Nhận biết dấu hiệu rụng trứng sau sinh khi cho con bú

Sau sinh, cơ thể người phụ nữ cần thời gian để hồi phục và điều hòa lại hoạt động nội tiết. Khi cho con bú, hormone prolactin được tiết ra nhiều, làm chậm quá trình rụng trứng. Tuy vậy, tình trạng này không đồng nghĩa với việc buồng trứng hoàn toàn không hoạt động. Trên thực tế, rụng trứng có thể xảy ra trước khi kỳ kinh đầu tiên sau sinh xuất hiện. Việc hiểu rõ dấu hiệu rụng trứng sau sinh khi cho con bú giúp phụ nữ chủ động chăm sóc sức khỏe sinh sản.

Dấu hiệu rụng trứng sau sinh khi cho con bú

Sau sinh, hệ nội tiết của người phụ nữ trải qua nhiều thay đổi đáng kể. Trong đó, hormone prolactin – được sản sinh để kích thích tiết sữa – đóng vai trò trung tâm. Nồng độ prolactin cao có tác dụng ức chế hormone GnRH, từ đó làm giảm tiết LH và FSH, khiến buồng trứng không phóng noãn. Vì vậy, nhiều phụ nữ nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn không có kinh nguyệt trong vài tháng đầu. Tuy nhiên, rụng trứng vẫn có thể xảy ra dù chưa thấy kinh trở lại.

Những dấu hiệu rụng trứng sau sinh khi cho con bú dễ nhận biết nhất như:

• Dịch nhầy cổ tử cung co giãn, trắng trong: Dịch nhầy âm đạo trở nên trong, dai và co giãn như lòng trắng trứng. Đặc điểm này giúp tinh trùng dễ dàng di chuyển qua cổ tử cung.
• Ngực căng và sưng đau: Nhiều phụ nữ cảm thấy căng tức hoặc đau nhẹ vùng bụng dưới, đôi khi chỉ một bên buồng trứng, do nang trứng phình to và vỡ ra trong quá trình phóng noãn.
• Nhiệt độ cơ thể tăng cao hơn: Nhiệt độ cơ thể nền (BBT) có thể tăng nhẹ từ 0,3 - 0,7 độ C so với bình thường. Đây là dấu hiệu sinh lý thường gặp trong thời kỳ rụng trứng.
• Tăng ham muốn: Một số phụ nữ còn nhận thấy sự thay đổi về cảm xúc, tăng ham muốn tình dục hoặc cảm giác bầu ngực căng, nhạy cảm hơn bình thường.
• Đau tức vùng bụng dưới: Đây là một dấu hiệu khác của kỳ rụng trứng đang đến gần. Tình trạng có thể kéo dài trong khoảng vài phút đến vài giờ, tùy thuộc vào cơ địa của mỗi người. 

Ngoài ra, có thể xuất hiện đau lưng nhẹ, mệt mỏi hoặc chảy máu âm đạo rất nhẹ do sự thay đổi nội tiết.

Các dấu hiệu này thường kéo dài từ vài giờ đến một ngày và có thể khác nhau ở mỗi người. Vậy sau sinh bao lâu rụng trứng? Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nếu không cho con bú hoàn toàn hoặc bé bắt đầu bú ít, hiện tượng rụng trứng có thể trở lại sớm từ tuần thứ 6 sau sinh. Điều này khiến nhiều người nhầm tưởng rằng chưa có kinh nghĩa là chưa có khả năng mang thai. Trên thực tế, kỳ kinh đầu tiên sau sinh thường xảy ra sau đợt rụng trứng đầu tiên. Vì vậy, nếu không có biện pháp tránh thai phù hợp, người mẹ vẫn có nguy cơ mang thai ngoài ý muốn.

Tại sao vẫn xảy ra rụng trứng khi cho con bú?

Vẫn có thể xảy ra hiện tượng rụng trứng khi cho con bú là do hiệu quả ức chế rụng trứng của hormone prolactin phụ thuộc vào tần suất và mức độ cho bú. Khi mẹ cho con bú hoàn toàn, thường xuyên cả ngày lẫn đêm (ít nhất 4 tiếng/lần ban ngày, 6 tiếng/lần ban đêm), nồng độ prolactin duy trì ở mức cao. Nó sẽ ức chế hoạt động của buồng trứng và ngăn cản rụng trứng, gọi là phương pháp vô kinh cho con bú (LAM). Cho bú hoàn toàn, hiệu quả tránh thai có thể lên tới 98% trong 6 tháng đầu.

Tuy nhiên, nếu mẹ cho con bú không hoàn toàn (bổ sung sữa ngoài, cho bé bú ít, bé ngủ xuyên đêm hoặc bỏ bú đêm), mức prolactin giảm dần, hiệu ứng ức chế rụng trứng suy yếu. Khi đó, buồng trứng có thể hoạt động trở lại và rụng trứng xảy ra sớm hơn. Trung bình, nếu không cho con bú hoàn toàn, thời điểm rụng trứng sớm nhất có thể chỉ từ 6 - 8 tuần sau sinh, thậm chí trước khi có kinh nguyệt trở lại.

Khi nào cần khám bác sĩ nếu chưa có dấu hiệu rụng trứng sau sinh?

Trường hợp bạn đã giảm hoặc ngừng cho bú, mà sau 6 tháng vẫn chưa có kinh trở lại, cũng không xuất hiện các dấu hiệu rụng trứng, thì nên sớm đi kiểm tra để loại trừ nguy cơ rối loạn nội tiết.

Việc không có rụng trứng sau khi ngừng cho con bú hoàn toàn có thể liên quan đến các vấn đề như: Suy tuyến yên sau sinh, rối loạn nội tiết tố, hoặc căng thẳng kéo dài ảnh hưởng đến nội tiết.

Ngoài ra, các triệu chứng bất thường như rụng tóc nhiều, da sạm, mụn kéo dài, tăng hoặc sụt cân nhanh không rõ nguyên nhân, rối loạn cảm xúc, mệt mỏi dai dẳng, có thể là dấu hiệu của rối loạn hormone hoặc suy giáp sau sinh.

Đặc biệt, nếu bạn từng có tiền sử buồng trứng đa nang (PCOS), vô kinh kéo dài, hoặc rối loạn nội tiết trước khi mang thai, thì bạn nên được theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa.

Những lưu ý về tránh thai sau sinh khi cho con bú

Rụng trứng có thể xảy ra trước khi kỳ kinh đầu tiên quay trở lại. Và phụ nữ đang cho con bú hoàn toàn có thể có thai lại. Theo Hướng dẫn quốc gia về dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản (Bộ Y tế Việt Nam, 2020), phụ nữ cho con bú nên được tư vấn sử dụng biện pháp tránh thai phù hợp với tình trạng sức khỏe và giai đoạn hậu sản.

Để kiểm soát tốt kế hoạch mang thai, phụ nữ nên áp dụng các biện pháp tránh thai khi cho con bú như: Dùng bao cao su, thuốc tránh thai chỉ chứa progestin (progestin-only pills), que cấy tránh thai và vòng tránh thai nội tiết hoặc không nội tiết. Phụ nữ cho con bú không nên dùng thuốc tránh thai phối hợp estrogen-progestin trong 6 tháng đầu sau sinh. Lý do là vì estrogen có thể ảnh hưởng đến lượng sữa tiết ra.

Phương pháp vô kinh khi cho con bú (LAM) chỉ hiệu quả nếu người mẹ cho con bú hoàn toàn, bé dưới 6 tháng tuổi và chưa có kinh trở lại. Sau 6 tháng, hiệu quả tránh thai giảm đáng kể. Do đó, cần đánh giá lại và chuyển sang biện pháp tránh thai khác phù hợp hơn để đảm bảo hiệu quả lâu dài và an toàn cho cả mẹ và bé.

Rụng trứng sau sinh khi đang cho con bú không dễ nhận biết nếu chỉ dựa vào chu kỳ kinh. Việc theo dõi các dấu hiệu rụng trứng sau sinh khi cho con bú như: Dịch nhầy, nhiệt độ cơ thể, hoặc cảm giác căng tức vùng bụng dưới và áp dụng biện pháp tránh thai chủ động giúp phụ nữ kiểm soát kế hoạch mang thai hiệu quả.