Sốt xuất huyết không còn theo mùa: Biến đổi khí hậu khiến dịch bùng phát quanh năm

Biến đổi khí hậu làm thay đổi cục diện dịch tễ sốt xuất huyết

Dưới tác động của biến đổi khí hậu, sốt xuất huyết vốn là bệnh theo mùa. Nhưng hiện nay lại có xu hướng bùng phát quanh năm. Nhiệt độ tăng, mưa nắng thất thường tạo điều kiện cho muỗi Aedes sinh sôi liên tục, khiến việc phòng ngừa và kiểm soát dịch trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Vì sao muỗi lại thích nghi nhanh đến vậy? Cùng tìm hiểu trong phần tiếp theo.

Nhiệt độ toàn cầu tăng và các hiện tượng thời tiết thất thường khiến khí hậu Việt Nam ngày càng nóng ẩm hơn, kéo dài thời gian thuận lợi cho muỗi Aedes, tác nhân chính lây truyền virus Dengue. Không chỉ mùa mưa, sốt xuất huyết đang xuất hiện ở cả mùa khô với tần suất ngày càng cao.

Theo số liệu từ Cục Phòng chống bệnh truyền nhiễm, chỉ trong hai tháng đầu năm 2025, TP.HCM đã ghi nhận 4.213 ca sốt xuất huyết - tăng tới 125,3% so với cùng kỳ năm 2024, dù chưa bước vào mùa mưa. Tại miền Bắc, tình hình cũng rất đáng lo ngại khi Hà Nội vẫn ghi nhận 137 ca mắc trong đợt rét đầu năm. Những con số này phản ánh sự thay đổi rõ rệt về mặt dịch tễ, đặt ra nhiều thách thức trong công tác giám sát và kiểm soát dịch bệnh.

Đáng chú ý, sốt xuất huyết Dengue đã lan tới các tỉnh miền núi. Khu vực vốn trước đây hiếm khi ghi nhận ca bệnh. Những năm gần đây, quá trình giao thương, di dân và đô thị hóa đã khiến dịch bắt đầu xuất hiện tại 11 tỉnh vùng núi phía Bắc, như Sơn La, Tuyên Quang, Phú Thọ. Đặc biệt, Lào Cai ghi nhận ca bệnh đầu tiên vào năm 2023 và tiếp tục có thêm 4 ca mới trong năm 2024.

Muỗi Aedes tận dụng khí hậu và đô thị để sinh sôi thế nào?

Loài muỗi truyền bệnh và đặc tính sinh học

Muỗi Aedes aegypti (tác nhân chính) và Aedes albopictus (có tỷ lệ thấp hơn) là hai loài chính truyền virus Dengue gây sốt xuất huyết tại Việt Nam. 

Chúng thường hoạt động mạnh vào sáng sớm và chiều muộn, sinh sản chủ yếu trong các vật chứa nước sạch như chum, vại, lọ hoa. Ngoài ra, chu kỳ sinh trưởng của muỗi Aedes rút ngắn khi nhiệt độ môi trường tăng. Trung bình chỉ sau 7 - 10 ngày, một con muỗi có thể hoàn thành vòng đời, tạo ra hàng trăm cá thể mới sẵn sàng truyền bệnh.

Trứng muỗi Aedes có khả năng "ngủ đông", tồn tại trong điều kiện khô háo và hình thành lối khi gặp nước. Khả năng sinh sản nhanh và hoạt động gần con người khiến việc kiểm soát chúng trở nên rất khó khăn.

Thời tiết cực đoan giúp muỗi lan rộng và sinh sản nhanh hơn

Biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ trung bình tăng cao giúp rút ngắn vòng đời của muỗi, khiến quãng thời gian lây truyền bệnh cũng ngắn lại. Thời tiết mưa lũ, ngập úng tại các đô thị tạo điều kiện cho muỗi sinh sản ở nhiều nơi nước đọng không ngờ tới.

Đồng thời, muỗi Aedes còn cho thấy khả năng thích nghi với đô thị hóa, khi sinh sôi tốt trong các khu vực đông đúc, hệ thống xả thải kém, nhiều rác thái gây đọng nước. Sự đô thị hóa nhanh không chỉ ăn mòn tài nguyên thiên nhiên mà còn vô tình trở thành đầu mối mới cho dịch bệnh lan rộng.

Nguy cơ và gánh nặng từ dịch sốt xuất huyết kéo dài?

Sự thay đổi trong mùa vụ sốt xuất huyết khiến người dân khó cảnh giác và chủ động phòng bệnh. Các ca bệnh nặng, biến chứng tăng lên do người bệnh thường đến muộn hoặc nhầm lẫn với các bệnh khác. Trẻ em, người già và những người có bệnh mãn tính trở thành nhóm dễ bị tổn thương nhất.

Ngoài ra, việc dịch bệnh kéo dài làm tăng gánh nặng lên hệ thống y tế, với nhu cầu giường bệnh, thuốc men, truyền dịch cũng tăng theo. Việc quản lý dịch bệnh đòi hỏi phối hợp chặt chẽ giữa cộng đồng và ngành y tế để hạn chế nguy cơ bùng phát dịch lớn. Mặc khác, nguy cơ biến chứng nặng, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người cao tuổi, là một trong những rủi ro nghiêm trọng không thể xem nhẹ.

Chủ động phòng bệnh 365 ngày - Giải pháp vàng trong thời tiết bất thường

Chủ động phòng chống muỗi quanh năm

Để phòng bệnh sốt xuất huyết hiệu quả, việc phòng muỗi không thể chờ đến mùa mưa. Người dân cần duy trì thói quen chủ động như:

• Diệt lăng quăng mỗi tuần;
• Loại bỏ vật chứa nước đọng (chai lọ, vỏ lon, chậu cây,…);
• Ngủ màn, dùng kem chống muỗi, vợt điện;
• Vệ sinh môi trường sống định kỳ.

Vai trò của cộng đồng và chính quyền địa phương

Chiến dịch phòng chống sốt xuất huyết chỉ hiệu quả khi có sự tham gia đồng bộ của cả cộng đồng:

• Tổ chức ngày dọn vệ sinh khu phố, phòng chống lăng quăng.
• Tăng cường truyền thông, cảnh báo nguy cơ dịch bệnh.
• Phối hợp y tế địa phương trong phun xịt, diệt muỗi.

Nhận diện sớm sốt xuất huyết - Điều trị kịp thời để tránh biến chứng

Sốt xuất huyết Dengue thường có biểu hiện giống cúm và kéo dài 2 - 7 ngày. Bệnh thường khởi phát sau thời gian ủ bệnh kéo dài khoảng 4 - 10 ngày kể từ khi người bệnh bị muỗi nhiễm virus Dengue đốt. Các triệu chứng điển hình bao gồm:

• Sốt cao đột ngột (lên đến 40°C);
• Đau đầu dữ dội;
• Đau sau hốc mắt;
• Buồn nôn hoặc nôn;
• Nổi hạch;
• Đau cơ, đau khớp hoặc xương;
• Phát ban, nổi mẩn ngứa.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh có thể chuyển nặng sau 3 - 7 ngày kể từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên. Giai đoạn nguy kịch thường xảy ra khi thân nhiệt bắt đầu giảm - điều này dễ gây nhầm lẫn là dấu hiệu hồi phục, nhưng thực tế có thể là giai đoạn nguy hiểm nhất.
Dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết Dengue nặng:

• Đau bụng dữ dội, liên tục;
• Nôn ói nhiều;
• Chảy máu chân răng hoặc lợi;
• Nôn ra máu, đi ngoài phân đen;
• Thở nhanh, khó thở;
• Mệt lả, bồn chồn hoặc kích thích.

Nếu người bệnh có bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, cần đưa đến cơ sở y tế ngay lập tức để được theo dõi và xử trí kịp thời.

Biến đổi khí hậu đang làm thay đổi rõ rệt dịch tễ sốt xuất huyết tại Việt Nam, khiến bệnh không còn theo mùa mà diễn ra quanh năm. Thực trạng này đòi hỏi người dân nâng cao ý thức phòng bệnh liên tục, đồng thời tăng cường phối hợp giữa cộng đồng và ngành y tế. Chủ động phòng dịch từ mỗi hộ gia đình đến chính quyền địa phương là yếu tố then chốt giúp kiểm soát hiệu quả sốt xuất huyết trong bối cảnh khí hậu ngày càng biến động.