Empathy Gap là gì? Hướng dẫn cách tránh khoảng cách thấu cảm

Trong thế giới hiện đại, sự thấu cảm là yếu tố quan trọng để xây dựng mối quan hệ xã hội lành mạnh và bền vững. Tuy nhiên, không phải lúc nào con người cũng có thể hiểu và cảm nhận được cảm xúc của nhau, đặc biệt khi khoảng cách nhận thức và trải nghiệm trở nên quá lớn. Nếu sự khác biệt này bị bỏ qua hoặc không được nhận diện, chúng ta dễ rơi vào tình trạng hiểu lầm và phán xét sai lệch. Đây chính là lúc hiện tượng Empathy Gap - khoảng cách thấu cảm xuất hiện và ảnh hưởng đến chất lượng kết nối giữa con người với nhau.

Empathy Gap là gì?

Empathy Gap là một khái niệm trong tâm lý học xã hội dùng để chỉ khoảng cách thấu cảm - hiện tượng suy giảm hoặc gián đoạn khả năng thấu cảm giữa con người với nhau hoặc giữa các trạng thái khác nhau của chính bản thân. Empathy Gap thể hiện khi một người không thể hiểu, cảm nhận hoặc chia sẻ cảm xúc với người khác hay với chính bản thân mình ở thời điểm khác.

Khoảng cách thấu cảm có thể xuất hiện giữa các cá nhân hoặc trong nội tại mỗi người, thường xảy ra khi có sự khác biệt về trạng thái cảm xúc, thể chất hoặc tinh thần. Ví dụ, khi bạn đang vui vẻ, bạn khó có thể hình dung chính xác cảm giác của người đang đau buồn. Ngược lại, khi đang đói hoặc tức giận, bạn khó nghĩ lý trí như khi đang bình tĩnh. Những khác biệt này gây ra trở ngại trong sự thấu hiểu, làm nảy sinh hiểu lầm, phán xét sai lệch và đôi khi gây tổn thương tâm lý trong các mối quan hệ.

Để hiểu rõ hơn Empathy Gap là gì, cần phân tích những tình huống cụ thể khi hiện tượng này xảy ra trong cuộc sống:

Khi đánh giá sai cảm xúc và hành vi của chính mình:

• Khi bạn đang ở trạng thái thư giãn và tưởng rằng bản thân có thể giữ bình tĩnh trong một tình huống căng thẳng.
• Đánh giá thấp sự hấp dẫn của chất kích thích như cà phê khi đang no hoặc không thèm.
• Không nhớ được cảm xúc của mình trong quá khứ, khiến đánh giá không chính xác về lý do hành vi trước đây.

Khi đánh giá sai cảm xúc và hành vi của người khác:

• Không hiểu vì sao người khác hành động lo lắng hoặc tức giận trong khi bản thân bình tĩnh.
• Giả định người khác có cảm xúc tương tự mình, dẫn đến thất vọng hoặc hiểu nhầm.
• Dự đoán sai hành động của người đang rơi vào trạng thái cảm xúc khác biệt với mình.

Một ví dụ cụ thể về khoảng cách thấu cảm ảnh hưởng đến con người là khi người ta tin rằng bản thân có thể cư xử lý trí trong tình huống bị cám dỗ nhưng khi thật sự rơi vào trạng thái đói, tức giận hoặc sợ hãi thì lại hành động hoàn toàn khác biệt. Điều này cho thấy Empathy Gap không chỉ là vấn đề nhận thức mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hành vi thực tế.

Các loại Empathy Gap

Khoảng cách thấu cảm không chỉ biểu hiện ở một chiều mà còn có thể phân loại dựa trên bản chất của sự thiếu thấu hiểu. Dưới đây là hai dạng phổ biến nhất của Empathy Gap.

Khoảng cách thấu cảm nhận thức (Cognitive Empathy Gaps)

Khoảng cách thấu cảm nhận thức là hiện tượng mà một người không thể hiểu hoặc đặt mình vào vị trí của người khác. Điều này có thể xuất phát từ sự thiếu khả năng nhận thức xã hội, như ở trẻ em hoặc người có rối loạn phát triển thần kinh. Tuy nhiên, đôi khi nó xuất phát từ sự thiếu động lực thấu hiểu, đặc biệt với người thuộc nhóm xã hội khác mình.

Ví dụ:

• Người đang hạnh phúc khó hiểu nỗi buồn của người khác.
• Người không có con khó hiểu được cảm xúc của cha mẹ khi lo lắng cho con mình.
• Người ít quan tâm đến người khác có xu hướng không muốn thấu hiểu, kể cả khi có khả năng.

Khoảng cách thấu cảm cảm xúc (Affective Empathy Gaps)

Khác với dạng nhận thức, khoảng cách thấu cảm cảm xúc xảy ra khi một người không cảm nhận được cảm xúc mà người khác đang trải qua hoặc né tránh cảm xúc đó.

Ví dụ:

• Người có xu hướng đau khổ khi chứng kiến người khác đau khổ sẽ tránh tiếp xúc để không phải chịu đựng thêm.
• Người có rối loạn nhân cách chống xã hội không có khả năng cảm nhận nỗi đau của người khác.
• Người ở trạng thái thờ ơ sẽ không cảm thấy lòng trắc ẩn ngay cả khi người đối diện đang đau khổ.

Tại sao chúng ta sử dụng Empathy Gap?

Empathy Gap là gì không chỉ là biểu hiện của cá nhân, mà còn là một cơ chế bảo vệ tâm lý tự nhiên. Bộ não con người có xu hướng hoạt động theo thông tin quen thuộc, dễ tiếp cận và phù hợp với trạng thái hiện tại. Vì vậy, thay vì cố gắng hiểu cảm xúc chưa từng trải qua hoặc khác biệt với mình, não bộ chọn cách đơn giản hơn - dựa vào bản thân làm mốc so sánh.

Điều này khiến chúng ta thường đưa ra quyết định phiến diện, không sát thực tế. Ví dụ, khi bình tĩnh, chúng ta đánh giá thấp ảnh hưởng của cảm xúc tiêu cực. Khi đã no, không thể tưởng tượng được cơn đói gây ảnh hưởng như thế nào. Đây chính là biểu hiện rõ rệt của khoảng cách thấu cảm.

Làm thế nào để khắc phục Empathy Gap?

Đến đây bạn đã hiểu Empathy Gap là gì rồi. Vậy làm sao để khắc phục Empathy Gap? Trên thực tế, thu hẹp khoảng cách thấu cảm là một quá trình cần rèn luyện nhận thức và cảm xúc. Dưới đây là một số cách giúp giảm thiểu Empathy Gap trong cuộc sống:

Trực quan hóa các trạng thái tinh thần khác nhau

Tưởng tượng bản thân trong trạng thái tương lai hoặc cảm xúc khác hiện tại giúp bạn dự đoán chính xác hơn.

Giải thích và mở rộng các góc nhìn

Chia sẻ lý do hành động của người khác giúp người có khoảng cách thấu cảm nhận ra những yếu tố chưa cân nhắc.

Xem xét các hành vi trong quá khứ

Các hành vi trước đây là chỉ báo đáng tin cậy hơn trạng thái hiện tại khi dự đoán cảm xúc và hành động tương lai.

Suy nghĩ về cách người khác hành động

Thay vì chỉ nghĩ mình sẽ làm gì, hãy đặt câu hỏi ngược để tạo góc nhìn khách quan hơn.

Tăng nhận thức về thiên kiến

Hiểu rằng Empathy Gap tồn tại sẽ giúp bạn chủ động điều chỉnh hành vi và cảm xúc của mình.

Tóm lại, Empathy Gap là gì không chỉ là một thuật ngữ khoa học mà còn là một thách thức thực tế trong giao tiếp và xây dựng mối quan hệ. Việc nhận thức rõ ràng và áp dụng những biện pháp khắc phục được chia sẻ trong bài viết này sẽ góp phần thu hẹp khoảng cách nhận thức, củng cố sự đồng cảm và đạt được hiệu quả giao tiếp cao hơn. Nếu mỗi người hiểu rõ Empathy Gap là gì và biết cách vượt qua nó, xã hội sẽ trở nên thâu cảm hơn, tôn trọng hơn và bình đẳng hơn.