Chao là gì? Giá trị dinh dưỡng và các loại phổ biến hiện nay

Chao là thực phẩm lên men từ đậu hũ, có hương vị mặn béo đặc trưng và thường được dùng như một món ăn kèm hoặc gia vị. Không chỉ hấp dẫn bởi mùi vị, chao còn cung cấp nhiều dưỡng chất như protein, vitamin nhóm B và các enzyme hỗ trợ tiêu hóa.

Chao là gì?

Chao là một loại thực phẩm lên men truyền thống phổ biến ở nhiều nước châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Việt Nam. Được làm chủ yếu từ đậu hũ (đậu phụ), chao trải qua quá trình lên men tự nhiên trong môi trường muối và rượu gạo hoặc nước gạo, tạo nên hương vị mặn, béo và thơm nồng đặc trưng. Nhờ quá trình lên men, chao có kết cấu mềm mịn, dễ tan khi ăn, thường được ví như "phô mai châu Á" bởi tính chất lên men và mùi vị độc đáo.

Nguồn gốc của chao được cho là bắt đầu từ Trung Hoa cổ đại, sau đó lan rộng sang các quốc gia lân cận như Việt Nam, Lào và Campuchia. Tại Việt Nam, chao phổ biến ở nhiều vùng miền, đặc biệt là miền Nam và miền Trung, với các biến thể như chao đỏ, chao trắng hay chao cay. Chao không chỉ là món ăn kèm hấp dẫn mà còn là nguyên liệu quan trọng trong nhiều món chay và mặn, được ưa chuộng bởi cả người ăn chay lẫn người ăn mặn nhờ hương vị đậm đà và giá trị dinh dưỡng cao.

Giá trị dinh dưỡng của chao

Chao là thực phẩm giàu dinh dưỡng nhờ nguồn gốc từ đậu hũ lên men. Trong 100g chao, trung bình chứa khoảng 8 - 10g protein thực vật, cung cấp axit amin thiết yếu cần thiết cho cơ thể. Quá trình lên men giúp phân giải protein thành các peptide và axit amin dễ hấp thu hơn, đồng thời tạo ra các enzyme và vi khuẩn có lợi hỗ trợ tiêu hóa.

Ngoài protein, chao còn cung cấp các vitamin nhóm B (đặc biệt là B2 và B12 trong một số loại lên men tự nhiên), canxi, sắt, magie và kẽm. Đây đều là những vi chất quan trọng cho xương, máu và chức năng miễn dịch. Hàm lượng chất béo trong chao chủ yếu là chất béo không bão hòa, tốt cho tim mạch nếu tiêu thụ với lượng hợp lý.

Tuy nhiên, chao có hàm lượng natri (muối) cao do quá trình muối lên men, nên cần lưu ý khi dùng cho người bị cao huyết áp hoặc bệnh tim mạch. Tóm lại, chao là nguồn dinh dưỡng quý từ thực vật nếu sử dụng điều độ và đúng cách.

Các loại chao phổ biến trên thị trường hiện nay

Hiện nay, chao không chỉ được biết đến như một món ăn kèm truyền thống mà còn trở thành nguyên liệu quan trọng trong nhiều món ăn từ bình dân đến cao cấp. Trên thị trường, chao được sản xuất với nhiều loại khác nhau nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng. Mỗi loại chao mang đặc điểm riêng về nguyên liệu, màu sắc, hương vị và cách sử dụng. Dưới đây là ba loại chao phổ biến nhất hiện nay:

Chao trắng

Chao trắng là loại cơ bản và dễ gặp nhất trong các gia đình Việt. Loại này được làm từ đậu hũ trắng lên men trong dung dịch muối pha loãng, đôi khi có thêm rượu gạo để hỗ trợ quá trình lên men. Sau một thời gian ủ, đậu hũ chuyển sang dạng mềm mịn, có vị béo mặn đặc trưng và mùi thơm nhẹ. Màu sắc của chao trắng thường là vàng nhạt đến trắng ngà, không có màu sắc nhân tạo. Chao trắng thường được dùng làm nước chấm cho rau luộc, cơm trắng, hoặc là nguyên liệu tẩm ướp cho các món chay, đặc biệt là trong ẩm thực Phật giáo.

Chao đỏ

Chao đỏ là biến thể nâng cấp từ chao trắng, được thêm vào thành phần gạo đỏ lên men hoặc rượu nếp đỏ để tạo màu sắc hấp dẫn. Nhờ đó, chao có màu cam đỏ đẹp mắt và hương vị đậm đà hơn, đôi khi có chút cay nhẹ hoặc thơm nồng hơn do quá trình lên men lâu hơn.

Chao đỏ được ưa chuộng trong các món kho, chiên hoặc ướp nguyên liệu (cả mặn lẫn chay) nhằm tăng độ bắt mắt và mùi vị hấp dẫn. Loại chao này thường có kết cấu mềm hơn và hương vị mạnh hơn chao trắng, thích hợp với những ai yêu thích món ăn có vị đậm.

Chao môn

Khác với hai loại chao phổ biến làm từ đậu hũ, chao môn được làm từ củ môn (thường là môn sọ) lên men trong môi trường muối và gia vị truyền thống. Củ môn sau khi sơ chế được ủ trong thời gian dài, tạo nên kết cấu bùi, béo và hơi dẻo, với hương vị đặc trưng của củ môn kết hợp với vị mặn và chua nhẹ từ quá trình lên men.

Chao môn ít phổ biến hơn do nguyên liệu đặc thù và quy trình chế biến công phu hơn, nhưng lại rất được ưa chuộng trong các món chay cao cấp hoặc các món ăn dân dã ở miền Trung và miền Nam Việt Nam. Loại chao này không chỉ là thực phẩm mà còn được xem như một món đặc sản trong ẩm thực vùng miền.

Cách bảo quản chao

Cách bảo quản chao đúng cách không chỉ giúp giữ nguyên hương vị mà còn đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, tránh bị hỏng hoặc nhiễm khuẩn trong quá trình sử dụng. Dưới đây là một số hướng dẫn chi tiết để bảo quản chao hiệu quả:

• Bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp: Nếu chưa mở nắp, chao có thể được bảo quản ở nhiệt độ phòng, tốt nhất là ở nơi khô ráo, thoáng mát và tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời hoặc nhiệt độ cao. Nhiệt độ cao có thể làm chao lên men quá mức hoặc bị biến chất.
• Bảo quản trong tủ lạnh sau khi mở nắp: Sau khi đã mở nắp, chao nên được bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh để làm chậm quá trình lên men tiếp tục và ngăn ngừa vi khuẩn phát triển. Việc để chao ngoài môi trường sau khi mở có thể khiến chao bị nhớt, mốc hoặc hỏng nhanh hơn.
• Giữ nguyên nước ngâm chao: Nước ngâm chao là môi trường chứa muối và vi khuẩn lên men có lợi, giúp bảo quản và duy trì hương vị đặc trưng. Không nên đổ bỏ phần nước này khi chưa sử dụng hết chao, vì sẽ khiến chao khô, mất mùi và dễ bị hỏng.
• Dùng muỗng sạch khi lấy chao: Luôn sử dụng muỗng sạch, khô ráo để lấy chao mỗi lần sử dụng, tránh đưa tay hoặc dụng cụ bẩn vào hũ, vì điều này có thể làm nhiễm khuẩn và khiến chao nhanh hỏng.
• Thời gian sử dụng: Mặc dù chao là thực phẩm lên men và có thể bảo quản khá lâu, nhưng sau khi mở nắp, nên sử dụng trong vòng 1 - 2 tháng để đảm bảo chất lượng. Nếu thấy chao có mùi lạ, vị đắng, nhớt hoặc xuất hiện mốc màu xanh/đen thì nên bỏ đi, không nên tiếp tục sử dụng.

Những câu hỏi thường gặp

Ăn chao có tốt không?

Chao là thực phẩm lên men từ đậu hũ, giàu protein thực vật, axit amin, vitamin nhóm B và các enzyme hỗ trợ tiêu hóa. Việc ăn chao với lượng vừa phải có thể mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt đối với người ăn chay hoặc cần bổ sung đạm thực vật. Ngoài ra, quá trình lên men còn giúp tăng khả năng hấp thu dưỡng chất và hỗ trợ hệ vi sinh đường ruột.

Tuy nhiên, do chao chứa hàm lượng muối khá cao nên những người bị cao huyết áp, bệnh thận hoặc cần hạn chế natri nên tiêu thụ có kiểm soát. Khi dùng đúng cách, chao là một thực phẩm bổ dưỡng và tiện lợi.

Chao có phải đậu phụ thối không?

Chao và đậu phụ thối đều là sản phẩm lên men từ đậu hũ, nhưng hoàn toàn khác nhau về quy trình chế biến, mùi vị và mục đích sử dụng. Chao được lên men trong môi trường muối và/hoặc rượu gạo, có vị mặn béo đặc trưng và mùi thơm nhẹ, thường được sử dụng như món ăn kèm hoặc gia vị.

Trong khi đó, đậu phụ thối (stinky tofu) là món ăn phổ biến ở Trung Quốc và Đài Loan, được ủ trong nước muối lên men có mùi rất nồng, thường dùng chiên giòn và ăn nóng. Vì vậy, tuy cùng xuất phát từ đậu hũ lên men, chao không phải là đậu phụ thối và không có mùi khó chịu như nhiều người lầm tưởng.

Chao là một món ăn truyền thống, phổ biến và được đánh giá cao nhờ hương vị đặc trưng cùng giá trị dinh dưỡng nổi bật. Với đa dạng chủng loại, dễ chế biến và giàu đạm thực vật, chao không chỉ phù hợp với người ăn chay mà còn là lựa chọn thú vị cho mọi bữa ăn hàng ngày. Tuy nhiên, do đặc tính lên men và hàm lượng muối cao, việc sử dụng chao cần điều độ và bảo quản đúng cách để đảm bảo an toàn sức khỏe.