Nhiễm vi khuẩn Salmonella và những điều cần biết

Nhiễm vi khuẩn Salmonella là gì?

Salmonella thuộc họ Enterobacteriaceae (vi khuẩn đường ruột) trực khuẩn gram âm, kỵ khí, có hình que, di động bằng tiên mao, sinh sống trong đường ruột, đường kính khoảng 0,7 µm đến 1,5 µm, dài từ 2 đến 5 μm. Có nhiều loại vi khuẩn Salmonella khác nhau như Salmonella typhi gây bệnh thương hàn, Salmonella choleraesuis gây nhiễm trùng máu, Salmonellosis gây ngộ độc thực phẩm.

Nhiễm vi khuẩn Salmonella (salmonellosis) là một bệnh do vi khuẩn Salmonella gây ra, khi lượng vi khuẩn vượt qua axit dạ dày và hệ thống miễn dịch đủ khiến bạn bị bệnh. Vi khuẩn Salmonella xâm nhập và phá huỷ các tế bào lót trong ruột khiến cơ thể khó hấp thụ nước, ảnh hưởng đến đường ruột gây tiêu chảy, đau bụng, nôn mửa, sốt. 

Vi khuẩn Salmonella thường sống trong ruột động vật và con người, thải ra ngoài qua phân. Con người bị nhiễm bệnh nhiều nhất thông qua nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm.

Những dấu hiệu và triệu chứng khi nhiễm vi khuẩn Salmonella

Các triệu chứng khi nhiễm vi khuẩn Salmonella xuất hiện từ 12 đến 72 tiếng sau khi tiếp xúc với vi khuẩn Salmonella. Các triệu chứng của Salmonella ảnh hưởng đến dạ dày và ruột (đường tiêu hóa) của bạn và bao gồm:

• Tiêu chảy (đôi khi có máu trong phân);
• Sốt;
• Đau bụng hoặc chuột rút;
• Buồn nôn và nôn;
• Đau đầu;
• Ớn lạnh.

Các triệu chứng của nhiễm vi khuẩn Salmonella thường kéo dài khoảng 3 ngày đến một tuần. Tiêu chảy có thể kéo dài đến 10 ngày, nhưng có thể mất vài tháng trước khi trở lại thói quen đi tiêu bình thường.

Biến chứng có thể gặp khi nhiễm vi khuẩn Salmonella

Nhiễm vi khuẩn Salmonella đa số không nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên, ở một số đối tượng đặc biệt như trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, người lớn tuổi, người được ghép tạng, phụ nữ mang thai và những người có hệ miễn dịch yếu có thể xảy ra các biến chứng nguy hiểm.

Mất nước

Nếu không thể bù đủ lại lượng nước bị mất đi do tiêu chảy, có thể bị mất nước. Các dấu hiệu cảnh báo như:

• Đi tiểu ít hơn bình thường hoặc nước tiểu có màu sẫm;
• Khô miệng và lưỡi;
• Mắt trũng;
• Không có nước mắt khi khóc;
• Mệt mỏi hơn bình thường;
• Kích thích hoặc lơ mơ.

Nhiễm khuẩn huyết

Nếu vi khuẩn Salmonella xâm nhập vào máu (nhiễm khuẩn huyết), nó có thể lây nhiễm các mô khắp cơ thể, bao gồm:

• Hệ tiết niệu (nhiễm trùng đường tiết niệu);
• Não và tủy sống (viêm màng não);
• Lớp nội mạc của tim hoặc van tim (viêm nội tâm mạc);
• Xương hoặc tủy xương (viêm tủy xương);
• Lớp niêm mạc mạch máu, đặc biệt nếu bạn đã được ghép mạch máu, chẳng hạn như phẫu thuật bắc cầu động mạch.

Viêm khớp phản ứng

Những người đã từng nhiễm vi khuẩn Salmonella có nguy cơ cao mắc bệnh viêm khớp phản ứng do nhiễm vi khuẩn Salmonella. Tình trạng này còn được gọi là hội chứng Reiter, thường gây ra:

• Kích ứng mắt;
• Đi tiểu đau;
• Đau khớp.

Viêm tủy xương do Salmonella

Nếu bạn đang mắc bệnh hồng cầu hình liềm, bạn sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm vi khuẩn Salmonella hiếm gặp ở xương, gọi là viêm tủy xương do Salmonella, thường có các triệu chứng:

• Đau lưng hoặc đau xương;
• Đau khiến cử động khó khăn;
• Các bộ phận trên cơ thể bạn bị sưng, đỏ hoặc chứa đầy chất lỏng (mủ).

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hầu hết mọi người không cần phải đi khám khi bị nhiễm vi khuẩn Salmonella vì nó sẽ tự khỏi trong vòng vài ngày.

Tuy nhiên, nếu là trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người lớn tuổi hoặc người có hệ miễn dịch yếu, hãy liên hệ với bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị sớm khi có các dấu hiệu sau:

• Bệnh kéo dài hơn một vài ngày;
• Có sốt cao hoặc tiêu chảy phân có máu;
• Có các dấu hiệu mất nước.

Nguyên nhân dẫn đến nhiễm vi khuẩn Salmonella

Vi khuẩn Salmonella sống trong đường ruột của người, động vật và chim. Nhiễm vi khuẩn Salmonella thường do ăn thực phẩm hoặc sử dụng nguồn nước bị nhiễm bệnh.

Thực phẩm và nguồn nước bị nhiễm bệnh

Các thực phẩm thường bị nhiễm bệnh bao gồm:

• Các loại thịt sống và hải sản: Trong quá trình giết mổ, phân có thể dính vào thịt sống và thịt gia cầm. Nguồn nước bị ô nhiễm sẽ dẫn tới hải sản thu hoạch từ đó cũng bị nhiễm bệnh.
• Trứng sống hoặc nấu chưa chín: Vỏ trứng dường như là một rào cản hoàn hảo đối với sự nhiễm khuẩn, tuy nhiên, gà nhiễm bệnh lại đẻ ra trứng bị nhiễm vi khuẩn Salmonella trước khi vỏ được hình thành.
• Các sản phẩm sữa chưa tiệt trùng: Quá trình thanh trùng sẽ tiêu diệt vi khuẩn có hại, bao gồm cả Salmonella. Sữa và các sản phẩm sữa chưa tiệt trùng (sữa tươi) có thể bị nhiễm vi khuẩn Salmonella.
• Hoa quả và rau củ: Trong quá trình được chăm bón, tưới tắm hoặc khi sơ chế, rau củ quả có thể bị nhiễm do dùng nước đã nhiễm vi khuẩn Salmonella.

Thực phẩm không được xử lý đúng cách

Nhiều loại thực phẩm bị nhiễm Salmonella khi người chế biến không rửa tay kỹ sau khi đi vệ sinh, thay tã hoặc sau khi xử lý thực phẩm bị nhiễm khuẩn.

Vật nuôi nhiễm bệnh và các động vật khác

Vật nuôi hay các động vật khác, đặc biệt là chim và bò sát, có thể mang vi khuẩn Salmonella trên da, lông hoặc trong phân của chúng. Thức ăn cho vật nuôi bị nhiễm vi khuẩn Salmonella có thể lây nhiễm sang động vật khi ăn vào.

Những ai có nguy cơ bị nhiễm vi khuẩn Salmonella

Bất kỳ ai cũng có thể nhiễm vi khuẩn Salmonella. Tuy nhiên, tùy thuộc vào độ tuổi, điều kiện sống cũng như một số bệnh và sử dụng thuốc mà có thể có nguy cơ nhiễm trùng hoặc mắc bệnh nghiêm trọng hơn.

Bạn sẽ có nguy cơ nhiễm vi khuẩn Salmonella cao hơn nếu:

• Sống hoặc làm việc xung quanh động vật có nguy cơ cao. Bao gồm gà, vịt, rùa và thằn lằn.
• Dùng thuốc kháng axit hoặc gần đây dùng thuốc kháng sinh. Những loại thuốc này làm giảm hệ miễn dịch của bạn để chống lại vi khuẩn Salmonella và khiến bạn dễ mắc bệnh hơn.
• Đang mắc bệnh viêm ruột (IBD).
• Dưới 5 tuổi.

Bạn có nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng hơn do nhiễm vi khuẩn Salmonella nếu bạn:

• Trên 65 tuổi hoặc dưới 12 tháng tuổi.
• Có hệ thống miễn dịch bị tổn hại (do HIV , hóa trị, các bệnh hoặc thuốc khác).
• Mắc bệnh hồng cầu hình lưỡi liềm. Bệnh hồng cầu hình lưỡi liềm khiến bạn có nguy cơ bị viêm tủy xương, một biến chứng hiếm gặp của nhiễm vi khuẩn Salmonella.

Yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm vi khuẩn Salmonella

Các yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm vi khuẩn Salmonella bao gồm:

Tăng mức độ tiếp xúc

Bao gồm:

• Đi lại nhiều nơi trong vùng dịch tễ: Nhiễm vi khuẩn Salmonella, bao gồm cả các chủng gây bệnh thương hàn, phổ biến hơn ở các nước đang phát triển có điều kiện vệ sinh kém.
• Sở hữu, chăm sóc hoặc vuốt ve động vật: Một số động vật, đặc biệt là chim và bò sát, có thể mang vi khuẩn Salmonella. Salmonella cũng có thể được tìm thấy trong chuồng, bể nuôi.

Rối loạn dạ dày hoặc ruột

Cơ thể có nhiều cơ chế phòng vệ tự nhiên chống lại vi khuẩn Salmonella. Ví dụ, axit dạ dày có thể tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn Salmonella. Nhưng một số bệnh lý hoặc thuốc có thể làm mất đi khả năng phòng vệ tự nhiên này.

Những ví dụ bao gồm:

• Thuốc kháng axit: Giảm độ axit của dạ dày cho phép nhiều vi khuẩn Salmonella tồn tại hơn.
• Bệnh viêm ruột: Tổn thương niêm mạc ruột, khiến vi khuẩn Salmonella dễ dàng xâm chiếm hơn.
• Sử dụng kháng sinh gần đây: Làm giảm số lượng vi khuẩn "tốt" trong đường ruột, điều này có thể làm giảm khả năng chống lại nhiễm vi khuẩn Salmonella.

Vấn đề miễn dịch

Suy giảm hệ thống miễn dịch làm cản trở khả năng chống nhiễm trùng và bệnh tật của cơ thể. Những ví dụ bao gồm:

• HIV/AIDS;
• Bệnh hồng cầu hình liềm;
• Bệnh sốt rét;
• Thuốc chống thải ghép được dùng sau khi cấy ghép tạng;
• Corticosteroid.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán nhiễm vi khuẩn Salmonella

Nhiễm vi khuẩn Salmonella được chẩn đoán dựa trên triệu chứng và tiền căn sức khỏe. Ngoài ra, có thể làm thêm các xét nghiệm để chẩn đoán chính xác hơn:

• Xét nghiệm cấy phân;
• Xét nghiệm cấy máu;
• Các mẫu khác có thể sử dụng như nước tiểu hoặc mẫu lấy từ vết thương (áp xe) để xét nghiệm vi khuẩn Salmonella.

Phương pháp điều trị nhiễm vi khuẩn Salmonella hiệu quả

Ở những người có thể trạng khỏe mạnh, nhiễm vi khuẩn Salmonella thường kéo dài vài ngày đến một tuần và thuyên giảm mà không cần điều trị. Không nên dùng thuốc để ngừng tiêu chảy vì có thể làm tình trạng nhiễm trùng kéo dài hơn. Nên phòng ngừa tình trạng mất nước và bù nước để người bệnh sớm hồi phục.

Điều trị mất nước

Cần bổ sung nước để ngăn ngừa tình trạng mất nước. Bạn cũng có thể uống dung dịch bù nước đường uống ORS (Oresol). ORS chứa lượng nước, muối và các chất điện giải.

Trong trường hợp mất nước nghiêm trọng, cần nhập viện để được bù nước bằng đường tĩnh mạch (tiêm tĩnh mạch).

Điều trị kháng sinh

Điều trị bằng kháng sinh đối với bệnh nhiễm vi khuẩn Salmonella chỉ nên được sử dụng khi có biến chứng như nhiễm trùng huyết, sốt thương hàn và hội chứng nhiễm trùng khu trú. 

Thuốc kháng sinh không được khuyến cáo dùng cho nhiễm vi khuẩn Salmonella không biến chứng vì chúng không rút ngắn thời gian bệnh và kéo dài đáng kể quá trình bài tiết qua phân của sinh vật, làm tăng số lượng các chủng kháng kháng sinh.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp hạn chế diễn tiến của nhiễm vi khuẩn Salmonella

Chế độ sinh hoạt:

• Không làm đồ ăn cho người khác khi bạn đang nhiễm bệnh.
• Luôn rửa tay bằng xà phòng và nước sau khi đi vệ sinh.
• Rửa tay trước và sau khi chuẩn bị thức ăn hoặc ăn uống.
• Rửa sạch bề mặt và dụng cụ chuẩn bị thức ăn, ăn uống trước và sau khi sử dụng.
• Không xử lý bất kỳ thực phẩm nào khác khi đang chế biến thịt sống, thịt gia cầm, hải sản hoặc trứng.
• Rửa rau hoặc gọt vỏ trái cây trước khi cắt, ăn hoặc nấu.
• Làm lạnh hoặc đông lạnh thịt, gia cầm và hải sản càng sớm càng tốt.
• Không uống sữa hoặc thực phẩm làm từ sữa chưa được tiệt trùng.
• Không uống nước chưa qua xử lý hoặc ăn thực phẩm được chế biến từ nước chưa qua xử lý. Nếu bạn không chắc chắn liệu nước đã được xử lý hay chưa (ví dụ nếu bạn đang đi du lịch), hãy sử dụng nước đóng chai để uống và nấu ăn.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn chín, uống sôi để phòng ngừa nhiễm khuẩn, không nên ăn rau sống.
• Chế độ ăn nên ăn nhiều thực phẩm, trái cây, rau củ có tác dụng tăng cường sức đề kháng, có lợi cho đường ruột như: Chuối, táo, đu đủ, việt quất, cam, bưởi, ớt chuông, bông cải xanh…
• Ngưng sử dụng các chất kích thích như: Thuốc lá, rượu bia…
• Hạn chế ăn mặn, ăn nhiều đồ béo ngọt và duy trì cân nặng phù hợp.

Phương pháp phòng ngừa nhiễm vi khuẩn Salmonella hiệu quả

Bất kỳ động vật nào cũng có thể bị nhiễm Salmonella hoặc mang vi khuẩn Salmonella trên lông, vảy hoặc da của chúng. Động vật bị nhiễm bệnh không nhất thiết phải có vẻ ốm yếu. Gà, vịt, rùa và thằn lằn có nguy cơ nhiễm vi khuẩn Salmonella cao nhất.

Một số điều có thể làm để bảo vệ bản thân khỏi vi khuẩn Salmonella:

• Rửa tay bằng xà phòng và nước sau khi chạm vào động vật (bao gồm cả vật nuôi) hoặc thức ăn, bát nước, hộp vệ sinh, phân, chuồng hoặc đồ chơi của chúng.
• Không chạm hoặc đưa tay vào miệng sau khi chạm vào động vật. Đừng hôn lông, vảy hoặc da của chúng.
• Nếu bạn có hệ thống miễn dịch yếu hoặc trên 65 tuổi hoặc dưới 5 tuổi, bạn không nên chạm vào động vật có nguy cơ cao.
• Không ăn hoặc uống xung quanh những động vật có nguy cơ cao hoặc ở những nơi chúng sinh sống.
• Làm sạch môi trường sống của thú cưng (như bể cá, lồng hoặc hồ cạn) bên ngoài nếu có thể. Không sử dụng bồn rửa nhà bếp để làm sạch đồ chơi hoặc bát của thú cưng.