Dementia rehabilitation: Phục hồi chức năng cho người sa sút trí tuệ - Hiểu đúng để chăm sóc tốt hơn

Dementia rehabilitation là gì?

Trong Tháng Thế giới về Alzheimer 2025, chủ đề “Ask About Dementia. Ask About Alzheimer’s” khuyến khích mỗi người chủ động đặt câu hỏi và tìm hiểu đúng thông tin. Một trong những nội dung then chốt hiện nay là phục hồi chức năng cho người sa sút trí tuệ - hướng tiếp cận đã được các tổ chức y tế quốc tế nhấn mạnh về tính cần thiết và lợi ích thực tế.

Phục hồi chức năng trong sa sút trí tuệ (dementia rehabilitation) là quá trình áp dụng các biện pháp cá nhân hóa để giúp người bệnh duy trì hoặc khôi phục khả năng hằng ngày như ghi nhớ việc quan trọng, giao tiếp, đi lại hay tự chăm sóc.

Điểm khác biệt với thuốc điều trị là thay vì chỉ làm chậm tiến triển bệnh, phục hồi chức năng tập trung vào những gì người bệnh vẫn có thể thực hiện trong đời sống thực tế.

Hiểu đơn giản, đây không phải là cách “chữa khỏi” Alzheimer hay các dạng sa sút trí tuệ khác, mà là hành trình đồng hành để người bệnh tự tin hơn trong những việc nhỏ hằng ngày. Chính những thay đổi nhỏ ấy có thể tạo nên sự khác biệt lớn cho cả gia đình.

Tại sao phục hồi chức năng lại quan trọng với người sa sút trí tuệ?

Sa sút trí tuệ ảnh hưởng lớn đến cả người bệnh và người chăm sóc. Khi trí nhớ, khả năng giao tiếp và vận động suy giảm, cuộc sống hằng ngày trở nên khó khăn, dễ dẫn đến sự phụ thuộc và căng thẳng.

Phục hồi chức năng mang đến nhiều lợi ích thiết thực như:

• Duy trì độc lập và an toàn: Giúp người bệnh duy trì việc tự chăm sóc, đi lại an toàn.
• Cải thiện tinh thần: Giảm lo âu, trầm cảm, mang lại sự tự tin.
• Giảm gánh nặng tinh thần: Giúp cải thiện tâm trạng, giảm bồn chồn, nâng chất lượng cuộc sống cho người bệnh và người chăm sóc.

Những phương pháp phục hồi chức năng phổ biến

Một chương trình phục hồi thường bắt đầu bằng đánh giá toàn diện (thể chất, trí nhớ, giao tiếp, môi trường sống), sau đó đặt mục tiêu cụ thể và triển khai theo từng giai đoạn. Các phương pháp phổ biến gồm:

Phục hồi nhận thức (cognitive rehabilitation)

Thay vì luyện trí nhớ chung chung, phương pháp này tập trung vào mục tiêu thực tế của từng người. Ví dụ, tập nhớ uống thuốc bằng cách dùng sổ tay, đặt báo thức, hay luyện thao tác nấu ăn an toàn.

Mỗi lần thành công sẽ tăng sự tự tin và khuyến khích người bệnh duy trì thói quen tốt.

Phục hồi vận động và sức bền

Tập luyện đều đặn có thể giúp cải thiện sức mạnh, thăng bằng và giấc ngủ. Các lựa chọn có thể là vật lý trị liệu, đi bộ có giám sát, hoặc các bài tập nhẹ nhàng trong nhà.

Giao tiếp chức năng và hoạt động hằng ngày

Việc điều chỉnh cách giao tiếp và môi trường sống giúp người bệnh dễ hợp tác hơn. Có thể dùng bảng trắng, lịch lớn, dán nhãn tủ kệ, sắp xếp không gian gọn gàng.

Với các hoạt động tinh tế như cài nút áo, phương pháp hand-over-hand hỗ trợ rất hiệu quả. Công cụ đơn giản như bút, bảng, hẹn giờ vẫn là trợ thủ hữu ích.

Lưu ý: Nếu có khó nuốt hoặc rối loạn ngôn ngữ, cần tham khảo bác sĩ để được chỉ định âm ngữ trị liệu phù hợp.

Vai trò của gia đình và cách bắt đầu tại nhà

Gia đình chính là “chìa khóa” để phục hồi chức năng thành công. Người chăm sóc có thể cùng người bệnh đặt ra mục tiêu nhỏ, theo dõi tiến bộ và khuyến khích thường xuyên.

Trước khi dùng danh sách gợi ý dưới đây, bạn hãy viết ra việc quan trọng với người thân (ví dụ tự gọi video cho cháu, tự pha trà, tự tắm an toàn):

• Sắp xếp không gian sống: Gọn gàng, đủ sáng, có tay vịn, giảm nguy cơ té ngã.
• Dùng công cụ hỗ trợ: Lịch lớn, sổ tay, hộp thuốc chia ngày, điện thoại nhắc giờ.
• Xây dựng thói quen: Duy trì khung giờ ăn ngủ, vận động và sinh hoạt ổn định.
• Ăn mừng tiến bộ nhỏ: Khuyến khích người bệnh khi hoàn thành mục tiêu đơn giản.

Nếu có điều kiện tiếp cận cơ sở y tế chuyên khoa, hãy đi khám bệnh sa sút trí tuệ và hỏi về đánh giá phục hồi chức năng cho người bệnh, cùng kế hoạch theo dõi định kỳ.

Ở nhiều quốc gia, các chương trình nhóm tại bệnh viện, viện lão khoa kết hợp giáo dục người chăm sóc, tập luyện nhận thức - thể chất và huấn luyện kỹ năng bù trừ đã cho thấy cải thiện đáng kể ở các mục tiêu chức năng.

Hỏi gì khi bạn nghi ngờ Alzheimer (hay một dạng sa sút trí tuệ khác)?

Hãy nhớ rằng bạn không hề đơn độc. Việc dám đặt câu hỏi ngay từ đầu sẽ giúp bạn và gia đình tìm được hướng đi đúng. Dưới đây là một vài gợi ý để bạn bắt đầu trò chuyện với bác sĩ:

• “Những dấu hiệu nào cho thấy tôi hoặc người thân cần đi khám trí nhớ?”;
• “Nếu được chẩn đoán, giai đoạn hiện tại nên tập trung vào mục tiêu phục hồi nào?”;
• “Ở nhà thì cần chuẩn bị gì để tập luyện an toàn? Có bài tập hay ứng dụng nào dễ áp dụng không?”;
• “Bao lâu nên tái khám? Khi nào cần gặp thêm chuyên gia?”...

Điều quan trọng là kế hoạch chăm sóc phải phù hợp với từng cá nhân. Khi người bệnh và người chăm sóc cùng được hướng dẫn rõ ràng, việc phục hồi sẽ dễ dàng hơn và giúp cả hai bên an tâm hơn trong hành trình dài.

Dementia rehabilitation không phải xa lạ hay “quá chuyên môn” đối với gia đình. Đó là chuỗi bước rất đời thường nhưng có cơ sở khoa học: Đánh giá đúng - đặt mục tiêu nhỏ - tập luyện đều đặn - theo dõi tiến bộ - điều chỉnh kịp thời.

Bắt đầu sớm với những thay đổi đơn giản có thể giúp người thân giữ được sự tự chủ, gia đình sẽ bớt căng thẳng hơn trong chăm sóc mỗi ngày. Nếu bạn đang băn khoăn, hãy mạnh dạn chia sẻ với người thân và nhân viên y tế, để có lộ trình rõ ràng cho chính mình và người mình yêu thương.