Bệnh ái kỷ ác tính là gì? Phân biệt với chứng rối loạn nhân cách chống xã hội

Theo “Từ điển tâm thần” của Campbell, những người mắc chứng ái kỷ ác tính không chỉ có tính tự lợi cao mà còn sẵn sàng thao túng, gây hại cho người khác để đạt mục đích cá nhân. Vì tính chất phức tạp, việc chẩn đoán bệnh ái kỷ ác tính cần đến đánh giá chuyên sâu từ các bác sĩ tâm thần. Tuy nhiên, nếu bạn hoặc người xung quanh có những biểu hiện sau đây kéo dài, việc tìm kiếm trợ giúp tâm lý là rất quan trọng.

Nhận diện bệnh ái kỷ ác tính

Bệnh ái kỷ ác tính (malignant narcissism) là một dạng rối loạn tâm thần phức tạp, kết hợp giữa rối loạn nhân cách ái kỷ (NPD), rối loạn nhân cách chống đối xã hội (APD), xu hướng hung hăng và hành vi lạm dụng.

Dưới đây là một số biểu hiện điển hình của bệnh ái kỷ ác tính:

Dấu hiệu rối loạn nhân cách ái kỷ

Người bị ái kỷ ác tính thường có các biểu hiện của rối loạn nhân cách ái kỷ, bao gồm:

• Luôn phóng đại thành công, quyền lực hoặc sức hút cá nhân.
• Thiếu đồng cảm hoặc không quan tâm đến cảm xúc của người khác.
• Có nhu cầu cao về việc được ngưỡng mộ, công nhận.
• Tin rằng bản thân vượt trội hơn người khác.
• Luôn đòi hỏi quyền lợi từ các mối quan hệ.
• Kiêu ngạo, tự phụ.
• Lợi dụng người khác để trục lợi cá nhân.
• Ghen tỵ với người khác và tin rằng họ cũng ghen tỵ với mình.

Dấu hiệu rối loạn nhân cách chống đối xã hội

Bên cạnh các dấu hiệu ái kỷ, bệnh nhân còn biểu hiện rối loạn nhân cách chống đối xã hội:

• Xem thường chuẩn mực xã hội, vi phạm pháp luật nhiều lần.
• Thích thao túng, gaslighting người khác.
• Hành vi liều lĩnh, bốc đồng.
• Thiếu đồng cảm và không hối hậu.
• Thường xuyên cáu kỉnh, thù địch.
• Vô trách nhiệm trong công việc và cuộc sống.

Hành vi hung hăng

Hung hăng không phải là một rối loạn tâm thần, mà là biểu hiện hành vi nguy hiểm, nhất là khi đi kèm với xu hướng gây hấn thường xuyên. Người mắc bệnh ái kỷ ác tính có thể biểu hiện một trong ba dạng hung hăng sau:

Hung hăng thù địch

Đây là loại hành vi nguy hiểm nhất, thể hiện qua việc phá hoại tài sản hoặc gây đau khổ tinh thần và thể chất cho người khác.

Hung hăng công cụ

Loại hành vi này thường nhằm đạt được mục tiêu cụ thể, chẳng hạn như đập vỡ kính ô tô để trộm cắp.

Hung hăng ảnh hưởng

Nhắm vào đối tượng gây cảm xúc tiêu cực, nhưng có thể chuyển hướng sang đối tượng khác nếu cần. Chẳng hạn, họ có thể đấm vào tường thay vì tấn công người khác.

Tính tàn nhẫn

Người bị ái kỷ ác tính thường có xu hướng tàn bạo và không cảm thương đối với nạn nhân. Họ tìm thấy niềm vui trong việc làm đau người khác, đặc biệt trong các tình huống sau:

• Thích thú khi nhìn thấy người khác đau khổ;
• Dành nhiều thời gian tưởng tượng về việc gây tác hại;
• Nuôi ý định trả thù khi bị kích động;
• Thể hiện xu hướng bạo lực tình dục (bạo dâm).

Một số chuyên gia cho rằng, tính tàn bạo là yếu tố quan trọng giúp phân biệt rối loạn nhân cách ái kỷ và bệnh ái kỷ ác tính. Người mắc rối loạn nhân cách ái kỷ thường theo đuổi ham muốn cá nhân và đôi khi có thể hối tiếc vì làm tác hại tới người khác, nhưng người bị ái kỷ ác tính thì không.

Hành vi lạm dụng

Những người mắc bệnh ái kỷ ác tính rất khó duy trì mối quan hệ gia đình và thường có hành vi lạm dụng tâm lý đối với người thân. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Chỉ trích sai sót của người khác.
• Khiến người xung quanh cảm thấy buồn bã và bất lực.
• Thường xuyên nói dối và thao túng.
• Biện minh cho hành vi sai trái và không hối hậu.
• Hạ nhục và đe dọa nạn nhân.
• Không quan tâm đến cảm xúc và nhu cầu người khác.
• Cố tình gây nguy hiểm cho xung quanh.

Những hành vi lạm dụng này có thể gây ảnh hưởng lâu dài và nghiêm trọng đối với sức khỏe tâm lý của nạn nhân.

Phân biệt bệnh ái kỷ ác tính và rối loạn nhân cách chống đối xã hội

Hiện nay, nhiều người vẫn nhầm lẫn giữa bệnh ái kỷ ác tính (malignant narcissism) và rối loạn nhân cách chống đối xã hội (antisocial personality disorder – APD). Sự nhầm lẫn này khá phổ biến vì cả hai đều có những biểu hiện như vô cảm, thao túng, lợi dụng người khác và xu hướng kiêu ngạo. Tuy nhiên, dù có điểm tương đồng, đây vẫn là hai hội chứng khác biệt.

Theo các chuyên gia tâm thần học, thuật ngữ "rối loạn hành vi xã hội" chỉ mang tính mô tả và không phải là một chẩn đoán chính thức. Trong khi đó, bệnh ái kỷ ác tính không chỉ bao gồm các đặc điểm của rối loạn nhân cách chống đối xã hội mà còn kết hợp với xu hướng tàn bạo, hung hăng và khao khát quyền lực. Điều này có nghĩa là một người mắc rối loạn nhân cách chống đối xã hội nhưng không có những biểu hiện cực đoan như thao túng tinh vi hoặc thích thú khi làm tổn thương người khác sẽ không được chẩn đoán là mắc bệnh ái kỷ ác tính.

Việc phân biệt hai hội chứng này rất quan trọng trong chẩn đoán và điều trị, giúp người bệnh có hướng can thiệp phù hợp để giảm thiểu tác động tiêu cực đến bản thân và xã hội.

Các phương pháp điều trị bệnh ái kỷ ác tính

Cũng như nhiều rối loạn tâm thần khác, việc điều trị bệnh ái kỷ ác tính nhằm mục tiêu cải thiện cảm xúc, hành vi và phản ứng của người bệnh. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất trong quá trình điều trị là hầu hết người mắc chứng rối loạn này thường không nhận thức được vấn đề của họ hoặc từ chối chấp nhận rằng hành vi của mình có vấn đề. Điều này gây khó khăn cho bác sĩ trong việc can thiệp và hỗ trợ.

Để khắc phục rào cản này, các chuyên gia tâm lý thường tập trung trước tiên vào việc ổn định cảm xúc cho bệnh nhân. Sự hợp tác từ phía người bệnh đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả điều trị. Nếu người mắc chứng ái kỷ ác tính sẵn sàng tham gia trị liệu, họ có thể đạt được nhiều lợi ích đáng kể như:

• Cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc cá nhân.
• Xây dựng và duy trì mối quan hệ lành mạnh hơn.
• Hướng tới các mục tiêu một cách thực tế và bền vững hơn.
• Giảm thiểu hành vi phạm pháp hoặc phản đạo đức.

Các nghiên cứu từ năm 2010 đã chỉ ra rằng việc điều trị có thể giúp kiểm soát xu hướng hung hăng và tàn bạo trong các mối quan hệ của người bệnh. Trong số các phương pháp trị liệu hiện nay, liệu pháp hành vi biện chứng sửa đổi (DBT) và tư vấn cá nhân thường được áp dụng rộng rãi. Ngoài ra, liệu pháp lược đồ cũng cho thấy hiệu quả tích cực trong việc điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ. Một số trường hợp có thể được chỉ định thêm liệu pháp tập trung hoặc liệu pháp tâm lý chuyên sâu nhằm giúp người bệnh điều chỉnh nhận thức và hành vi.

Bên cạnh các liệu pháp tâm lý, một số loại thuốc cũng có thể hỗ trợ kiểm soát triệu chứng. Bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống loạn thần hoặc thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) để giảm lo âu và điều chỉnh rối loạn cảm xúc. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc chỉ có tác dụng hỗ trợ và không thể thay thế hoàn toàn liệu pháp tâm lý.

Dù đã có những tiến bộ đáng kể trong điều trị bệnh ái kỷ ác tính, dữ liệu lâm sàng về hiệu quả của các phương pháp vẫn chưa đầy đủ. Các chuyên gia đang tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện phác đồ điều trị và tìm kiếm những phương pháp can thiệp tối ưu hơn.

Tóm lại, bệnh ái kỷ ác tính không chỉ gây tổn hại đến sức khỏe tinh thần của người bệnh mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến những người xung quanh. Nếu bạn có người thân mắc phải hội chứng này, điều quan trọng nhất là bảo vệ sức khỏe tâm lý của chính mình. Đồng thời, hãy khuyến khích họ tìm đến sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm thần càng sớm càng tốt để có hướng can thiệp phù hợp.