Viêm ruột do bức xạ là gì? Triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị

Viêm ruột do bức xạ là tổn thương ở ruột non và/hoặc ruột già thứ phát do phóng xạ, bức xạ nhân tạo. Các thuật ngữ khác nhau như viêm đại tràng do phóng xạ, bệnh lý ruột do phóng xạ, viêm niêm mạc do phóng xạ và bệnh phóng xạ vùng chậu đã được sử dụng để mô tả hiện tượng này. Viêm trực tràng do phóng xạ là một thuật ngữ khác được sử dụng để mô tả sự liên quan của trực tràng và đại tràng sigma. Trong bài viết này, chúng ta cùng nhau tìm hiểu về những vấn đề liên quan đến viêm ruột do bức xạ.

Viêm ruột do bức xạ

Viêm ruột do phóng xạ rất phổ biến, các nghiên cứu đã báo cáo sự thay đổi vĩnh viễn trong thói quen đại tiện ở 90% bệnh nhân trải qua xạ trị vùng chậu. Một số bằng chứng cho thấy rằng nó có thể phổ biến hơn ở những bệnh nhân được xạ trị cho các khối u đường tiêu hóa (GI) và phụ khoa so với các khối u tiết niệu. Viêm ruột do bức xạ mãn tính xảy ra ở khoảng 5% đến 55% bệnh nhân sau xạ trị.

Cơ chế của viêm ruột do bức xạ?

Cơ chế viêm ruột được giải thích như sau: Các tổn thương lặp đi lặp lại gây ra cho niêm mạc ruột do bức xạ ion hóa phản ứng với cơ chế chữa lành phức tạp của ruột được cho là nguyên nhân gây ra viêm ruột do bức xạ. Sự tiếp xúc của các mô bình thường với bức xạ dẫn đến việc sản xuất các ion phản ứng kết hợp với các phân tử nước nội bào để tạo thành các gốc như hydroxyl và các gốc tự do khác.

Những gốc tự do này được coi là nguyên nhân gây ra sự phá vỡ DNA và gây chết tế bào. Việc kích hoạt các gen chịu trách nhiệm dịch mã yếu tố tăng trưởng biến đổi (TGF-beta) diễn ra thứ phát sau khi tiếp xúc với bức xạ. Sự kích hoạt này kích thích các gen collagen và fibronectin thúc đẩy quá trình xơ hóa. 

Các mô có sự tăng sinh nhanh chóng rất nhạy cảm với bức xạ, và do đó màng tế bào bị phá vỡ dẫn đến sự chết tế bào. Các tế bào biểu mô của ruột non nhạy cảm với tia xạ hơn so với kết tràng và trực tràng. Các nghiên cứu cho thấy sự hiện diện của Bcl2 trong trực tràng là nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt này. Những thay đổi bệnh lý đặc trưng nhất được quan sát thấy là xơ hóa và viêm ở biểu mô ruột.

Các yếu tố khác

Viêm ruột do chiếu xạ là một tác dụng phụ không thể tránh khỏi của xạ trị, mặc dù sự phát triển của nó rất khác nhau, tùy thuộc vào thời gian, liều lượng và độ nhạy cảm của ruột với bức xạ. Hóa trị cùng với xạ trị cũng có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh viêm ruột do bức xạ.

Các triệu chứng của viêm ruột do bức xạ

Tiêu chảy kèm theo đau hoặc không kèm theo đau là triệu chứng phổ biến nhất của viêm ruột do bức xạ. Các triệu chứng khác bao gồm:

• Đau bụng.
• Xuất huyết ruột.
• Tắc ruột.
• Thủng ruột.
• Lỗ rò.
• Kém hấp thu.
• Đau trực tràng, đau khi đi tiêu.
• Chảy máu trực tràng thứ phát do loét.

Các chẩn đoán phân biệt được xem xét ở những bệnh nhân có triệu chứng tương tự như viêm ruột do phóng xạ bao gồm:

• Nhiễm trùng ruột.
• Bệnh ác tính mới/tái phát.
• Sự phát triển quá mức của vi khuẩn đường ruột.
• Suy tụy.
• Bệnh viêm ruột (mới khởi phát).

Chẩn đoán và hướng điều trị

Để chẩn đoán bệnh viêm ruột do bức xạ, một số công cụ được đề ra như:

• CT và MRI: Được sử dụng để xem những thay đổi bệnh lý không được quan sát thấy trên hình ảnh thông thường. Nhiều hệ thống tính điểm tồn tại để đánh giá mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng ở bệnh nhân trải qua xạ trị nhưng không có hệ thống nào thành công trong việc áp dụng vào lâm sàng..
• Sau xạ trị, cần cố gắng tích cực tìm kiếm sự tái phát của khối u với sự trợ giúp của PET-CT và các dấu hiệu khối u.
• Bệnh nhân bị tiêu chảy, đau bụng hoặc đầy hơi cũng nên được kiểm tra hơi thở để phát hiện vi khuẩn phát triển quá mức.

Hướng điều trị:

• Điều trị hỗ trợ bằng thuốc chống nhu động ruột và uống nhiều nước; trước phẫu thuật hiếm khi cần thiết.
• Thuốc kháng sinh đường uống được dùng cho những bệnh nhân nghi ngờ có vi khuẩn phát triển quá mức, cùng với việc bổ sung vitamin và chất điện giải nếu cần.
• Nếu nghi ngờ suy dinh dưỡng, bệnh nhân nên được kiểm tra xem có giảm lượng ăn vào và/hoặc kém hấp thu hay không.
• Bệnh nhân bị viêm ruột dẫn đến hình thành các vết hẹp, rò, thủng ở ruột cần phải phẫu thuật, phẫu thuật cắt bỏ ở bệnh nhân kém hấp thu cơ học không làm giảm triệu chứng.

Tóm lại, viêm ruột do bức xạ là tổn thương niêm mạc ruột non và ruột già do xạ trị ở vùng bụng, trực tràng hoặc vùng chậu gây ảnh hưởng rất nhiều lên sức khỏe của bệnh nhân, đặc biệt là những bệnh nhân ung thư, do đó việc nhận biết và nắm rõ về vấn đề sức khỏe trên nhằm hỗ trợ, điều trị cho bệnh nhân đúng đắn và kịp thời.

Xem thêm:

10 dấu hiệu bạn đang bị rò rỉ ruột và cách điều trị

Cảnh giác với nhiễm khuẩn đường ruột ở trẻ sơ sinh