Thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai là một biến chứng nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc hiểu rõ dấu hiệu cảnh báo và nguyên nhân gây ra tình trạng này sẽ giúp thai phụ chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân và thai nhi.

Tổng quan về tình trạng thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai

Thuyên tắc phổi là tình trạng tắc nghẽn động mạch phổi hoặc một trong các nhánh của nó, thường do cục máu đông (huyết khối) từ các tĩnh mạch khác, đặc biệt là tĩnh mạch chân hoặc chậu, di chuyển lên phổi. Khi động mạch phổi bị tắc, máu không thể lưu thông để trao đổi oxy, gây nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi.

Theo thống kê, phụ nữ mang thai có nguy cơ thuyên tắc phổi cao gấp 4 - 5 lần so với người không mang thai.

Theo đánh giá của các chuyên gia, thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong mẹ không liên quan đến sản khoa ở các nước phát triển. Nếu không được điều trị kịp thời, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 20 - 30%. Ngay cả khi được can thiệp, tình trạng này có thể gây tổn thương phổi lâu dài, suy hô hấp hoặc ảnh hưởng đến thai nhi do thiếu oxy. Do đó, việc nhận biết sớm và xử trí nhanh là yếu tố then chốt để bảo vệ tính mạng mẹ và bé.

Nguyên nhân và yếu tố làm tăng nguy cơ thuyên tắc phổi khi mang thai

Hiểu rõ nguyên nhân và yếu tố nguy cơ giúp thai phụ và bác sĩ chủ động phòng ngừa thuyên tắc phổi khi mang thai. Dưới đây là một số nguyên nhân cũng như yếu tố làm tăng nguy cơ thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai, bạn đọc có thể tham khảo:

• Thay đổi sinh lý trong thai kỳ:
  • Tăng nồng độ estrogen: Estrogen tăng cao trong thai kỳ kích thích sản xuất các yếu tố đông máu, làm máu dễ đông hơn.
  • Tăng đông máu sinh lý: Cơ thể tăng sản xuất fibrinogen và các yếu tố đông máu khác để chuẩn bị cho quá trình sinh nở nhưng điều này làm tăng nguy cơ huyết khối.
  • Giảm lưu thông máu: Tốc độ dòng máu ở chi dưới giảm, đặc biệt trong tam cá nguyệt thứ ba do áp lực từ tử cung đang phát triển.
• Chèn ép tĩnh mạch: Tử cung lớn dần đè ép lên tĩnh mạch chậu và tĩnh mạch chủ dưới, làm máu ứ trệ ở chi dưới, tạo điều kiện hình thành cục máu đông, đặc biệt ở tĩnh mạch sâu (DVT – huyết khối tĩnh mạch sâu). DVT là tiền thân phổ biến của thuyên tắc phổi.
• Giảm vận động: Thai phụ phải nằm lâu do dọa sảy thai, chuyển dạ sớm hoặc sau sinh mổ có nguy cơ cao hơn do máu không được lưu thông tốt. Tình trạng này làm tăng khả năng hình thành huyết khối ở chân hoặc vùng chậu.
• Tiền sử và yếu tố di truyền:
  • Phụ nữ có tiền sử huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) hoặc thuyên tắc phổi trước đây có nguy cơ tái phát cao hơn.
  • Những người mang yếu tố di truyền đông máu bất thường, như đột biến gen yếu tố V Leiden hoặc prothrombin, dễ hình thành cục máu đông hơn.
• Các yếu tố nguy cơ khác:
  • Béo phì: Chỉ số khối cơ thể (BMI) trên 30 làm tăng áp lực lên tĩnh mạch và thúc đẩy hình thành huyết khối.
  • Cao tuổi mang thai: Phụ nữ mang thai trên 35 tuổi có nguy cơ cao hơn do hệ tuần hoàn kém linh hoạt.
  • Hút thuốc: Gây tổn thương nội mạc mạch máu, làm tăng nguy cơ huyết khối.
  • Mang thai nhờ hỗ trợ sinh sản (IVF): Quá trình kích thích buồng trứng trong IVF làm tăng nồng độ estrogen, góp phần vào nguy cơ đông máu.

Triệu chứng cảnh báo thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai không nên bỏ qua

Nhận biết sớm các triệu chứng của thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai là yếu tố sống còn để can thiệp kịp thời. Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai, bạn đọc có thể tham khảo:

• Khó thở đột ngột: Cảm giác không thở được hoặc thở nông, xuất hiện bất ngờ. Đây là triệu chứng điển hình nhất. Khó thở có thể nặng hơn khi nằm hoặc vận động.
• Đau tức ngực dữ dội: Cảm giác đau như dao đâm, thường tăng lên khi hít sâu, ho hoặc thay đổi tư thế. Đau có thể lan ra vai hoặc lưng.
• Tim đập nhanh và choáng váng: Nhịp tim tăng nhanh (trên 100 lần/phút), huyết áp hạ đột ngột kèm theo cảm giác chóng mặt hoặc ngất xỉu. Đây là dấu hiệu của sốc tim do tắc nghẽn động mạch phổi.
• Ho ra máu: Dù hiếm gặp, ho ra máu hoặc đờm có lẫn máu là dấu hiệu nguy hiểm, cần cấp cứu ngay.
• Đau và sưng chân: Đau, sưng hoặc đỏ ở một bên chân (thường là bắp chân) có thể là dấu hiệu của huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) - tiền thân của thuyên tắc phổi. Da vùng chân có thể ấm hoặc nóng khi chạm vào.

Lưu ý: Các triệu chứng của thuyên tắc phổi có thể bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác trong thai kỳ như viêm phổi, tiền sản giật hoặc hen suyễn. Vì vậy, nếu thai phụ có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, đặc biệt là khó thở đột ngột hoặc đau ngực, cần đến bệnh viện ngay lập tức để được chẩn đoán chính xác.

Phòng ngừa và xử trí thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai

Phòng ngừa và xử trí kịp thời là chìa khóa để giảm nguy cơ và hậu quả của thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai. Dưới đây là các biện pháp cụ thể:

Phòng ngừa chủ động

Phụ nữ mang thai có thể chủ động phòng ngừa tình trạng thuyên tắc phổi khi mang thai thông qua các biện pháp sau:

• Vận động nhẹ nhàng: Thai phụ nên đi bộ nhẹ nhàng hoặc thực hiện các bài tập chân đơn giản (như co duỗi bàn chân) để cải thiện lưu thông máu, đặc biệt nếu phải nằm lâu hoặc sau sinh mổ.
• Kiểm soát cân nặng: Tránh tăng cân quá mức trong thai kỳ bằng cách duy trì chế độ ăn uống cân đối và tham khảo ý kiến bác sĩ về mức cân nặng phù hợp.
• Uống đủ nước: Uống 2 - 2,5 lít nước mỗi ngày để ngăn máu cô đặc, giảm nguy cơ huyết khối.
• Trang phục thoải mái: Mặc quần áo rộng rãi, tránh bó chặt vùng bụng hoặc chân. Không ngồi vắt chéo chân trong thời gian dài để tránh cản trở lưu thông máu.
• Thuốc chống đông cho nhóm nguy cơ cao: Với thai phụ có tiền sử DVT, yếu tố di truyền đông máu hoặc các yếu tố nguy cơ khác, bác sĩ có thể chỉ định heparin trọng lượng phân tử thấp (LMWH) - một loại thuốc chống đông an toàn vì không qua nhau thai, không gây hại cho thai nhi.

Điều trị khi có biến chứng

Nếu nghi ngờ thuyên tắc phổi, thai phụ cần được xử trí khẩn cấp:

• Nhập viện ngay: Các xét nghiệm như chụp CT phổi, siêu âm Doppler tĩnh mạch hoặc đo khí máu sẽ được thực hiện để xác định chẩn đoán.
• Thuốc chống đông: Heparin (dạng tiêm hoặc truyền) là lựa chọn chính, giúp ngăn cục máu đông phát triển thêm và giảm nguy cơ tái phát. Sau sinh, bác sĩ có thể chuyển sang warfarin nếu cần.
• Can thiệp xâm lấn: Trong các trường hợp nặng, bác sĩ có thể thực hiện lấy huyết khối (qua catheter) hoặc đặt bộ lọc tĩnh mạch chủ dưới để ngăn cục máu đông di chuyển lên phổi.
• Hỗ trợ oxy và theo dõi: Thai phụ có thể cần thở oxy hoặc được chăm sóc tại đơn vị hồi sức tích cực (ICU) để ổn định tình trạng.

Theo các bác sĩ sản khoa và tim mạch, thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên khoa để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và bé. Thai phụ cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn điều trị và theo dõi định kỳ để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.

Thuyên tắc phổi ở phụ nữ mang thai là biến chứng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu được phát hiện kịp thời. Hiểu rõ các dấu hiệu cảnh báo cùng với việc nắm bắt các yếu tố nguy cơ, giúp thai phụ chủ động bảo vệ sức khỏe. Phụ nữ mang thai, đặc biệt những người có tiền sử huyết khối hoặc nguy cơ cao, cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ sản khoa và chuyên khoa tim mạch để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và bé trong suốt thai kỳ và giai đoạn hậu sản. Cảm ơn quý độc giả đã luôn dõi theo các bài viết sức khỏe của Nhà thuốc Long Châu.