô hoăc kim ngân, mỗi loại khoảng 10 gam, trộn đều sau đó đem đun nước uống. Chia hỗn hợp thu được thành nhiều phần, uống trong ngày, khoàng 3 ngày áp dụng bệnh sẽ thuyên giảm.

Chống nhiễm trùng vết thương

50 gam cành lá sói khô đem sắc với nước được một hỗn hợp thuốc, chia uống nhiều lần, mỗi lần với khoảng 1 lít nước. Ngày uống 3 lần. Bài thuốc này giúp vết thương không bị nhiễm trùng.

Chữa đau lưng

Lá sói rừng khô mua tại nhà thuốc An Quốc Thái, đem ngâm rượu, lưu ý có thêm một chút nước vào hỗn hợp đã có, chia bài thuốc thành nhiều phần, uống nhiều lần trong ngày.

Chữa bỏng da

Dùng cây sói rừng khô, đem tán thành vẩy mịn, càng mịn càng tốt, sau đó trộn với khoảng 2 phần hạt dầu sở, hỗn hợp sệt sệt được hình thành, dùng hỗn hợp này đắp lên chỗ bị bỏng sẽ giúp chữa trị cũng như làm lành vết bỏng.

Không có.