Các phương pháp phục hồi chức năng cho trẻ bại não

Những thách thức và nhu cầu hỗ trợ của trẻ bị bại não được giải quyết thông qua các hệ thống chăm sóc sức khỏe, phục hồi chức năng và chăm sóc xã hội. Công tác phục hồi chức năng cho trẻ bại não đòi hỏi sự nỗ lực kiên trì từ phía gia đình cũng như đội ngũ y bác sĩ và chuyên gia.

Kiến thức cần biết về trẻ bại não

Hầu hết trẻ bị bại não thường có tuổi thọ bình thường, tuy nhiên có khoảng 5 - 10% trẻ bại não sẽ mất ngay lúc nhỏ. Nguy cơ tử vong tăng cao khi trẻ mắc bệnh động kinh, khuyết tật trí tuệ và khiếm khuyết thể chất nặng. Đặc biệt, nguy cơ tử vong sớm càng lớn nếu trẻ gặp vấn đề khó nuốt nặng.

Theo thống kê, khoảng 60% trẻ bại não có khả năng đi lại độc lập (GMFCS I-II), 10% sử dụng dụng cụ hỗ trợ để đi lại (GMFCS III) và 30% phải sử dụng xe lăn (GMFCS IV-V). Trẻ bị hạn chế về thể chất, chức năng hoặc nhận thức càng nhiều, khả năng đi lại của bé càng gặp khó khăn.

Khoảng 1/4 trẻ bại não không thể nói được, 1/2 trẻ gặp khó khăn trong việc giao tiếp, và 1/3 trẻ có khó khăn cụ thể về lời nói và ngôn ngữ. Trẻ bại não càng gặp khó khăn về thể chất, chức năng hoặc nhận thức thì khả năng giao tiếp của họ càng bị ảnh hưởng nhiều. Đặc biệt, trẻ có động kinh không kiểm soát thường gặp khó khăn trong tất cả các hình thức giao tiếp, kể cả lời nói.

Nguyên tắc và mục đích của phục hồi chức năng cho trẻ bại não

Nguyên tắc

• Thực hiện điều trị càng sớm càng tốt để tối ưu hóa kết quả.
• Kết hợp nhiều phương pháp phục hồi chức năng phù hợp với tình trạng bệnh lý bại não.
• Điều trị phải linh hoạt, tùy thuộc vào các biểu hiện lâm sàng cụ thể của bệnh.

Mục đích

• Kiểm soát trương lực cơ và duy trì tư thế đúng.
• Xây dựng các mô hình vận động chủ yếu, bao gồm kiểm soát đầu, lăn, ngồi dậy, quỳ, đứng, và phản xạ thăng bằng.
• Phòng ngừa co rút và biến dạng cơ.
• Dạy trẻ thực hiện các hoạt động hàng ngày, vui chơi, và các hoạt động khác để phát triển kỹ năng tự chủ và tham gia vào xã hội.

Phục hồi chức năng cho trẻ bại não

Các phương pháp phục hồi chức năng cho trẻ bại não hiện nay gồm:

Vận động trị liệu

Theo các mốc phát triển về vận động thô của trẻ, Hệ thống Phân loại Chức năng Vận động Thô (GMFCS) là một phân loại chia thành 5 mức độ, mô tả chức năng vận động thô của trẻ bị bại não dựa trên khả năng vận động tự nhiên, với sự tập trung đặc biệt vào khả năng ngồi và đi.

Quy trình đánh giá bao gồm việc đặt câu hỏi về khả năng di chuyển của trẻ và thông qua báo cáo của bố mẹ hoặc người chăm sóc, cũng như quan sát trong các buổi hẹn thông thường. Đánh giá dựa trên thực tế thể hiện mức độ chức năng vận động của trẻ và quyết định xếp loại theo mốc phát triển cụ thể.

Hoạt động trị liệu

Đào tạo kỹ năng sử dụng cả hai tay cho trẻ sớm, bao gồm việc phát triển khả năng cầm nắm đồ vật và thao tác với các đồ vật.

Đào tạo kỹ năng sinh hoạt hàng ngày sớm như kỹ năng ăn uống, mặc quần áo, đi giày dép và thực hiện các hoạt động vệ sinh cá nhân như đánh răng, rửa mặt, từ sớm.

Đào tạo kỹ năng nội trợ, bao gồm kỹ năng đi chợ, quản lý tiền bạc và kỹ năng nấu nướng.

Đào tạo kỹ năng nghề nghiệp, giúp trẻ chọn lựa nghề nghiệp phù hợp, học các kỹ năng cần thiết cho nghề mình chọn, và hướng dẫn về quy tắc giao thông.

Huấn luyện giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ

Đào tạo kỹ năng giao tiếp sớm có mục tiêu chính là giúp trẻ bị bại não học cách truyền đạt thông tin, phát triển khả năng tương tác và xây dựng mối quan hệ với xã hội xung quanh, đồng thời khuyến khích sự độc lập và kiểm soát trong các tình huống.

Đào tạo về giao tiếp sớm bao gồm:

• Kỹ năng tập trung.
• Kỹ năng xã hội.
• Kỹ năng bắt chước.
• Kỹ năng chơi đùa.
• Giao tiếp bằng cử chỉ và qua tranh ảnh.

Đào tạo các kỹ năng về ngôn ngữ bao gồm cả kỹ năng hiểu ngôn ngữ và kỹ năng diễn đạt bằng ngôn ngữ. Để đào tạo kỹ năng hiểu ngôn ngữ, cần tuân theo những nguyên tắc sau:

• Trẻ cần hiểu ý nghĩa của âm thanh, từ và câu trước khi bắt đầu nói.
• Tăng cường giao tiếp bằng cách nói chuyện nhiều với trẻ, sử dụng ngôn ngữ đơn giản, nói chậm và to.
• Sử dụng dấu hiệu hỗ trợ để giúp trẻ hiểu.
• Sử dụng một số đồ vật hoặc tranh ảnh hạn chế và chỉ có một người hướng dẫn.
• Động viên và khen ngợi trẻ.
• Mục tiêu cuối cùng là khuyến khích trẻ tự nói chuyện, làm dấu và chỉ vào tranh ảnh.

Đào tạo kỹ năng nhà trường bao gồm cả kỹ năng trước khi đến trường và kỹ năng trong môi trường học tập.

Điện trị liệu

Tử ngoại:

• Chỉ định: Áp dụng cho trường hợp bệnh bại não có còi xương - SDD và bại não thể nhẹ.
• Chống chỉ định: Không áp dụng cho trường hợp bệnh bại não có kèm theo động kinh, lao phổi tiến triển, suy thận, suy gan, và chàm cấp.
• Phương pháp áp dụng: Sử dụng tia tử ngoại B với bước sóng từ 280 - 315nm.
• Thời gian áp dụng: Bắt đầu với liều đỏ da độ 1 và tăng dần lên (tổng liều từ 1 - 5 phút/lần) trong khoảng 20 - 30 ngày/đợt.

Điện thấp tần:

Là dòng điện một chiều có điện thế không đổi trong suốt quá trình điều trị.

• Chỉ định: Dùng cho trẻ bại não không có triệu chứng động kinh lâm sàng.
• Chống chỉ định: Không sử dụng cho trẻ bại não có triệu chứng động kinh lâm sàng và bệnh nhân có tình trạng cơ cứng nặng.

Các phương pháp điện thấp tần bao gồm:

• Dùng điện dẫn CaCl2 ở vùng cổ.
• Dùng điện dẫn CaCl2 ở vùng lưng.
• Dòng điện Galvanic ngược chiều thân.
• Dòng điện Galvanic ngược chiều khu trú chi trên.
• Dòng điện Galvanic ngược chiều khu trú chi dưới.
• Dòng điện Galvanic ngắt quãng (xung chữ nhật hoặc tam giác) khu trú.

Tiêm thuốc giãn cơ

Chỉ định: Sử dụng cho trẻ bại não thể có triệu chứng co cứng và co rút.

Chống chỉ định: Với trẻ bại não thể có các triệu chứng múa vờn, thể nhẽo và thể thất điều.

Mục đích: Hỗ trợ giảm trương lực cơ, tăng cường khả năng vận động có ý thức, kiểm soát tư thế và phòng chống biến dạng.

Phương pháp:

• Xác định mức độ khác nhau và tình trạng tăng trương lực cơ.
• Xác định điểm vận động và đánh dấu vị trí tiêm.
• Tiêm thuốc: Gây tê bề mặt tại vị trí tiêm, pha thuốc tiêm với dung dịch NaCl 0.9% theo đơn vị đóng lọ. Lấy liều lượng tiêm tại mỗi vị trí và tiêm trực tiếp vào nội cơ hoặc tiêm qua đầu định vị của máy điện cơ với liều lượng đã được tính toán.

Thuỷ trị liệu

Chỉ định: Trẻ bị bại não không có triệu chứng động kinh lâm sàng.

Chống chỉ định: Trẻ bị bại não có triệu chứng động kinh lâm sàng.

Mục đích: Tạo ra môi trường thư giãn, giảm trương lực cơ và tăng cường khả năng vận động có ý thức.

Phương pháp áp dụng: Cho trẻ ngâm trong bồn nước xoáy Hubbard hoặc bể bơi. Nhiệt độ nước duy trì ở mức 36 - 38 độ C trong khoảng thời gian từ 20 - 30 phút.

Giáo dục

Huấn luyện cho trẻ các kỹ năng giáo dục tiền học đường, kỹ năng giáo dục đặc biệt và kỹ năng giáo dục hoà nhập.

Để quá trình phục hồi chức năng cho trẻ bại não đạt được hiệu quả, cần tập trung đặt cá nhân người bệnh ở trung tâm và đặc biệt nhấn mạnh việc xây dựng mối quan hệ mật thiết giữa trẻ bại não và gia đình. Gia đình có vai trò quan trọng quyết định trong quá trình này. Ngoài ra, sự kiên trì và nỗ lực cũng là yếu tố quan trọng để giúp trẻ bị bại não cải thiện sức khỏe, sớm hòa nhập vào xã hội.