Dây thần kinh số 3​ vị trí chức năng và vai trò

Dây thần kinh số 3 còn được gọi là dây thần kinh vận nhãn, là một trong những dây thần kinh sọ quan trọng, đảm nhận vai trò điều khiển chuyển động nhãn cầu và các chức năng tự chủ của mắt. Nhờ dây thần kinh này, mắt có thể di chuyển linh hoạt theo nhiều hướng, đồng tử co giãn phù hợp với ánh sáng và thấu kính điều tiết khoảng cách nhìn.

Dây thần kinh số 3 là gì?

Dây thần kinh số 3 hay còn gọi là dây thần kinh vận nhãn (CN III), là một trong 12 đôi dây thần kinh sọ quan trọng, xuất phát từ não giữa và đảm nhận vai trò thiết yếu trong điều khiển mắt và các chức năng liên quan. Đây là dây thần kinh vận động chủ yếu, chịu trách nhiệm di chuyển nhãn cầu theo nhiều hướng khác nhau, đồng thời kiểm soát các chức năng tự động của mắt như nâng mí mắt, điều tiết đồng tử và điều hòa giãn nở đồng tử. Cấu tạo của dây thần kinh số 3 bao gồm hai dây, mỗi dây đảm nhiệm vận động cho một bên nhãn cầu, giúp mắt phối hợp linh hoạt và duy trì thị lực bình thường.

Dây thần kinh số 3 có con đường giải phẫu phức tạp nhưng rất quan trọng. Nó xuất phát từ não giữa, đi về phía trước, xuyên qua xoang hang, một khoang nằm ở đáy sọ, nơi chứa các mạch máu và dây thần kinh quan trọng khác. Sau đó, dây thần kinh tiếp tục đi vào hốc mắt thông qua rãnh ổ mắt trên, phân nhánh và kết nối với các cơ vận nhãn. Nhờ con đường này, dây thần kinh số 3 điều khiển các cơ trực tiếp nâng mi, điều chỉnh vị trí mắt và kiểm soát các cơ co giãn đồng tử, từ đó duy trì tầm nhìn ổn định và chức năng điều tiết ánh sáng thích hợp.

Chức năng và vai trò của dây thần kinh số 3​

Dây thần kinh số 3 đảm nhận vai trò kép vừa vận động vừa tự chủ, giúp mắt di chuyển linh hoạt và điều tiết ánh sáng, duy trì thị lực bình thường. Chức năng của dây thần kinh số 3 được chia thành hai nhóm chính: Vận động và phó giao cảm.

Chức năng vận động

Các sợi thần kinh soma trong dây thần kinh vận nhãn chi phối vận động cho bốn trong sáu cơ chính của nhãn cầu, bao gồm:

• Cơ trực thượng (Superior rectus): Giúp mắt nhìn lên trên, hỗ trợ các hoạt động cần quan sát tầm cao như nhìn bảng hoặc kệ cao.
• Cơ trực hạ (Inferior rectus): Điều khiển mắt di chuyển xuống dưới, cho phép nhìn xuống khi đọc sách, viết hoặc quan sát các vật ở tầm thấp.
• Cơ trực trong (Medial rectus): Giúp mắt hướng vào trong, quan trọng trong việc tập trung tầm nhìn và phối hợp hai mắt khi nhìn gần.
• Cơ chéo dưới (Inferior oblique): Nâng nhãn cầu lên trên đồng thời hỗ trợ quay mắt ra ngoài, giúp mắt thực hiện các chuyển động phức tạp.

Nhóm cơ này phối hợp nhịp nhàng, cho phép mắt di chuyển chính xác, ổn định và linh hoạt trong các hoạt động hàng ngày như đọc sách, lái xe hay quan sát môi trường xung quanh.

Chức năng phó giao cảm

Các sợi thần kinh vận nhãn tự chủ đảm nhiệm vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các phản xạ tự động của mắt, bao gồm:

• Co đồng tử (Pupillary constriction): Khi ánh sáng chiếu vào mắt, tín hiệu từ dây thần kinh vận nhãn tự chủ sẽ đi tới hạch mi, kích thích cơ co đồng tử, làm đồng tử co lại. Điều này giúp bảo vệ võng mạc khỏi ánh sáng quá mạnh và duy trì khả năng nhìn thích hợp.
• Điều chỉnh tiêu cự của thấu kính (Accommodation): Các sợi phó giao cảm còn chi phối các cơ mi, giúp thay đổi hình dạng thấu kính, cho phép mắt tập trung rõ nét vào các vật ở gần.

Nhờ sự phối hợp đồng bộ giữa chức năng vận động và phó giao cảm, dây thần kinh số 3 đảm bảo nhãn cầu di chuyển linh hoạt, phản ứng nhạy bén với ánh sáng và duy trì khả năng quan sát chính xác. Sự ổn định và hiệu quả của dây thần kinh số 3 đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ thị lực và duy trì sức khỏe mắt tổng thể, góp phần giúp con người thực hiện các hoạt động hàng ngày một cách dễ dàng và an toàn.

Dây thần kinh sọ số 3 hoạt động như thế nào?

Dây thần kinh sọ số 3 (CN III) hoạt động như một “cầu nối” quan trọng giữa não giữa và các cơ, cấu trúc mắt, đảm bảo khả năng vận động nhãn cầu linh hoạt và duy trì các chức năng tự chủ quan trọng. Cơ chế hoạt động của dây thần kinh số 3 bao gồm nhiều bước phối hợp nhịp nhàng, từ phát sinh tín hiệu ở thân não đến thực hiện chuyển động mắt và điều chỉnh đồng tử.

Đầu tiên, tín hiệu thần kinh được sinh ra từ nhân vận nhãn nằm trong não giữa. Các sợi thần kinh soma sẽ truyền tín hiệu vận động đến bốn cơ chính của mắt gồm cơ trực thượng, cơ trực hạ, cơ trực trong và cơ chéo dưới giúp mắt di chuyển theo nhiều hướng: Lên, xuống, vào trong hoặc ra ngoài. Quá trình này cho phép nhãn cầu thực hiện các chuyển động tinh vi, đáp ứng nhu cầu quan sát trong đời sống hàng ngày như đọc sách, lái xe hay theo dõi vật thể chuyển động.

Song song với chức năng vận động, dây thần kinh số 3 còn đảm nhiệm chức năng phó giao cảm, điều khiển các phản xạ tự chủ của mắt. Các sợi thần kinh tự chủ đi đến hạch mi và kích thích các cơ co đồng tử, khiến đồng tử co lại khi ánh sáng chiếu vào, bảo vệ võng mạc khỏi tác hại của ánh sáng mạnh. Đồng thời, các sợi này còn chi phối cơ mi, giúp điều chỉnh hình dạng thấu kính để mắt tập trung rõ nét vào các vật ở gần, đảm bảo khả năng nhìn chính xác trong các hoạt động tinh vi.

Trong quá trình hoạt động bình thường, dây thần kinh số 3 thực hiện sự phối hợp nhịp nhàng giữa chuyển động mắt và các phản xạ tự chủ. Tuy nhiên, nếu dây thần kinh bị tổn thương do chấn thương, viêm nhiễm, u não hoặc các rối loạn thần kinh, các tín hiệu truyền đi sẽ bị gián đoạn. Hậu quả là xuất hiện các triệu chứng như nhìn đôi, lác mắt, giảm khả năng di chuyển nhãn cầu, đồng tử không co hoặc giãn bất thường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực và sinh hoạt hàng ngày.

Nhờ cơ chế hoạt động tinh vi và phối hợp đồng bộ này, dây thần kinh số 3 không chỉ giúp mắt di chuyển linh hoạt mà còn đảm bảo các chức năng quan trọng như phản xạ ánh sáng và điều chỉnh tiêu cự, đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sức khỏe thị giác và khả năng quan sát chính xác của con người.

Dây thần kinh số 3 không chỉ là trục vận động của nhãn cầu mà còn là yếu tố đảm bảo các phản xạ tự chủ giúp mắt thích nghi với môi trường. Khi dây thần kinh này hoạt động bình thường, con người có thể nhìn rõ, di chuyển mắt linh hoạt và duy trì thị lực ổn định. Ngược lại, tổn thương dây thần kinh số 3 có thể dẫn đến các rối loạn thị giác nghiêm trọng. Vì vậy, việc hiểu rõ vị trí, chức năng và vai trò của dây thần kinh số 3 giúp chúng ta nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường, từ đó bảo vệ sức khỏe thị giác một cách toàn diện.