Nguyên nhân gây ra lũ lụt là gì? Nên làm gì khi sinh sống tại vùng bị lũ lụt?

Thiên tai và biến đổi khí hậu đang gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng, trong đó bão và lũ lụt xảy ra thường xuyên, ảnh hưởng lớn đến đời sống và kinh tế. Điển hình như trận lũ năm 2020 ở miền Trung Việt Nam hay lũ lụt năm 2018 tại Kerala, Ấn Độ. Để biết chi tiết nguyên nhân gây nên hiện tượng này, mời bạn đọc cùng tham khảo bài viết dưới đây.

Nguyên nhân gây ra lũ lụt là gì?

Lũ là hiện tượng nước dâng và chảy xiết, thường xuất hiện đột ngột ở vùng đồi núi dốc. Lụt là tình trạng ngập nước do nước thoát chậm. Khi nước từ sông, hồ, biển vượt mức kiểm soát, sẽ gây ra lũ lụt trên diện rộng. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến gây ra lũ lụt:

Nguyên nhân khách quan

Lũ lụt có thể xảy ra do những yếu tố tự nhiên ngoài tầm kiểm soát của con người, gọi là các nguyên nhân khách quan.

• Bão và triều cường: Các cơn bão lớn hoặc hiện tượng triều cường thường kéo theo mưa to trong thời gian ngắn, tạo ra khối lượng nước khổng lồ đổ về các vùng trũng, đặc biệt là khu vực ven biển, gây ngập lụt nghiêm trọng.
• Mưa lớn kéo dài: Khi mưa liên tục nhiều ngày, nhất là ở các đồng bằng hoặc đô thị có hệ thống thoát nước yếu, nước tích tụ không kịp thoát sẽ gây ra ngập úng, tạo điều kiện hình thành lũ lụt.
• Sóng thần và thủy triều: Các hiện tượng tự nhiên như sóng thần hoặc thủy triều dâng cao có thể nhanh chóng làm ngập toàn bộ khu vực ven biển. Khi nước vượt qua các đê chắn hoặc hồ chứa, nguy cơ lũ lụt xảy ra là rất lớn.

Có thể thấy, các nguyên nhân khách quan chủ yếu đến từ thiên nhiên, thường khó dự báo chính xác và để lại hậu quả nghiêm trọng nếu không có biện pháp phòng chống kịp thời.

Nguyên nhân chủ quan

Bên cạnh nguyên nhân khách quan, nhiều hoạt động do con người gây ra cũng góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng lũ lụt như:

• Phá rừng: Việc khai thác rừng thiếu kiểm soát làm mất đi lớp phủ thực vật, khiến đất dễ bị xói mòn và giảm khả năng giữ nước. Khi mưa lớn đến, nước chảy tràn tự do, dẫn đến sạt lở và lũ quét.
• Rác thải làm tắc nghẽn hệ thống thoát nước: Xả rác bừa bãi ra sông, suối, cống rãnh gây tắc nghẽn nghiêm trọng, cản trở quá trình thoát nước khi có mưa lớn, làm gia tăng nguy cơ ngập lụt trong khu dân cư.
• Quá trình bê tông hóa: Việc đô thị hóa nhanh chóng với nền bê tông hóa dày đặc làm giảm diện tích thấm nước tự nhiên, khiến nước mưa không ngấm được xuống đất, từ đó dễ gây ngập úng sau các đợt mưa lớn.
• Tăng phát thải khí nhà kính: Việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch và các hoạt động công nghiệp tạo ra khí nhà kính, góp phần làm biến đổi khí hậu. Sự thay đổi này khiến thời tiết trở nên cực đoan hơn, gia tăng cường độ mưa và tần suất lũ lụt ở nhiều khu vực.

Những nguyên nhân chủ quan đều xuất phát từ hành vi con người, có thể kiểm soát được nếu có ý thức bảo vệ môi trường và quy hoạch đô thị hợp lý.

Những nguy cơ sức khỏe có thể gặp phải từ lũ lụt

Lũ lụt gây ra nhiều rủi ro đối với sức khỏe, đặc biệt khi người dân đang rối bời công tác khắc phục hậu quả sau mùa mưa bão. Sau đây là những nguy cơ sức khỏe có thể gặp phải từ lũ lụt:

Nguồn nước lụt kém vệ sinh gây bệnh

Nước lụt thường bị nhiễm bẩn bởi nước thải, hóa chất, các kim loại hoặc thủy tinh. Việc tiếp xúc với nguồn nước này có thể gây viêm da, phát ban hoặc nhiễm khuẩn da, đặc biệt tại các vùng ngập sâu. WHO cảnh báo nước lụt mang nhiều mầm bệnh như tả, thương hàn, gây rối loạn tiêu hóa khi tiêu thụ hoặc tiếp xúc với đồ uống nhiễm khuẩn.

Thương tích và nhiễm trùng da

Nước lụt mang nguy cơ gây chấn thương và nhiễm trùng da, nhất là khi da bị xước hoặc có vết thương hở. Cần rửa vết thương bằng xà phòng, nước sạch, dùng băng gạc và theo dõi dấu hiệu nhiễm trùng. Trường hợp có dấu hiệu nhiễm trùng như sốt, đau nhiều hoặc sưng tấy nên tìm đến sự trợ giúp y tế.

Lây lan bệnh hô hấp

Tại những nơi trú ẩn đông người, việc duy trì vệ sinh thường ngày gặp khó khăn, tạo điều kiện cho vi khuẩn hô hấp lây lan nhanh. Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ, người già và người mắc bệnh mạn tính.

Nước đọng sau lụt và mối nguy sâu bệnh

Các vùng nước đọng là nơi sinh sản và lan truyền nhiều mầm bệnh như sốt xuất huyết. Ngoài muỗi, còn có các loài khác như chuột, bò sát, cũng có thể làm vật trung gian truyền bệnh. Theo khuyến cáo của CDC [CDC, 2021], nguy cơ rò điện trong nước đọng cũng rất nguy hiểm.

Ảnh hưởng sức khỏe tinh thần

Ngoài rủi ro về thể chất, lũ lụt cũng đặt gánh nặng tinh thần lên người dân. Các cảm xúc như lo lắng, bất an, trầm cảm sau một thảm họa tự nhiên có thể làm trầm trọng vấn đề sức khỏe tinh thần của những người đang gặp phải hoặc gây ra các rối loạn mới.

Nên làm gì khi sinh sống tại vùng bị lũ lụt?

Đứng trước những rủi ro mà lũ lụt mang lại, người dân cần chủ động thực hiện các biện pháp sau để phòng chống dịch bệnh:

• Làm sạch môi trường sau lũ: Chủ động dọn dẹp rác thải, bùn đất ngay khi nước rút, thực hiện vệ sinh môi trường nước rút đến đâu thì dọn đến đó.
• Xử lý xác động vật: Thu gom, chôn lấp và sử dụng vôi bột hoặc hóa chất phù hợp để khử khuẩn, tránh phát sinh mầm bệnh.
• Diệt côn trùng truyền bệnh: Phối hợp với cơ sở y tế để phun thuốc diệt muỗi, ruồi và các loại côn trùng tại vùng có nguy cơ.
• Vệ sinh nguồn nước sinh hoạt: Khử trùng giếng, bồn chứa nước theo hướng dẫn của cán bộ y tế sau khi nước rút.
• Đảm bảo an toàn thực phẩm: Ăn chín, uống chín, không dùng thực phẩm bị ngâm nước, nấm mốc, có mùi lạ hoặc động vật chết do lũ cuốn.
• Phòng ngộ độc thực phẩm: Nấu chín kỹ, không ăn sống hoặc tái, thức ăn nên dùng ngay sau khi nấu, không để lâu ngoài môi trường.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nhất là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Theo dõi sức khỏe cộng đồng: Phát hiện và báo ngay cho y tế địa phương khi có người mắc các triệu chứng như tiêu chảy, đau mắt đỏ, cảm cúm, viêm đường hô hấp hoặc nghi ngờ các bệnh dịch như tả, lỵ, thương hàn,...

Việc thực hiện đầy đủ các biện pháp vệ sinh và an toàn sau lũ không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần ngăn chặn sự bùng phát của dịch bệnh trong cộng đồng.

Lũ lụt là một trong những thiên tai nguy hiểm, để hạn chế thiệt hại, mỗi người cần hiểu rõ nguyên nhân gây ra lũ lụt cũng như biết cách chủ động ứng phó khi sinh sống tại vùng dễ ngập lụt. Việc nâng cao nhận thức và thực hiện đúng các biện pháp phòng tránh sẽ giúp cộng đồng sống an toàn hơn khi đứng trước thiên tai.