Cảnh báo ngộ độc zinc phosphide gây tử vong

Zinc phosphide là một chất hóa học gây ngộ độc cấp, trong thời gian rất ngắn có thể làm tổn thương các cơ quan nội tạng. Ngộ độc zinc phosphide nếu không điều trị kịp thời sẽ gây tử vong. Trường hợp may mắn giữ được tính mạng cũng có thể để lại hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe. Zinc phosphide hủy diệt cơ thể như thế nào? Thông tin dưới đây sẽ giải đáp chi tiết về zinc phosphide.

Hóa chất zinc phosphide là gì?

Zinc phosphide còn được gọi là kẽm photphua - một hợp chất hóa học vô cơ có công thức Zn₃P₂. Thành phần chính của zinc phosphide gồm kẽm và phốt pho. Zinc phosphide có dạng rắn, màu xám hoặc đen. Bản chất của Zn₃P₂ không độc nhưng sẽ phản ứng với nước để tạo ra độc tố. Zn₃P₂ được ứng dụng làm chất diệt chuột, thuốc trừ sâu và có thể gây tử vong nếu người bị ngộ độc.

Zinc phosphide được ứng dụng làm thuốc diệt chuột.

Cơ chế gây độc của zinc phosphide

Sau khi kẽm photphua vào cơ thể, nó phản ứng với nước tạo ra phosphine (PH3) theo phương trình: Zn₃P₂ + 6H₂O → 3Zn(OH)₂ + 2PH₃. Phosphine là chất khí không màu, có mùi tỏi và rất độc. Khí phosphine gây oxy hóa cực mạnh khiến các tế bào bị nhiễm độc tới suy đa tạng. Hiện tượng thiếu oxy và giảm tưới máu gây tổn thương tim, phổi, ruột, mạch máu hoặc nhiễm trùng cơ hội.

Chất PH3 gây ra rất nhiều phản ứng rối loạn trong cơ thể. Điển hình là rối loạn kali, calci, magie hoặc nồng độ ion ở tế bào cơ tim. Từ đó nó khiến điện tim biến động và loạn nhịp thứ phát. Nó cũng ức chế enzym trong chuỗi tế bào hô hấp, ức chế catalase và quá trình phosphoryl hóa. PH3 làm protein của màng tế bào bị biến tính, sản sinh nhiều gốc tự do vì làm tăng superoxide dismutase,…

Khí PH3 còn gây độc theo đường hít thở. Nếu ngửi thấy khi pha thuốc diệt chuột hoặc đứng gần chất nôn, chất thải của người bị ngộ độc cũng có thể nhiễm độc. Đây là loại khí từng được ứng dụng làm vũ khí hóa học dùng trong chiến tranh thế giới thứ I. Hít phải khí PH3 sẽ gây cản trở khả năng sử dụng oxy của các tế bào. Thực tế đã có những trường hợp tử vong vì hít phải khí PH3.

Uống zinc phosphide sau bao lâu thì bị ngộ độc?

Trong các loại ngộ độc thì ngộ độc hóa chất cực kỳ nguy hiểm. Uống một lượng nhỏ zinc phosphide có thể gây ngộ độc. Trường hợp uống 20-40mg/kg thể trọng sẽ gây ngộ độc cấp và nguy cơ tử vong rất cao. Thường thì chỉ sau vài phút đi vào cơ thể, phosphine đã có thể hoạt động mạnh để phá hủy cơ quan nội tạng. Cũng có khi sau 24 giờ thì các triệu chứng mới bắt đầu xuất hiện.

Uống zinc phosphide sau vài phút đã có thể gây triệu chứng ngộ độc.

Ngộ độc hóa chất zinc phosphide thường gặp ở những người muốn tự tử, trẻ nhỏ hoặc người già bị lẫn. Ngoài ra còn có trường hợp ngộ độc kẽm photphua do bị đầu độc. Chất zinc phosphide gây độc nhanh và khó điều trị. Nếu được cứu sống, khí PH3 vẫn tồn tại trong các cơ quan nội tạng gây tổn hại nghiêm trọng tới sức khỏe sau này.

Triệu chứng lâm sàng khi ngộ độc zinc phosphide

Zinc phosphide gây ra rất nhiều triệu chứng cho người bị ngộ độc. Khí phosphine di chuyển đến cơ quan nội tạng nào sẽ gây phản ứng ngộ độc tại đó.

• Triệu chứng ban đầu sau khi uống là bị đau và rát trong miệng, đau họng, dạ dày, thực quản.
• Rối loạn tiêu hóa dẫn tới tiêu chảy, có thể kèm máu, nôn và nôn ra máu. Phân, chất nôn có mùi cá thối. Người bị ngộ độc liên tục khát nước vì cơ thể mất nước, nếu gặp vấn đề viêm cơ tim nhiễm độc sẽ tử vong ngay.
• Khi thở có cảm giác bị bó chặt ngực, khó thở kèm theo ho, nặng hơn là suy hô hấp cấp. Nguyên nhân do tổn thương ở cơ tim hoặc phổi.
• Mạch đập nhanh hơn, loạn nhịp tim, thở nhanh, thở sâu, tụt huyết áp. Nguyên nhân do phosphine làm thiếu máu đến tim, tràn dịch màng ngoài tim, suy tim, viêm cơ tim, nhồi máu nội tâm mạc.
• Cơ thể mệt mỏi, đầu đau dữ dội, dễ cáu gắt, tâm thần khó chịu, gặp ảo giác. Nặng hơn là co giật, giãn đồng tử, hôn mê.

Ngộ độc thuốc diệt chuột zinc phosphide dẫn tới hôn mê.

Xét nghiệm xác định ngộ độc zinc phosphide

Các triệu chứng kể trên cho thấy dấu hiệu bị ngộ độc hóa chất. Để xác định có đúng là ngộ độc chất hóa học zinc phosphide hay không cần tiến hành các kiểm tra, xét nghiệm khác. Cụ thể như sau:

• Thử dịch dạ dày hoặc hơi thở bằng miếng giấy trắng có thấm nitrat bạc 0,1N. Nếu miếng giấy chuyển màu đen nghĩa là đang có phosphine.
• Xét nghiệm máu ở người ngộ độc thuốc diệt chuột zinc phosphide sẽ thấy hiện tượng tan máu, lượng SpO2 thấp thấp. Lượng PaO2 bình thường hoặc tăng, cơ tím tái, không đáp ứng với thở oxy.
• Kiểm tra gan sẽ thấy viêm gan cấp, thoái hóa gan. Hiện tượng này thường xảy ra khá muộn, sau uống khoảng 6 giờ.
• Một số hiện tượng khác: Suy tuyến thượng thận, rối loạn sinh hóa, toan chuyển hóa (một dạng tổn thương thận do giảm HCO3-).
• Tiến hành các xét nghiệm hóa sinh máu, methemoglobin, công thức máu. Phân tích nước tiểu, điện tim, khí máu động mạch, siêu âm và chụp X-Quang tim phổi.

Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ hỏi bệnh nhân và người nhà bệnh nhân về loại hóa chất đã uống (tên, màu sắc, mùi, liều lượng,…). Thời gian uống, các cách xử trí đã thực hiện trước đó cũng là cơ sở để bác sĩ phân tích, đưa ra phác đồ điều trị.

Một số nguyên tắc điều trị ngộ độc zinc phosphide

Hiện nay chưa có thuốc kháng độc zinc phosphide. Người bị ngộ độc sẽ được cấp cứu và điều trị các triệu chứng mà khí độc phosphine gây ra. Đây là một số nguyên tắc cấp cứu và điều trị cho bệnh nhân ngộ độc hóa chất zinc phosphide.

Tuyệt đối không gây nôn vì sẽ khiến nạn nhân hít khí phosphine thêm một lần nữa, tương tự như ngộ độc lần 2. Nếu nạn nhân còn tỉnh thì cho uống thuốc giải độc Antipois. Hoặc có thể cho uống than hoạt tính 20g.

Có thể dùng than hoạt tính cho người bị ngộ độc zinc phosphide.

Cần truyền dịch để kéo huyết áp lên. Cho thở oxy bằng mũi, bóp bóng hoặc đặt nội khí quản đảm bảo tuần hoàn. Luồn ống thông để hút hóa chất phosphine trong dạ dày. Cho nạn nhân uống 50 - 100g than hoạt tính, 100 - 200g sorbitol.

Nếu truyền dịch mà huyết áp không lên thì phải dùng thuốc vận mạch. Bù nước điện giải để cân bằng nước. Tiến hành điều trị suy hô hấp cấp, suy gan cấp, suy thận cấp, chống toan chuyển hóa, chống tăng tiết dịch dạ dày, điều trị co giật,…

Người bị ngộ độc zinc phosphide cần được phát hiện và điều trị sớm nhất có thể. Nếu điều trị thành công cũng cần một thời gian dài để phục hồi sức khỏe. Có thể dùng thêm thực phẩm chức năng giúp quá trình bình phục nhanh hơn. Để tránh những trường hợp ngộ độc đáng tiếc xảy ra, việc sử dụng và bảo quản zinc phosphide cần hết sức cẩn thận.

Thanh Hương

Nguồn tham khảo: Tổng hợp