Xoang là gì? Cấu tạo, chức năng, vị trí và bệnh lý

Xoang là một phần quan trọng trong hệ hô hấp, có vai trò duy trì sự cân bằng không khí và hỗ trợ quá trình hô hấp diễn ra thuận lợi. Tuy nhiên, đây cũng là vị trí dễ bị viêm nhiễm, gây ra các bệnh lý như viêm xoang cấp, mạn tính hay viêm xoang do nấm. Bài viết dưới đây giúp bạn hiểu rõ xoang là gì, vị trí, cấu tạo, chức năng và cách phòng ngừa bệnh lý xoang hiệu quả.

Xoang là gì?

Xoang là các khoang rỗng chứa không khí nằm trong hệ thống xương vùng mặt và đầu. Các khoang này có nhiệm vụ làm nhẹ hộp sọ, điều hòa áp suất không khí và cộng hưởng âm thanh khi nói.

Bên trong xoang được lót bởi lớp niêm mạc có lông chuyển và tuyến tiết nhầy, giúp làm sạch bụi bẩn, vi khuẩn, nấm mốc trước khi không khí đi vào phổi. Khi hệ thống này bị tắc nghẽn hoặc viêm nhiễm, dịch nhầy ứ đọng sẽ gây nên tình trạng viêm xoang, một trong những bệnh lý hô hấp phổ biến hiện nay.

Vị trí xoang nằm ở đâu?

Hệ thống xoang nằm xung quanh hốc mũi và vùng mặt, được chia thành 4 nhóm chính:

• Xoang trán: Nằm ở vùng trán, phía trên hai ổ mắt.
• Xoang hàm: Nằm trong xương gò má, hai bên cánh mũi.
• Xoang sàng: Nằm giữa hai mắt, gồm nhiều hốc xoang nhỏ thông nhau.
• Xoang bướm: Nằm sâu bên trong nền sọ, phía sau xoang sàng.

Mỗi xoang có ống dẫn thông với mũi, giúp lưu thông không khí và dẫn lưu dịch. Khi các ống này bị tắc nghẽn, dịch mủ tích tụ gây ra viêm xoang, với triệu chứng đau nhức vùng tương ứng.

Cấu tạo và chức năng của xoang

Cấu tạo của xoang

Xoang là những hốc rỗng chứa không khí được lót bởi lớp niêm mạc mỏng có lông chuyển và tuyến nhầy.

• Lông chuyển: Giúp quét bụi, vi khuẩn và chất ô nhiễm ra ngoài.
• Tuyến nhầy: Giúp giữ ẩm, làm sạch không khí.
• Các vách xương: Ngăn cách giữa các xoang, có các lỗ nhỏ giúp điều hòa áp suất và dẫn lưu dịch.

Cấu trúc này giúp xoang vừa nhẹ, vừa đảm bảo chức năng bảo vệ và hỗ trợ hô hấp hiệu quả.

Chức năng của xoang

Xoang không chỉ là những khoảng trống trong hộp sọ mà còn mang nhiều vai trò sinh lý quan trọng, bao gồm:

• Làm nhẹ trọng lượng hộp sọ nhưng vẫn duy trì độ cứng chắc.
• Điều hòa nhiệt độ và độ ẩm của không khí trước khi đi vào phổi.
• Cộng hưởng âm thanh, giúp giọng nói vang và rõ hơn.
• Bảo vệ não và các cơ quan vùng đầu mặt khỏi chấn động mạnh.
• Lọc bụi, vi khuẩn, nấm mốc, giúp ngăn ngừa viêm nhiễm đường hô hấp.

Phân loại các xoang và đặc điểm từng loại

Xoang trán

• Vị trí: Trên ổ mắt, trong vùng trán.
• Chức năng: Làm nhẹ xương trán, cộng hưởng âm thanh.
• Bệnh lý thường gặp: Viêm xoang trán gây đau nhức vùng trán, nặng đầu vào buổi sáng.

Xoang hàm

• Vị trí: Trong xương gò má, hai bên mũi.
• Đặc điểm: Là xoang lớn nhất, dễ bị viêm do vị trí thấp - dễ ứ dịch.
• Triệu chứng viêm xoang hàm: Đau nhức vùng má, nghẹt mũi, chảy dịch xuống họng.

Xoang sàng

• Vị trí: Giữa hai mắt, gồm nhiều hốc xoang nhỏ.
• Chức năng: Lọc không khí và làm ẩm khoang mũi.
• Viêm xoang sàng: Gây đau vùng giữa hai mắt, sưng nề quanh hốc mắt, dễ gặp ở trẻ em.

Xoang bướm

• Vị trí: Sâu nhất, nằm ở nền sọ phía sau.
• Viêm xoang bướm: Gây đau sâu trong đầu, đau vùng gáy hoặc sau hốc mắt, thường khó chẩn đoán.

Những bệnh lý xoang thường gặp

Dưới đây là những bệnh lý xoang phổ biến nhất hiện nay:

Viêm xoang cấp tính

Viêm xoang cấp là tình trạng viêm niêm mạc xoang xảy ra đột ngột, thường kéo dài dưới 4 tuần. Nguyên nhân chủ yếu là do nhiễm virus sau cảm lạnh, cảm cúm hoặc nhiễm khuẩn thứ phát.

Triệu chứng thường gặp:

• Nghẹt mũi, chảy dịch mũi đặc màu vàng hoặc xanh.
• Đau nhức vùng mặt theo vị trí xoang bị viêm (trán, má, giữa hai mắt…).
• Sốt nhẹ, mệt mỏi, giảm khứu giác.
• Cảm giác nặng đầu, đau tăng khi cúi người.

Nếu được điều trị đúng cách, viêm xoang cấp có thể khỏi hoàn toàn mà không để lại biến chứng.

Viêm xoang mạn tính

Viêm xoang mạn là tình trạng viêm kéo dài trên 12 tuần, có thể tái phát nhiều lần trong năm. Đây là hậu quả của viêm xoang cấp không được điều trị triệt để hoặc do yếu tố cơ địa, dị ứng kéo dài.

Triệu chứng điển hình:

• Nghẹt mũi kéo dài, chảy dịch mũi mạn tính.
• Đau âm ỉ vùng mặt, đau đầu dai dẳng.
• Hơi thở có mùi, giảm hoặc mất khứu giác.
• Mệt mỏi, khó tập trung, ảnh hưởng đến sinh hoạt.

Viêm xoang mạn tính thường khó điều trị dứt điểm và dễ tái phát nếu không kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ.

Viêm xoang dị ứng

Viêm xoang dị ứng xảy ra khi niêm mạc xoang phản ứng quá mức với các tác nhân dị ứng như phấn hoa, bụi nhà, lông thú, nấm mốc, hóa chất hoặc khói thuốc.

Biểu hiện lâm sàng:

• Hắt hơi liên tục, ngứa mũi, chảy nước mũi trong.
• Nghẹt mũi, đau đầu nhẹ.
• Cảm giác nặng vùng mặt, đặc biệt khi tiếp xúc với dị nguyên.
• Có thể kèm theo viêm mũi dị ứng, viêm kết mạc.

Viêm xoang dị ứng thường mang tính chất theo mùa hoặc kéo dài quanh năm nếu không tránh được tác nhân gây dị ứng.

Viêm xoang do nấm

Viêm xoang do nấm là dạng viêm xoang ít gặp hơn, nhưng có thể rất nguy hiểm, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy yếu như bệnh nhân tiểu đường, ung thư, HIV/AIDS hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.

Triệu chứng có thể bao gồm:

• Nghẹt mũi, chảy dịch mũi có mùi hôi.
• Đau sâu trong hốc mắt hoặc vùng trán.
• Sưng nề mặt, sốt cao, mệt mỏi.
• Trong trường hợp nặng, có thể gây tổn thương mô, lan vào ổ mắt hoặc não.

Viêm xoang do nấm cần được chẩn đoán và điều trị sớm bằng thuốc kháng nấm hoặc phẫu thuật để tránh biến chứng nguy hiểm.

Cách chẩn đoán vấn đề về xoang

Để xác định chính xác bệnh, bác sĩ có thể chỉ định:

• Khám nội soi mũi xoang: Quan sát trực tiếp niêm mạc, dịch mủ.
• Chụp X-quang hoặc CT Scan xoang: Xác định vị trí, mức độ viêm và dịch ứ.
• Xét nghiệm dịch mũi, nuôi cấy vi khuẩn/nấm: Tìm tác nhân gây bệnh.

Cách điều trị các bệnh lý xoang

Tùy vào nguyên nhân và mức độ viêm, điều trị có thể bao gồm:

Điều trị nội khoa

• Dùng kháng sinh, thuốc kháng viêm, thuốc co mạch hoặc thuốc xịt mũi chứa corticoid.
• Rửa mũi bằng dung dịch muối sinh lý giúp làm sạch dịch mủ, giảm viêm.
• Liệu pháp tự nhiên: Châm cứu, xông hơi, bấm huyệt (theo y học cổ truyền) hỗ trợ lưu thông khí xoang.

Phẫu thuật nội soi xoang

Áp dụng khi điều trị nội khoa không hiệu quả, giúp mở rộng lỗ thông xoang, dẫn lưu dịch mủ và cải thiện hô hấp.

Phòng ngừa bệnh lý về xoang thế nào?

Để hạn chế nguy cơ mắc các bệnh lý về xoang, bạn cần chủ động bảo vệ hệ hô hấp và duy trì lối sống lành mạnh. Dưới đây là những biện pháp phòng ngừa viêm xoang được chuyên gia khuyến nghị:

• Giữ ấm cơ thể, đặc biệt là vùng mũi và cổ họng khi trời lạnh.
• Tránh khói bụi, phấn hoa, hóa chất, các tác nhân dễ gây dị ứng.
• Rửa mũi thường xuyên bằng nước muối sinh lý để làm sạch bụi và vi khuẩn.
• Uống đủ nước, bổ sung vitamin C, ăn nhiều rau xanh, trái cây.
• Điều trị dứt điểm bệnh răng miệng, mũi họng để tránh lây lan lên xoang.

Xoang là một hệ thống quan trọng trong cơ thể, giúp hô hấp, lọc không khí và cộng hưởng giọng nói. Khi xoang bị viêm, không chỉ gây khó chịu mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và sinh hoạt hàng ngày.