Rắn cạp nong có độc không? Cách nhận biết và phòng tránh an toàn

Trong tự nhiên, có nhiều loài rắn vừa mang giá trị sinh học vừa tiềm ẩn nguy hiểm đối với con người. Rắn cạp nong là một trong số đó. Với vẻ ngoài nổi bật bởi khoang đen vàng xen kẽ, loài rắn này thường khiến người ta tò mò nhưng cũng không ít phần lo sợ. Việc hiểu rõ đặc điểm, tập tính và mức độ độc của rắn cạp nong giúp chúng ta có biện pháp bảo vệ bản thân tốt hơn trong môi trường sống có rắn xuất hiện.

Tổng quan về rắn cạp nong

Rắn cạp nong có tên khoa học là Bungarus fasciatus, thuộc họ rắn hổ và cùng chi với rắn cạp nia. Đây là loài rắn có phân bố rộng rãi ở châu Á, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Tại nước ta, rắn cạp nong xuất hiện ở nhiều vùng địa hình từ đồng bằng, trung du cho tới miền núi. Chúng thường trú ngụ trong gò mối, hang động vật gặm nhấm, hốc cây hoặc dưới các tảng đá.

Loài rắn này có kích thước khá lớn, chiều dài trung bình khoảng 1,8m và có thể đạt tới 2,3m. Đặc điểm nổi bật của rắn cạp nong là các khoang đen - vàng xen kẽ đều nhau chạy dọc toàn thân. Phần đầu có màu đen và hai vệt vàng tạo hình giống mũi tên. Tuy nhiên, màu sắc cơ thể có thể thay đổi tùy theo môi trường sống, có nơi chuyển vàng nhạt hoặc ngả trắng giống rắn cạp nia.

Cơ thể rắn cạp nong có dạng tam giác với sống lưng gồ cao. Đây là loài sống về đêm, hoạt động mạnh khi trời tối và săn mồi là cá, ếch, chuột, bò sát nhỏ hoặc các loài rắn nhỏ hơn. Rắn không chủ động săn đuổi mà thường nằm im chờ con mồi đi qua rồi bất ngờ tấn công.

Một đặc điểm đáng chú ý là rắn cạp nong bị thu hút bởi ánh lửa. Do đó, trong những chuyến cắm trại hoặc dã ngoại qua đêm ở vùng rừng núi, người dân cần đặc biệt cảnh giác khi nhóm lửa.

Rắn cạp nong có độc không?

Rắn cạp nong là loài rắn cực độc, nọc của chúng chứa độc tố thần kinh (neurotoxin) có khả năng gây tê liệt hệ cơ, đặc biệt là cơ hô hấp, dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.

Khi bị rắn cạp nong cắn, nạn nhân có thể ngứa nhẹ hoặc tê rát tại vết thương nhưng sau vài giờ sẽ xuất hiện triệu chứng toàn thân nghiêm trọng như:

• Sụp mí mắt, nhìn đôi;
• Mệt mỏi, khó chịu ở ngực;
• Đau nhức toàn thân, yếu liệt tay chân;
• Mất tiếng, khó nuốt;
• Khó thở, suy hô hấp.

Điểm nguy hiểm là vết cắn của rắn cạp nong thường không đau nhiều nên dễ khiến nạn nhân chủ quan và không đi viện sớm. Tuy nhiên, nọc độc phát tán nhanh qua máu và ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương. Nếu không được điều trị bằng huyết thanh kháng nọc trong vài giờ đầu, nguy cơ tử vong là rất cao. Chính vì vậy, khi gặp rắn có đặc điểm như trên, tuyệt đối không lại gần hoặc tìm cách bắt. Hãy giữ khoảng cách an toàn và rời khỏi khu vực có rắn xuất hiện.

Cách phân biệt rắn cạp nong và rắn cạp nia

Ở Việt Nam, rắn cạp nong và rắn cạp nia là hai loài thường bị nhầm lẫn do ngoại hình tương tự nhau. Cả hai đều thuộc chi Bungarus, có nọc độc mạnh và phân bố ở nhiều khu vực châu Á. Tuy nhiên, vẫn có thể phân biệt chúng dựa vào một số đặc điểm sau:

Rắn cạp nong (Bungarus fasciatus)

Rắn cạp nong còn được gọi là rắn đen vàng. Như đã đề cập bên trên, rắn cạp nong phân bố rộng từ Ấn Độ, Bangladesh, Trung Quốc cho tới các nước Đông Nam Á. Ở Việt Nam, loài này sinh sống ở rừng thưa, ven suối, nương rẫy hoặc trảng cỏ.

Ban ngày, rắn cạp nong cuộn mình trong hang hoặc bụi rậm, rất chậm chạp và hiếm khi chủ động tấn công. Khi trời tối, chúng ra ngoài kiếm ăn ở khu vực bờ ruộng hoặc khe suối.

Đặc điểm nhận biết dễ nhất là thân có khoang đen và vàng xen kẽ rõ rệt, các khoang tương đối đều nhau từ đầu đến đuôi. Đầu rắn to, ngắn, mắt tròn, đuôi cụt và giữa lưng có gờ nổi rõ. Vảy sống lưng hình sáu cạnh lớn hơn vảy bên.

Nọc độc của rắn cạp nong được đánh giá nguy hiểm hơn cả rắn hổ mang vì có khả năng tấn công mạnh lên hệ thần kinh và cơ hô hấp.

Rắn cạp nia (Bungarus candidus)

Rắn cạp nia còn được gọi là rắn vòng bạc hoặc rắn hổ khoang, phân bố tại Việt Nam, Campuchia, Thái Lan và Indonesia. Loài này cũng dài trên 1m và cực kỳ độc.

Khác với cạp nong, rắn cạp nia có màu khoang đen - trắng xám, thân hình tam giác với phần lưng nhô cao và hai bên hông phẳng. Chúng sống chủ yếu ở đồng cỏ và rừng rậm, hoạt động về đêm và ưa môi trường ẩm ướt.

Mặc dù cả hai loài đều có nọc độc mạnh, song rắn cạp nia thường nhỏ hơn, nhanh nhẹn và sống nhiều ở vùng rừng rậm so với cạp nong.

Lời khuyên khi gặp rắn cạp nong

Rắn cạp nong có độc không không chỉ là thắc mắc mà còn là lời cảnh báo về mức độ nguy hiểm khi sinh sống ở nơi có loài rắn này. Để đảm bảo an toàn, cần ghi nhớ một số nguyên tắc sau:

Giữ khoảng cách an toàn

Nếu vô tình nhìn thấy rắn cạp nong, tuyệt đối không cố lại gần, bắt hoặc trêu chọc. Rắn thường chỉ tấn công khi cảm thấy bị đe dọa, vì vậy việc giữ khoảng cách là biện pháp bảo vệ tốt nhất.

Tránh xa ngay lập tức

Khi phát hiện rắn ở gần khu vực sinh hoạt, nên từ từ lùi lại và rời đi. Không nên la hét hoặc di chuyển đột ngột vì dễ khiến rắn phản ứng.

Cảnh giác trong khu vực rừng núi

Những người làm việc hoặc đi du lịch ở vùng có rắn sinh sống cần mặc quần áo dài, đi giày kín và quan sát kỹ xung quanh. Khi cắm trại hoặc nhóm lửa vào ban đêm, nên kiểm tra khu vực thường xuyên vì rắn cạp nong có xu hướng bò theo ánh sáng.

Xử trí khi bị rắn cắn

Nếu bị rắn cắn, nghi là cạp nong cắn, cần bình tĩnh:

• Hạn chế di chuyển để làm chậm quá trình lan truyền nọc độc.
• Không hút, chích, rạch vết thương hay buộc garo vì có thể làm tổn thương thêm mô.
• Nhanh chóng đưa nạn nhân tới cơ sở y tế gần nhất để được tiêm huyết thanh kháng nọc.

Rắn cạp nong là loài rắn cực độc có mặt tại nhiều khu vực ở Việt Nam. Việc nhận biết rõ đặc điểm và tập tính của loài này giúp con người chủ động phòng tránh rủi ro trong sinh hoạt và lao động. Hiểu đúng về câu hỏi "rắn cạp nong có độc không?" không chỉ giúp ta nâng cao ý thức cảnh giác mà còn góp phần bảo tồn sự cân bằng sinh thái khi biết cách chung sống an toàn với các loài rắn trong tự nhiên.