Các nhà khoa học giải thích cách chế độ ăn đa dạng màu sắc giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mạn tính

Bí quyết đơn giản để sống lâu và giảm nguy cơ mắc bệnh tim, đái tháo đường và ung thư là gì? Câu trả lời có thể nằm ở việc luân phiên sử dụng các loại trái cây, rau củ và trà trong chế độ ăn hằng ngày, theo một nghiên cứu quy mô lớn mới được công bố trên tạp chí Nature Food.

Tổng quan

Flavonoid là những hợp chất polyphenol có mặt phổ biến trong chế độ ăn của con người, hiện diện trong nhiều loại thực phẩm và đồ uống như rau củ, trái cây, các loại hạt, đậu, rượu vang và trà.

Có nhiều phân nhóm flavonoid khác nhau như flavonol, anthocyanin, flavan-3-ol, flavanone và flavone. Sự khác biệt về cấu trúc hóa học, khả năng hấp thu và chuyển hóa khiến mỗi nhóm có các hiệu ứng sinh học riêng biệt.

Các tác dụng đã được chứng minh rộng rãi của flavonoid bao gồm đặc tính chống oxy hóa, kháng viêm, chống ung thư và bảo vệ tim mạch - đều là những yếu tố quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mạn tính và tử vong liên quan.

Một số flavonoid còn có chức năng đặc hiệu hơn, như cải thiện chức năng nội mô mạch máu, làm chậm quá trình lão hóa mô và ức chế sự tăng sinh tế bào - liên quan đến phòng ngừa ung thư.

Do các flavonoid có tác dụng sinh học khác nhau, nghiên cứu này được thực hiện nhằm đánh giá ảnh hưởng của việc tiêu thụ đa dạng các loại flavonoid trong chế độ ăn đến nguy cơ mắc các bệnh mạn tính chính và tử vong do mọi nguyên nhân.

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ 124.805 người tham gia trong UK Biobank - một đoàn hệ quy mô lớn với hơn 500.000 người. Các đối tượng nghiên cứu là người trưởng thành từ 40 tuổi trở lên, với độ tuổi trung vị khoảng 60. Thời gian theo dõi kéo dài từ 8,7 đến 10,6 năm, trong đó ghi nhận các trường hợp tử vong và mắc bệnh mạn tính như bệnh tim mạch, đái tháo đường type 2, ung thư, bệnh hô hấp và bệnh thoái hóa thần kinh.

Ảnh hưởng của tổng lượng flavonoid đến bệnh mạn tính và tử vong

Sau khi điều chỉnh các yếu tố nguy cơ về nhân khẩu học, lối sống, chế độ ăn và tình trạng y tế, nghiên cứu cho thấy rằng cả lượng và độ đa dạng của flavonoid trong khẩu phần ăn đều liên quan độc lập với việc giảm nguy cơ mắc một số bệnh mạn tính và giảm tỷ lệ tử vong chung.

Cụ thể, những người có mức độ đa dạng flavonoid cao nhất có nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân thấp hơn 14%, bệnh tim mạch thấp hơn 10%, đái tháo đường type 2 thấp hơn 20%, ung thư thấp hơn 8% và bệnh hô hấp thấp hơn 8%.

Không thấy mối liên hệ rõ ràng giữa đa dạng flavonoid và nguy cơ mắc bệnh thoái hóa thần kinh, ngoại trừ nhóm có mức tiêu thụ flavonoid tổng cao nhất - trong đó ghi nhận giảm 20% nguy cơ.

Khi giữ độ đa dạng không đổi, người tiêu thụ khoảng 500 mg flavonoid mỗi ngày có nguy cơ tử vong và mắc các bệnh mạn tính thấp hơn so với nhóm chỉ tiêu thụ khoảng 230 mg/ngày. Nhóm tiêu thụ cao nhất (~1400 mg/ngày) có nguy cơ mắc đái tháo đường, ung thư và bệnh thoái hóa thần kinh thấp nhất.

Thú vị là, lượng flavonoid tổng cao thường đi kèm với độ đa dạng thấp - phản ánh chế độ ăn phụ thuộc vào một nguồn chính, điển hình là trà. Trong khi đó, chế độ ăn đa dạng flavonoid bao gồm các loại như dâu, táo, nho, rượu vang đỏ và cam.

Ảnh hưởng của các phân nhóm flavonoid đến bệnh mạn tính và tử vong

Sự đa dạng trong nhóm flavan-3-ol và flavanone có liên quan đến giảm nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân, ngay cả sau khi đã điều chỉnh các yếu tố gây nhiễu.

Những người tiêu thụ đa dạng flavonoid nhất trong nhóm flavan-3-ol có nguy cơ đái tháo đường thấp hơn 13% và ung thư thấp hơn 8%. Trong nhóm flavanone, nguy cơ ung thư và bệnh hô hấp giảm lần lượt 7% và 6%. Với nhóm flavone, nguy cơ đái tháo đường và bệnh thoái hóa thần kinh giảm lần lượt 13% và 18%.

Tuy nhiên, không phải tất cả phân nhóm hoặc mức độ đa dạng nào cũng có liên quan rõ ràng đến tất cả bệnh lý, đặc biệt là bệnh thần kinh - cho thấy hiệu quả có thể phụ thuộc vào loại flavonoid và loại bệnh cụ thể.

Ảnh hưởng của thực phẩm giàu flavonoid đến bệnh mạn tính và tử vong

Phân tích cho thấy nguy cơ tử vong giảm dần theo độ đa dạng của thực phẩm hoặc đồ uống giàu flavonoid. Người tiêu thụ trên 4 khẩu phần mỗi ngày có nguy cơ tử vong thấp hơn 16% so với người chỉ tiêu thụ 1 khẩu phần.

Cũng ghi nhận nguy cơ mắc bệnh hô hấp thấp hơn 8% ở nhóm tiêu thụ đa dạng thực phẩm flavonoid, tuy nhiên không thấy mối liên quan mạnh với nguy cơ ung thư hay bệnh thần kinh.

Bỏ qua yếu tố đa dạng, việc tiêu thụ số lượng lớn thực phẩm giàu flavonoid liên quan rõ rệt đến giảm nguy cơ đái tháo đường.

Nguồn flavonoid chính là trà (đen và xanh), chiếm 67%, sau đó là táo, rượu vang đỏ, quả mọng, sô-cô-la đen và quả cam - mỗi loại cung cấp các flavonoid khác nhau.

Ý nghĩa của nghiên cứu

Nghiên cứu cho thấy việc tiêu thụ lượng lớn và đa dạng các flavonoid hoặc thực phẩm giàu flavonoid mang lại nhiều lợi ích sức khỏe lâu dài hơn so với chỉ tập trung vào số lượng hoặc độ đa dạng riêng lẻ.

Theo đó, nguy cơ tử vong và mắc bệnh mạn tính có thể giảm nhờ việc tiêu thụ đa dạng nhất các flavonoid và thực phẩm/thức uống giàu flavonoid như trà, dâu, táo, cam và nho.

Tác dụng có lợi của flavonoid có thể nhờ vào các cơ chế sinh học đa dạng như: Ức chế kết tập tiểu cầu, tăng sinh khả dụng nitric oxide, giảm stress oxy hóa nội mô, điều hòa hoạt động kênh ion mạch máu, giảm hình thành mảng xơ vữa, cải thiện nhạy cảm insulin, giảm phản ứng viêm, ức chế tăng sinh và xâm lấn tế bào ung thư, và ngăn hình thành mạch mới trong khối u.

Hướng dẫn năm 2022 khuyến nghị tiêu thụ 400 - 600 mg flavan-3-ol/ngày để có lợi ích tim mạch-chuyển hóa. Nghiên cứu hiện tại cho thấy cần cân nhắc cập nhật khuyến nghị theo hướng nhấn mạnh sự đa dạng nguồn cung cấp flavonoid.

Do thiết kế quan sát, nghiên cứu không thể xác lập quan hệ nhân quả. Công cụ khảo sát dinh dưỡng Oxford WebQ không ghi nhận đủ các loại thực phẩm giàu flavonoid, gây hạn chế trong đánh giá độ đa dạng, nhất là với nhóm anthocyanin.

Tuy vậy, nghiên cứu gợi ý rằng việc đơn giản thêm nhiều khẩu phần thực phẩm/thức uống giàu flavonoid trong chế độ ăn hàng ngày có thể cải thiện sức khỏe cộng đồng một cách đáng kể.

Như tiêu đề bài viết đã nêu: “Các nhà khoa học giải thích cách chế độ ăn đa dạng màu sắc giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mạn tính”, việc tiêu thụ lượng lớn và đa dạng các flavonoid - thành phần chủ yếu tạo màu sắc trong thực vật, là chiến lược dinh dưỡng có cơ sở sinh học rõ ràng nhằm nâng cao sức khỏe cộng đồng.