Dịch vị là gì? Cơ chế điều hòa tiết dịch vị của dạ dày

Mỗi ngày, chúng ta tiêu thụ nhiều loại thức ăn khác nhau và dạ dày chịu trách nhiệm tiêu hóa chúng. Tuy nhiên, để thực hiện công việc này, dạ dày cần một phần quan trọng là dịch vị. Dịch vị là gì và cơ chế điều hòa quá trình tiết dịch vị trong dạ dày diễn ra như thế nào?

Dịch vị là gì?

Dịch vị là một chất lỏng trong suốt không màu, hơi sánh được tạo ra bởi các tuyến vị trong dạ dày. Dạ dày trung bình tiết ra từ 1 đến 2,5 lít dịch vị mỗi ngày. Dịch vị chứa hai thành phần chính là acid clohydric (HCl) và enzym pepsin.

Acid clohydric (HCl): Acid clohydric tồn tại trong dịch vị dưới hai dạng chính, gồm dạng tự do và dạng kết hợp protein. Nồng độ của acid clohydric trong dịch vị khá cao, khoảng 150 mmol/lít, tạo nên môi trường acid mạnh với độ pH thường nằm trong khoảng từ 1,5 đến 2,5.

Enzym pepsin: Dịch vị chứa enzym pepsin, có vai trò quan trọng trong tiêu hóa protein. Enzym pepsin giúp phân tách protein trong thức ăn thành các chuỗi liên kết peptide dài, liên tục và không phân nhánh, được gọi là polypeptide. Quá trình này làm cho protein dễ dàng tiêu hóa hơn và sẵn sàng để tiếp tục quá trình tiêu hóa ở các phần khác của hệ tiêu hóa.

Bên cạnh acid clohydric và enzym pepsin, dịch vị cũng chứa một chất nhầy giúp bao bọc thức ăn. Chất nhầy này giúp thức ăn dễ dàng trượt qua các cơ quan tiêu hóa và vận chuyển nó qua dạ dày và ruột non. Quá trình này là một phần quan trọng của tiêu hóa tổng hợp, giúp cơ thể hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn một cách hiệu quả.

Dịch vị chủ yếu được sản xuất bởi các tuyến tạo thành niêm mạc vùng thân và đáy dạ dày. Thành phần dịch vị bao gồm:

Tuyến vùng tâm vị và môn vị: Các tuyến ở vùng này sản xuất chất nhầy, giúp bao bọc thức ăn để dễ dàng vận chuyển và bảo vệ niêm mạc dạ dày khỏi tác động ăn mòn của acid clohydric.

Tuyến vùng thận: Các tuyến ở vùng này chủ yếu tham gia vào quá trình tiêu hóa chất bán hoạt động. Có bốn loại tế bào chính:

• Tế bào chính: Tế bào này sản xuất pepsinogen, một dạng tiền enzym (enzym chưa hoạt động), và lipase dạ dày.
• Tế bào viền: Chức năng chính của tế bào này là sản xuất acid clohydric (HCl). Acid clohydric giúp kích thích hoạt động của pepsinogen và biến đổi nó thành enzym pepsin. Pepsin có vai trò quan trọng trong quá trình tiêu hóa protein, chuyển đổi chúng thành các chuỗi Polypeptide đơn giản hơn.
• Tế bào cổ tuyến: Tế bào này là tế bào gốc của các loại tế bào khác và thường phân bào. Chức năng chính của tế bào này là tiết ra chất nhầy, giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày khỏi tác động ăn mòn của acid clohydric.
• Tế bào nội tiết: Tế bào này sản xuất hormone gastrin, một hormone có tác dụng kích thích hoạt động của tuyến vị.

Toàn bộ niêm mạc của dạ dày cũng bài tiết HCO3- (bicarbonate) và một ít chất nhầy. Tổng cộng, dịch vị có thành phần gồm 99,5% nước và 0,5% vật chất khô. Trong phần vật chất khô này, có sự hiện diện của các chất hữu cơ (như protein và enzym như axit lactic, axit uric, ure...) và các chất vô cơ (bao gồm axit clohydric, muối clorua, muối sunfat của các nguyên tố như natri, canxi, kali, magiê).

Đặc tính của dịch vị

Dịch vị có một số đặc tính chung quan trọng:

Màu sắc: Dịch vị thường là một chất trong suốt và không màu. Tuy nhiên, trong một số tình huống, màu sắc dịch vị có thể thay đổi và cho thấy các vấn đề khác nhau. Ví dụ, màu đỏ có thể xuất hiện trong trường hợp chấn thương, xuất huyết, ung thư dạ dày hoặc giãn tĩnh mạch. Màu nâu đen giống bã cà phê có thể liên quan đến vấn đề tại gan hoặc mật. Bất kỳ thay đổi màu sắc bất thường nên được kiểm tra thông qua xét nghiệm sinh hóa để đưa ra chẩn đoán chính xác.

Mùi: Dịch vị thường có một mùi hơi hăng. Tuy nhiên, một số mùi bất thường có thể xuất hiện trong các tình huống cụ thể. Dịch vị có mùi hôi và chua có thể liên quan đến hẹp môn vị. Mùi nồng nặc giống phân có thể xuất hiện khi có vấn đề ở dạ dày, ruột non hoặc ruột. Mùi amoniac có thể do tăng ure máu. Trường hợp dịch vị không có mùi thường xuất hiện khi vô toan trong dạ dày.

Thể tích: Dịch vị được tiết ra theo thời gian và có thể dao động. Khi cơ thể đang đói, dịch vị có thể được tiết ra với thể tích khoảng 50 ml/giờ. Nếu thể tích dịch vị vượt quá khoảng 250 ml/giờ, điều này có thể liên quan đến hẹp môn vị hoặc tăng tiết dịch dạ dày.

Độ nhầy: Chất nhầy trong dịch vị thường có độ nhớt cố định. Nếu độ nhầy tăng cao hơn, có thể do việc nuốt nước bọt, dịch nhầy từ vùng hầu mũi, viêm hoặc tắc nghẽn dạ dày.

Cơ chế điều hòa tiết dịch vị của dạ dày

Cơ chế điều hòa tiết dịch vị của dạ dày có ba giai đoạn cơ bản:

Giai đoạn đầu

Giai đoạn này diễn ra trước khi thức ăn vào dạ dày. Khoảng 20% dịch vị của bữa ăn được tiết ra trong giai đoạn này. Bài tiết dịch vị bắt đầu ngay khi ta cảm nhận thức ăn bằng một loạt tác động, bao gồm ngửi mùi, nhìn thấy thức ăn, nhai, nuốt thức ăn hoặc thậm chí chỉ nghĩ đến thức ăn. Mức độ cường độ bài tiết dịch vị ở giai đoạn này phụ thuộc vào hứng thú của người ăn với thức ăn. Tâm trạng cũng có thể ảnh hưởng đáng kể đến quá trình bài tiết dịch vị; ví dụ, tâm trạng tức giận hoặc căng thẳng có thể tăng sự bài tiết.

Giai đoạn dạ dày

Khi thức ăn đi vào dạ dày, quá trình nhào trộn và tiêu hoá bắt đầu. Tại giai đoạn này, các tín hiệu kích thích từ dạ dày gửi tín hiệu qua dây X, khởi động cả phản xạ tại chỗ và phát ra gastrin và histamin. Cả hai cơ chế thần kinh và hormon hợp tác để làm cho dịch vị tiết ra dịch vị liên tục trong thời gian thức ăn được giữ lại ở dạ dày. Lượng dịch vị tiết ra trong giai đoạn này chiếm đến 70% lượng dịch vị trong bữa ăn.

Giai đoạn ruột

Một phần quan trọng của quá trình tiêu hóa, bắt đầu khi thức ăn đã đi vào ruột non. Khi thức ăn này tiếp xúc với niêm mạc tá tràng, xu hướng làm căng niêm mạc và tá tràng xuất hiện. Đồng thời, các sản phẩm tiêu hóa protein từ vị trấp cũng bắt đầu hoạt động. Trong bối cảnh này, acid clohydric (HCl) cũng đóng một vai trò quan trọng. Tất cả những yếu tố này cùng tác động lên niêm mạc tá tràng, kích thích niêm mạc này giải phóng một lượng nhỏ gastrin, một hormone quan trọng.

Gastrin sau đó trải qua hệ thống máu, được vận chuyển đến dạ dày. Tại dạ dày, gastrin kích thích các tuyến sản xuất acid clohydric và các tuyến sinh acid khác. Nhờ vào sự tương tác giữa gastrin và dạ dày, dịch vị được tiết ra để tham gia vào quá trình tiêu hóa.

Trong giai đoạn ruột này, lượng dịch vị tiết ra chỉ chiếm một phần nhỏ, khoảng 10% tổng lượng dịch vị tiết ra trong toàn bữa ăn. Tuy nó có tỷ trọng nhỏ hơn so với hai giai đoạn khác, nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu hóa thức ăn.

Cả 3 giai đoạn này phối hợp điều hòa với nhau để kích thích bài tiết dịch vị khi thức ăn chuẩn bị vào dạ dày, ở trong dạ dày sau đó đưa vào ruột.