Nước thô là gì? Đặc điểm, nguy cơ và các phương pháp xử lý

Nước thô tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe do chứa vi sinh vật, kim loại nặng và các chất ô nhiễm. Việc nhận diện đặc điểm và lựa chọn phương pháp xử lý phù hợp là bước quan trọng để đảm bảo nguồn nước an toàn, phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất.

Nước thô là gì?

Nước thô là thuật ngữ dùng để chỉ nguồn nước tự nhiên chưa qua bất kỳ quá trình xử lý hóa học, vật lý hoặc sinh học nào để loại bỏ tạp chất. Nguồn nước này có thể đến từ sông, suối, hồ, ao, nước ngầm, nước mưa hoặc nước biển, tùy thuộc vào mục đích sử dụng và điều kiện địa phương. Nước thô thường được khai thác để phục vụ các nhu cầu như sản xuất nước sinh hoạt, nông nghiệp, công nghiệp, tuy nhiên, để đảm bảo an toàn cho sức khỏe con người, nước thô cần được xử lý đúng cách trước khi sử dụng.

Về đặc điểm, nước thô có thể chứa một lượng đáng kể các tạp chất không mong muốn, bao gồm: Chất rắn lơ lửng, chất hữu cơ, kim loại nặng, hợp chất hóa học, vi sinh vật gây bệnh như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng. Thành phần và mức độ ô nhiễm của nước thô thay đổi theo nguồn gốc, thời điểm và điều kiện môi trường xung quanh. Ví dụ, nước sông gần khu vực đô thị có thể bị ô nhiễm hữu cơ và vi sinh cao hơn so với nước từ hồ tự nhiên ở vùng núi.

Nước thô có thể có màu, mùi hoặc vị khác thường và không đáp ứng được các tiêu chuẩn chất lượng nước ăn uống hoặc sinh hoạt. Chính vì vậy, việc xác định đặc điểm của nguồn nước thô là bước đầu quan trọng trong quy trình xử lý nước, giúp lựa chọn phương pháp xử lý phù hợp nhằm đảm bảo chất lượng nước đầu ra an toàn và đạt tiêu chuẩn.

Sử dụng nước thô có ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe?

Việc sử dụng nước thô chưa qua xử lý tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe con người. Dưới đây là một số ảnh hưởng phổ biến có thể xảy ra khi sử dụng loại nước này trong sinh hoạt hoặc tiêu dùng:

• Gây bệnh tiêu hóa do vi sinh vật gây hại: Nước thô thường chứa vi khuẩn, virus và ký sinh trùng như E. coli, Salmonella, Giardia hay Cryptosporidium. Khi tiêu thụ, các vi sinh vật này có thể gây ra các bệnh lý đường ruột như tiêu chảy, kiết lỵ, viêm dạ dày - ruột cấp tính, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ, người cao tuổi hoặc người có hệ miễn dịch yếu.
• Nhiễm độc kim loại nặng: Một số nguồn nước thô bị ô nhiễm bởi các kim loại nặng như chì, thủy ngân, asen hoặc cadimi do tác động từ hoạt động công nghiệp, khai khoáng hoặc nông nghiệp. Việc tiếp xúc lâu dài với các kim loại này có thể gây tổn thương gan, thận, hệ thần kinh và tăng nguy cơ ung thư.
• Ảnh hưởng đến da và mắt khi tiếp xúc trực tiếp: Tắm rửa, giặt giũ hoặc bơi trong nguồn nước thô có thể dẫn đến kích ứng da, viêm da dị ứng, nhiễm trùng mắt hoặc nấm da. Các chất hữu cơ phân hủy hoặc hóa chất trong nước cũng có thể làm trầm trọng thêm các bệnh lý da liễu sẵn có.
• Tích lũy độc chất và gây bệnh mạn tính: Việc sử dụng nước thô trong thời gian dài có thể dẫn đến tích lũy các chất độc hại trong cơ thể, từ đó gây ra các bệnh mạn tính như cao huyết áp, suy thận mạn, rối loạn nội tiết hoặc bệnh lý tim mạch. Những ảnh hưởng này thường khó phát hiện sớm và cần thời gian dài để biểu hiện rõ rệt.
• Nguy cơ bùng phát dịch bệnh quy mô lớn: Khi nước thô được sử dụng làm nguồn cung cấp nước sinh hoạt mà không qua xử lý đúng quy chuẩn, nó có thể trở thành tác nhân trung gian lan truyền các bệnh truyền nhiễm trong cộng đồng, đặc biệt là trong điều kiện vệ sinh kém hoặc sau thiên tai.

Nước thô thường được xử lý như thế nào?

Nước thô cần trải qua một quy trình xử lý gồm nhiều bước nhằm đảm bảo đạt tiêu chuẩn chất lượng cho sinh hoạt hoặc sản xuất. Dưới đây là các bước xử lý phổ biến thường được áp dụng trong các hệ thống cấp nước:

• Lắng và lọc sơ cấp: Ở bước đầu, nước thô được dẫn vào các bể lắng để loại bỏ cặn lớn và chất rắn lơ lửng nhờ trọng lực. Sau đó, nước được đưa qua các lớp lọc như cát, sỏi để tiếp tục loại bỏ tạp chất thô và chuẩn bị cho các bước xử lý sâu hơn.
• Keo tụ - tạo bông: Hóa chất như phèn nhôm hoặc PAC (Poly Aluminium Chloride) được thêm vào nước để tạo ra các bông cặn từ các hạt nhỏ không lắng được. Các bông này dễ dàng bị loại bỏ trong quá trình lắng tiếp theo.
• Khử trùng: Đây là bước quan trọng nhằm loại bỏ vi khuẩn, virus, ký sinh trùng và các vi sinh vật gây bệnh. Các phương pháp phổ biến bao gồm khử trùng bằng chlorine (clo), ozone hoặc tia cực tím (UV). Tùy theo nguồn nước và mục đích sử dụng mà phương pháp phù hợp sẽ được lựa chọn.
• Lọc tinh: Sau khi khử trùng, nước tiếp tục được lọc qua các hệ thống lọc tinh, như màng lọc siêu lọc (UF), màng nano (NF) hoặc thẩm thấu ngược (RO), nhằm loại bỏ các chất hòa tan như kim loại nặng, muối và hóa chất độc hại.
• Điều chỉnh pH và bổ sung khoáng: Nếu cần, nước sau xử lý sẽ được điều chỉnh độ pH và bổ sung khoáng chất thiết yếu để phù hợp với tiêu chuẩn nước uống và cải thiện cảm quan (mùi, vị).
• Kiểm định chất lượng và lưu trữ: Trước khi đưa vào sử dụng, nước sau xử lý được kiểm định chất lượng theo tiêu chuẩn quy định (như QCVN 01-1:2018/BYT). Nước đạt chuẩn sẽ được lưu trữ trong các bể chứa và phân phối đến người dùng.

Tùy vào đặc điểm nguồn nước đầu vào và yêu cầu chất lượng đầu ra, quy trình xử lý có thể được điều chỉnh hoặc kết hợp thêm các công nghệ hiện đại nhằm đảm bảo hiệu quả tối ưu và tiết kiệm chi phí.

Nước thô có những đặc điểm phức tạp và có nguy cơ gây hại cho sức khỏe, không thể được xem là nguồn nước an toàn nếu chưa qua xử lý phù hợp. Việc sử dụng trực tiếp loại nước này có thể dẫn đến hàng loạt hệ lụy cho sức khỏe cá nhân và cộng đồng, từ các bệnh cấp tính đến những tổn thương mạn tính lâu dài.