Cảnh giác dược là gì? Một số thuật ngữ liên quan đến cảnh giác dược mà bạn nên biết

Cảnh giác dược là một thuật ngữ mới mẻ với nhiều người, ở Việt Nam thì lĩnh vực này đã được nghiên cứu và phát triển khoảng 30 năm nay. Vậy cảnh giác dược là gì? Vai trò và lợi ích của lĩnh vực này là gì? Cùng Nhà thuốc Long Châu tìm câu trả lời ở bài viết này nhé!

Cảnh giác dược là gì?

Cảnh giác dược là một lĩnh vực khoa học và hoạt động chuyên môn quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo an toàn cho người sử dụng thuốc. Lĩnh vực này tập trung vào việc phát hiện, đánh giá, hiểu và phòng tránh các biến cố bất lợi (ADR) hoặc bất kỳ vấn đề nào liên quan đến thuốc.

Mục tiêu của cảnh giác dược đó chính là:

• Nâng cao nhận thức về nguy cơ tiềm ẩn của thuốc;
• Phát hiện sớm các ADR;
• Đánh giá mức độ nghiêm trọng và tần suất xảy ra ADR;
• Xác định các yếu tố nguy cơ dẫn đến ADR;
• Ngăn ngừa ADR xảy ra;
• Đảm bảo người tiêu dùng sử dụng thuốc an toàn và hiệu quả.

Cảnh giác dược thu thập và phân tích thông tin ADR từ các nguồn khác nhau như: Báo cáo từ cán bộ y tế, người sử dụng thuốc, bài báo nghiên cứu,... từ đó đánh giá mức độ rủi ro và đưa ra các biện pháp can thiệp để giảm thiểu nguy cơ ngộ độc thuốc hoặc các biến chứng có thể xảy ra khi uống thuốc.

Vậy lợi ích của cảnh giác dược là gì? Lĩnh vực này đem lại rất nhiều điều có lợi cho người tiêu dùng và dịch vụ y tế, cụ thể như sau:

• Giúp đảm bảo an toàn cho người sử dụng thuốc;
• Giảm thiểu chi phí y tế;
• Nâng cao chất lượng dịch vụ y tế;
• Tăng cường niềm tin của người dân vào lĩnh vực y tế.

Cảnh giác dược đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, góp phần đảm bảo người sử dụng thuốc được sử dụng thuốc an toàn và hiệu quả, đồng thời giúp cải thiện chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

Một số thuật ngữ liên quan đến cảnh giác dược bạn cần biết

Để hiểu thêm về lĩnh vực này bạn cần chú ý thêm đến những thuật ngữ được dùng phổ biến. Vậy những thuật ngữ liên quan đến cảnh giác dược là gì?

Phản ứng có hại của thuốc (ADR)

Là phản ứng độc hại, xuất hiện ở liều thường dùng với mục đích phòng bệnh, chẩn đoán hay chữa bệnh hoặc nhằm thay đổi chức năng sinh lý của cơ thể. ADR không bao gồm các trường hợp dùng quá liều, lạm dụng thuốc, thất bại trị liệu hay không tuân thủ trong khi điều trị.

Phản ứng này có thể dự đoán trước hoặc không, có thể xảy ra thường xuyên hoặc không thường xuyên và hậu quả của nó có thể nghiêm trọng hoặc không nghiêm trọng. Việc phát hiện những phản ứng có hại này sẽ phụ thuộc vào thời gian và công tác tổ chức của hệ thống cảnh giác dược.

ADR có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau, nhưng phân loại theo mức độ hoặc tần suất xảy ra ADR là phổ biến nhất. Phân loại theo mức độ thì có 3 mức chính:

• Nhẹ: ADR nhẹ ít ảnh hưởng tới cơ thể và sẽ giảm khi được điều trị triệu chứng.
• Trung bình: Gây cảm giác khó chịu ảnh hưởng đến sinh hoạt, thuyên giảm một phần khi được điều trị triệu chứng.
• Nặng: Ngăn cản, ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt của người bệnh và có thể không giảm triệu chứng khi điều trị.

Phân loại theo tần suất xảy ra ADR thì thường phân loại thành: Rất thường gặp (trên 10%), thường gặp ( 1 - 10%), ít gặp (0.1 - 1%), hiếm gặp (0.01 - 0.1%) và rất hiếm gặp (0.001 - 0.01%).

Một số ADR phổ biến đó là chóng mặt, nôn, buồn nôn, tiêu chảy, phát ban, mất ngủ, mệt mỏi,...

Biến cố bất lợi (AE) và tác dụng phụ (TDP)

Biến cố bất lợi (AE) là một biến cố bất kỳ nào xảy ra trong quá trình sử dụng thuốc nhưng không nhất thiết do thuốc trong phác đồ gây ra, có thể không có mối liên hệ nhân quả giữa biến cố và thuốc. 

Như vậy biến cố bất lợi bao gồm ảnh hưởng do thuốc (ADR) và cách dùng thuốc có thể là ngừng điều trị, giảm liều, quá liều,...

Tác dụng phụ (TDP) là tác dụng không định trước xảy ra ở liều thường dùng và liên quan đến đặc tính dược lý. Tuy nhiên, tác dụng phụ không có hại hoàn toàn mà trong một số trường hợp có thể trở thành lợi và có tác dụng điều trị chính. 

Một ví dụ đó chính là Viagra, đây là thuốc điều trị rối loạn cương dương nổi tiếng tuy nhiên loại thuốc này lại tình cờ được tìm ra trong quá trình thử nghiệm thuốc chữa bệnh tim mạch và người ta lấy tác dụng phụ làm tác dụng chính của thuốc.

Hệ thống cảnh giác dược ở Việt Nam như thế nào?

Hiện nay hệ thống cảnh giác dược trên toàn thế giới đang phát triển mạnh mẽ và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Việt Nam phát triển cảnh giác dược từ năm 1994 khi mà trung tâm giám sát ADR đầu tiên được thành lập.

Tuy nhiên hệ thống này còn khá đơn giản, năm 2009 Trung tâm thông tin thuốc và báo cáo phản ứng có hại của thuốc (DI&ADR) Quốc gia được thành lập thì hệ thống cảnh giác dược dần hoàn thiện và phát triển hơn.

Hiện nay hệ thống Cảnh giác Dược tại Việt Nam được xây dựng theo mô hình đa cấp, bao gồm các cấp:

• Trung tâm Quốc gia về Thông tin thuốc và Cảnh giác Dược (CI&ADR): Thuộc Bộ Y tế, chịu trách nhiệm về công tác cảnh giác dược toàn quốc. Phối hợp với các cơ quan, tổ chức, thu thập, phân tích, đánh giá thông tin về ADR và cung cấp thông tin cho cán bộ y tế và người sử dụng thuốc.
• Trung tâm Thông tin thuốc và Cảnh giác Dược (DI&ADR) khu vực: Được thành lập tại các bệnh viện tuyến tỉnh, chịu trách nhiệm về công tác cảnh giác dược tại địa phương. Phối hợp với các cơ sở y tế trong địa bàn để thu thập, phân tích, đánh giá và báo cáo thông tin về ADR cho CI&ADR.
• Các cơ sở y tế: Thu thập, báo cáo thông tin về ADR cho DI&ADR khu vực. Tuyên truyền, giáo dục về cảnh giác dược cho cán bộ y tế và người sử dụng thuốc.
• Người sử dụng thuốc: Có quyền và trách nhiệm báo cáo ADR cho cán bộ y tế hoặc trực tiếp cho CI&ADR.

Cảnh giác dược là một lĩnh vực tương đối mới ở Việt Nam. Tuy nhiên, nhận thức về tầm quan trọng của cảnh giác dược ngày càng được nâng cao. Các hoạt động cảnh giác dược đang được triển khai ngày càng hiệu quả và góp phần đảm bảo an toàn cho người sử dụng thuốc.

Trong tương lai thì lĩnh vực này sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn sẽ được ứng dụng để nâng cao hiệu quả hoạt động cảnh giác dược.

Nhà thuốc Long Châu hy vọng bài viết trên đã giải đáp được câu hỏi 
cảnh giác dược là gì của độc giả. Cảnh giác dược là một lĩnh vực quan trọng góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Việc nâng cao nhận thức về cảnh giác dược và thực hiện tốt là trách nhiệm chung của cả cộng đồng.