Lynestrenol là gì? Thuốc ngừa thai và các tác dụng phụ nên chú ý

Tên thuốc gốc (hoạt chất)

Lynestrenol.

Loại thuốc

Progestin tổng hợp (thuốc nội tiết).

Dạng thuốc và hàm lượng

Viên nén 5mg.

Lynestrenol được chỉ định trong các trường hợp:

• Tránh thai (dùng đơn thuốc hoặc kết hợp estrogen);
• Rối loạn kinh nguyệt: Rong kinh, thiếu kinh, kinh nguyệt không đều;
• Vô kinh nguyên phát hoặc thứ phát;
• Lạc nội mạc tử cung;
• Tăng sản nội mạc tử cung.

Lynestrenol thuộc nhóm progestin thế hệ đầu tiên, sau khi vào cơ thể sẽ chuyển hóa thành norethisterone, một progestogen mạnh có khả năng tác động tương tự hormone progesterone tự nhiên. Cơ chế chính:

• Ức chế sự rụng trứng bằng cách ức chế sự tiết hormone LH và FSH từ tuyến yên.
• Làm dày dịch nhầy cổ tử cung, tạo ra một hàng rào ngăn cản tinh trùng đi vào tử cung.
• Gây teo nội mạc tử cung, làm cho lớp niêm mạc tử cung trở nên không thuận lợi cho sự làm tổ của trứng đã thụ tinh.
• Giảm nhu động vòi trứng, ảnh hưởng đến quá trình vận chuyển trứng.

Hiệu lực progestogenic của lynestrenol (qua norethisterone) đủ mạnh để dùng đơn độc trong thuốc tránh thai hàng ngày, tuy nhiên thường được dùng kèm estrogen để kiểm soát tốt hơn chu kỳ kinh nguyệt và giảm tác dụng phụ.

Ngoài tác dụng tránh thai, thuốc còn có tác dụng điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh, giảm chảy máu tử cung và ức chế các biểu hiện của estrogen như tăng sản nội mạc tử cung.

Hấp thu

Lynestrenol hấp thu tốt qua đường tiêu hóa khi dùng đường uống. Sau khi uống, thuốc được hấp thu gần như hoàn toàn tại ruột non mà không bị phân hủy nhiều trong lòng ruột. Sinh khả dụng đường uống của lynestrenol cao, tuy nhiên có thể bị ảnh hưởng phần nào bởi bữa ăn giàu chất béo.

Nồng độ đỉnh trong huyết tương đạt được sau khoảng 2 - 4 giờ dùng thuốc. Do bản thân lynestrenol không có hoạt tính nội sinh mạnh, nó cần được chuyển hóa tại gan để thành dạng hoạt động (norethisterone).

Phân bố

Sau khi vào máu, Lynestrenol và chất chuyển hóa của nó phân bố rộng rãi vào các mô, đặc biệt là mô mỡ và mô sinh dục. Tỉ lệ liên kết với protein huyết tương khoảng 97 - 99%, chủ yếu với albumin và không có liên kết đáng kể với globulin kết nối hormone giới tính (SHBG), điều này ảnh hưởng đến thời gian tác dụng và mức độ sinh học của thuốc.

Chuyển hóa

Lynestrenol là một tiền chất (prodrug), cần được chuyển hóa tại gan qua các enzyme cytochrome P450 (chủ yếu CYP3A4, CYP2C9, CYP2C19) thành norethisterone, là chất có hoạt tính progestogenic mạnh. Norethisterone sau đó tiếp tục được chuyển hóa thành các chất không hoạt tính qua con đường hydroxyl hóa và liên hợp (glucuronid hóa, sulfat hóa).

Các sản phẩm chuyển hóa này đóng vai trò quan trọng trong quá trình thải trừ và ảnh hưởng đến thời gian tác động của thuốc.

Thải trừ

Lynestrenol và các chất chuyển hóa của nó được bài tiết chủ yếu qua thận (nước tiểu), một phần nhỏ qua phân. Thời gian bán thải trung bình của norethisterone (chất chuyển hóa chính) là khoảng 16 đến 17 giờ, tuy nhiên thời gian tác động thực tế dài hơn nhờ vào khả năng tích lũy trong mô mỡ và mô đích nội tiết.

Dược động học của thuốc không bị thay đổi đáng kể ở bệnh nhân suy thận nhẹ đến trung bình, nhưng cần thận trọng khi dùng ở bệnh nhân rối loạn chức năng gan nặng.

Lynestrenol có thể tương tác với một số thuốc khác, ảnh hưởng đến hiệu quả hoặc tăng nguy cơ tác dụng phụ:

• Thuốc cảm ứng enzyme gan (như rifampicin, phenytoin): Giảm hiệu quả tránh thai.
• Thuốc ức chế enzyme gan (như ketoconazole): Tăng nồng độ Lynestrenol trong máu.
• Thuốc chống đông máu: Có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc chống đông.

Không sử dụng Lynestrenol trong các trường hợp sau:

• Dị ứng với Lynestrenol hoặc bất kỳ thành phần nào của thuốc.
• Có hoặc nghi ngờ có thai.
• Bệnh gan nặng.
• Rối loạn huyết khối tĩnh mạch hoặc động mạch.
• Chảy máu âm đạo không rõ nguyên nhân.
• Ung thư vú hoặc ung thư phụ thuộc vào progestogen.

Cần thận trọng khi sử dụng Lynestrenol ở những bệnh nhân có:

• Tiền sử trầm cảm nặng.
• Bệnh tim mạch, tăng huyết áp.
• Đái tháo đường.
• Động kinh, đau nửa đầu.
• Rối loạn chức năng thận.

Liều dùng

Liều dùng thuốc tùy thuộc vào chỉ định:

• Dùng để tránh thai (liều thấp - chỉ progestin): Liều thường dùng là 0,5 mg mỗi ngày, uống liên tục không nghỉ, tốt nhất vào cùng một thời điểm mỗi ngày. Đây là dạng "thuốc tránh thai chỉ chứa progestin" (POP - progestin only pill), phù hợp với phụ nữ đang cho con bú hoặc có chống chỉ định với estrogen.
• Dùng điều trị rong kinh, thiểu kinh, kinh nguyệt không đều: Thường dùng 5 - 10 mg mỗi ngày trong 10 - 15 ngày, bắt đầu từ ngày thứ 16 đến 25 của chu kỳ kinh nguyệt, lặp lại trong nhiều chu kỳ. Có thể phối hợp với estrogen nếu cần.
• Dùng trong lạc nội mạc tử cung hoặc các bệnh phụ khoa do estrogen: Có thể dùng liều cao hơn, thường từ 5 đến 20 mg mỗi ngày, tùy theo đáp ứng điều trị và đánh giá của bác sĩ.

Không khuyến cáo sử dụng cho trẻ em dưới 16 tuổi do thiếu dữ liệu về độ an toàn và hiệu quả.

Cách dùng

Uống thuốc vào cùng một thời điểm mỗi ngày để duy trì nồng độ ổn định trong máu.

Có thể uống cùng hoặc không cùng thức ăn.

Thường gặp

Mặc dù Lynestrenol thường được dung nạp tốt, một số tác dụng phụ có thể xảy ra:

• Rối loạn kinh nguyệt, chảy máu giữa kỳ, vô kinh.
• Tăng cân, giữ nước.
• Đau đầu, chóng mặt.
• Buồn nôn, đau bụng.

Ít gặp

Một số tác dụng phụ ít gặp hơn gồm:

• Thay đổi tâm trạng, trầm cảm, lo âu.
• Giảm hoặc tăng ham muốn tình dục.
• Mụn trứng cá, nám da.

Hiếm gặp

Các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn, tuy nhiên khá hiếm gặp:

• Huyết khối tĩnh mạch sâu, thuyên tắc phổi.
• Rối loạn chức năng gan, vàng da, tăng men gan.
• Phản ứng dị ứng, phát ban, ngứa.

Lưu ý chung

Trước và trong quá trình sử dụng Lynestrenol, người bệnh cần được theo dõi sát và tư vấn kỹ càng từ cán bộ y tế để đảm bảo hiệu quả điều trị, tránh các rủi ro không mong muốn. Các lưu ý dưới đây rất quan trọng và nên được xem xét trước khi quyết định dùng thuốc:

• Theo dõi chu kỳ kinh nguyệt;
• Khám phụ khoa định kỳ;
• Không nên tự ý sử dụng để điều hoà kinh;
• Chú ý các tiền sử bệnh lý liên quan đến nội tiết;
• Đánh giá nguy cơ huyết khối;
• Chú ý đến các bệnh tim mạch, chuyển hoá;
• Không nên tự ý đột ngột ngừng thuốc.

Lưu ý với phụ nữ có thai

Lynestrenol không được chỉ định cho phụ nữ mang thai. Nếu đang sử dụng thuốc mà phát hiện có thai, cần ngưng thuốc ngay và thông báo cho bác sĩ. Một số nghiên cứu trước đây từng lo ngại rằng việc phơi nhiễm với progestin trong giai đoạn đầu thai kỳ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi (gây nam hóa cơ quan sinh dục ngoài ở thai nữ), tuy nhiên dữ liệu hiện tại chưa đủ kết luận rõ ràng.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Lynestrenol có thể được sử dụng ở phụ nữ đang cho con bú, đặc biệt vì nó không chứa estrogen, vốn là thành phần ảnh hưởng đến tiết sữa. Nhiều nghiên cứu cho thấy thuốc không ảnh hưởng nhiều đến chất lượng hoặc số lượng sữa mẹ, và cũng không gây hại đáng kể cho trẻ bú mẹ.

Tuy nhiên, nên bắt đầu sử dụng thuốc sau khi sinh ít nhất 6 tuần để đảm bảo nguồn sữa đã ổn định và giảm nguy cơ ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh. Nên theo dõi tình trạng của trẻ trong thời gian mẹ dùng thuốc (thói quen bú, tăng cân, sự tỉnh táo) và báo với bác sĩ nếu có dấu hiệu bất thường.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Lynestrenol không gây buồn ngủ hay làm giảm khả năng phản xạ nên nhìn chung an toàn khi lái xe hoặc vận hành máy móc. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu sử dụng, một số người có thể gặp các triệu chứng nhẹ như đau đầu, hoa mắt, hoặc thay đổi tâm trạng, điều này có thể ảnh hưởng tạm thời đến khả năng tập trung. Trong những tình huống như vậy, nên tránh điều khiển phương tiện giao thông cho đến khi cơ thể thích nghi với thuốc.

Quá liều và xử trí

Quá liều và độc tính

Việc sử dụng quá liều Lynestrenol hiếm khi gây ra các tình trạng nghiêm trọng nguy hiểm đến tính mạng, do đặc tính an toàn tương đối của thuốc. Tuy nhiên, trong trường hợp dùng vượt quá liều khuyến cáo trong thời gian ngắn hoặc dài, có thể xuất hiện một số triệu chứng liên quan đến tác động nội tiết của progestin.

Các dấu hiệu có thể gặp bao gồm:

• Buồn nôn hoặc nôn.
• Chảy máu âm đạo bất thường (đặc biệt ở phụ nữ không dùng thuốc tránh thai đều đặn).
• Căng tức vú hoặc đau ngực.
• Thay đổi tâm trạng (căng thẳng, cáu gắt, trầm cảm nhẹ).
• Nhức đầu.

Độc tính nghiêm trọng chỉ có thể xảy ra nếu dùng liều rất lớn kéo dài hoặc dùng sai chỉ định (ví dụ dùng trong thai kỳ).

Cách xử lý khi quá liều

Hiện không có thuốc giải độc đặc hiệu cho Lynestrenol. Việc xử lý chủ yếu là điều trị triệu chứng và theo dõi lâm sàng. Nếu tình trạng quá liều xảy ra gần thời điểm dùng thuốc, có thể xem xét rửa dạ dày hoặc sử dụng than hoạt nếu bệnh nhân còn tỉnh táo và phản xạ bảo vệ đường thở còn tốt.

Trong hầu hết trường hợp, không cần can thiệp y tế đặc biệt, và các triệu chứng sẽ tự giới hạn trong vài ngày sau khi ngừng thuốc.

Quên liều và xử trí

Việc quên uống một liều Lynestrenol có thể làm giảm hiệu quả ngừa thai của thuốc. Do đó, bệnh nhân cần được hướng dẫn rõ ràng cách xử trí trong tình huống này:

• Nếu quên dưới 3 giờ so với thời điểm thông thường: Uống ngay liều đã quên, sau đó tiếp tục các liều tiếp theo như bình thường.
• Nếu quên trên 3 giờ: Uống ngay liều đã quên khi nhớ ra, tiếp tục liều tiếp theo như thường lệ, nhưng cần sử dụng thêm biện pháp tránh thai hỗ trợ (như bao cao su) trong ít nhất 48 giờ sau đó.
• Nếu quên nhiều hơn 1 liều liên tiếp: Nguy cơ mất hiệu quả tránh thai rất cao. Nên ngừng thuốc và tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn sử dụng lại hoặc chuyển sang biện pháp tránh thai khác tạm thời.
• Trong trường hợp nôn hoặc tiêu chảy trong vòng 3 - 4 giờ sau khi uống thuốc: Cần uống lại một viên khác càng sớm càng tốt.