Vắc xin vector virus hoạt động như thế nào trong phòng bệnh?

Trong những năm gần đây, vắc xin vector virus đã trở thành một trong những giải pháp nổi bật trong phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, đặc biệt là trong đại dịch Covid 19. Đây là loại vắc xin áp dụng công nghệ hiện đại, tận dụng một loại virus vô hại làm “người vận chuyển” để đưa thông tin về mầm bệnh vào cơ thể, từ đó kích thích hệ miễn dịch phản ứng và tạo ra kháng thể. Nhưng cơ chế hoạt động cụ thể của vắc xin vector virus là gì, và vì sao chúng có thể giúp bảo vệ sức khỏe con người? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Vắc xin vector virus là gì? Cơ chế hoạt động ra sao?

Vắc xin vector virus (còn gọi là vắc xin sử dụng virus trung gian) là một trong những công nghệ tiên tiến được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực phòng chống bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hiện nay. Loại vắc xin này hoạt động dựa trên nguyên lý sử dụng một virus đã được làm giảm độc lực (virus an toàn) để “vận chuyển” thông tin di truyền của mầm bệnh vào cơ thể người, từ đó kích thích hệ miễn dịch tạo ra phản ứng bảo vệ.

Cụ thể, các nhà khoa học sẽ chọn lọc một đoạn vật liệu di truyền đặc trưng của virus gây bệnh (thường là gen mã hóa cho một loại protein quan trọng của virus chẳng hạn như protein gai ở virus SARS-CoV-2). Đoạn mã này sau đó được “gắn” vào bộ gen của một loại virus khác không gây bệnh ở người gọi là virus vector. Virus vector đóng vai trò như một “người vận chuyển” an toàn, đưa vật liệu di truyền của virus gây bệnh vào cơ thể thông qua đường tiêm chủng.

Khi được đưa vào cơ thể, virus vector không thể nhân lên hoặc gây bệnh, nhưng nó có thể giúp tế bào người sản xuất ra các protein của virus gây bệnh. Những protein này đóng vai trò như “kẻ giả mạo” nhằm đánh lừa hệ miễn dịch, giúp hệ thống miễn dịch nhận diện, tạo ra kháng thể đặc hiệu và hình thành trí nhớ miễn dịch. Nhờ vậy, nếu sau này cơ thể tiếp xúc với virus thật, hệ miễn dịch sẽ phản ứng nhanh chóng, giúp ngăn chặn bệnh tiến triển.

Cho đến nay, một số loại vắc xin vector virus đã được cấp phép và sử dụng rộng rãi trên thế giới. Trong đại dịch Covid 19, hai loại vắc xin sử dụng công nghệ này cũng đã được triển khai quy mô lớn là vắc xin AstraZeneca (sử dụng virus vector từ tinh tinh) và vắc xin Sputnik V của Nga (sử dụng hai loại vector khác nhau ở hai liều tiêm).

Công nghệ vắc xin vector virus mang lại nhiều ưu điểm như kích thích miễn dịch mạnh, dễ bảo quản và sản xuất nhanh chóng, là công cụ hữu hiệu trong phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hiện nay.

Ưu nhược điểm của vắc xin vector virus

Vắc xin vector virus là một trong những thành tựu nổi bật của y học hiện đại, được phát triển dựa trên công nghệ gen tiên tiến. Loại vắc xin này hoạt động bằng cách sử dụng một loại virus đã được làm suy yếu hoặc vô hại gọi là virus vector để “chuyển giao” một đoạn mã di truyền từ virus gây bệnh vào cơ thể người. Sau khi tiêm, tế bào của người sẽ “đọc” đoạn mã này và bắt đầu sản sinh ra kháng nguyên (thường là protein của virus gây bệnh). Chính kháng nguyên này sẽ kích hoạt hệ miễn dịch tạo ra kháng thể đặc hiệu và thiết lập trí nhớ miễn dịch, từ đó giúp cơ thể có khả năng tự bảo vệ nếu bị phơi nhiễm thực sự.

Ưu điểm nổi bật của vắc xin vector virus:

• Ứng dụng công nghệ đã được kiểm chứng: Công nghệ sử dụng virus làm vector đã được nghiên cứu và ứng dụng từ nhiều năm trong điều trị và phòng ngừa bệnh, đảm bảo tính an toàn và hiệu quả.
• Kích thích miễn dịch mạnh mẽ: Vắc xin vector virus có khả năng kích hoạt cả miễn dịch dịch thể (qua tế bào lympho B) và miễn dịch tế bào (qua tế bào lympho T), giúp tăng khả năng bảo vệ lâu dài.
• Hiệu quả cao với phác đồ đơn giản: Thông thường, chỉ cần từ 1 – 2 liều tiêm là đủ để tạo miễn dịch mạnh, tiện lợi trong triển khai tiêm chủng quy mô lớn.

Một số hạn chế cần lưu ý:

• Quy trình sản xuất phức tạp: Do liên quan đến công nghệ tái tổ hợp gen và kiểm soát vector virus, việc sản xuất và bảo quản vắc xin này đòi hỏi quy trình nghiêm ngặt, phức tạp hơn so với nhiều loại vắc xin truyền thống.
• Chi phí cao: Chi phí nghiên cứu, sản xuất và bảo quản vắc xin vector virus thường cao hơn, dẫn đến giá thành sản phẩm cũng đắt đỏ hơn.
• Giảm hiệu quả ở một số người: Trong trường hợp người tiêm đã từng nhiễm loại virus vector (dù là không gây bệnh), cơ thể có thể sinh miễn dịch chống lại chính virus vector đó, làm giảm hiệu quả của vắc xin.

Vắc xin vector virus là lựa chọn hiệu quả trong phòng ngừa nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, nhưng cũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên điều kiện cá nhân và khuyến nghị từ cơ quan y tế.

Vắc xin vector virus có dễ sản xuất không?

Việc sản xuất vắc xin vector virus là một quá trình đòi hỏi kỹ thuật cao, nhiều bước phức tạp và không hề đơn giản, nhất là khi mở rộng quy mô để phục vụ nhu cầu tiêm chủng toàn cầu. Trong giai đoạn đầu, khi sản xuất với số lượng nhỏ, các vector virus thường được nuôi cấy trong tế bào sống gắn vào chất nền một phương pháp truyền thống khá hiệu quả với quy mô hạn chế. Tuy nhiên, khi chuyển sang sản xuất hàng loạt ở quy mô công nghiệp, phương pháp này bộc lộ nhiều điểm bất cập, đặc biệt là về tính ổn định và khả năng kiểm soát môi trường nuôi cấy.

Để khắc phục điều này, hiện nay các nhà khoa học đã phát triển dòng tế bào treo, loại tế bào có thể phát triển tự do trong dung dịch nuôi cấy. Nhờ đó, việc nuôi cấy vector virus trong các lò phản ứng sinh học quy mô lớn trở nên khả thi và hiệu quả hơn rất nhiều. Đây là bước tiến quan trọng trong công nghệ sản xuất vắc xin, giúp rút ngắn thời gian và nâng cao năng suất.

Tuy nhiên, không chỉ dừng lại ở bước nuôi cấy, quá trình sản xuất vắc xin vector virus còn bao gồm hàng loạt công đoạn như chiết tách, tinh lọc, bất hoạt, kiểm tra chất lượng,... Mỗi công đoạn đều đòi hỏi môi trường vô trùng và kiểm soát chặt chẽ, vì chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể dẫn đến nhiễm bẩn, ảnh hưởng đến toàn bộ lô sản phẩm. Chính vì vậy, việc thử nghiệm và đánh giá chất lượng sau mỗi bước là điều bắt buộc, góp phần đảm bảo độ an toàn và hiệu quả cho vắc xin thành phẩm, đồng thời làm tăng chi phí sản xuất.

Vắc xin vector virus là minh chứng cho sự phát triển vượt bậc của công nghệ sinh học trong lĩnh vực phòng ngừa bệnh truyền nhiễm. Bằng cách sử dụng virus vô hại làm “người đưa tin”, loại vắc xin này giúp cơ thể học cách nhận diện và chống lại các mầm bệnh nguy hiểm một cách chủ động và an toàn. Dù còn một số điểm cần cải tiến, nhưng với hiệu quả đã được kiểm chứng trong nhiều chiến dịch tiêm chủng trên thế giới, vắc xin vector virus đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Việc hiểu rõ cơ chế hoạt động của loại vắc xin này cũng chính là cách để chúng ta yên tâm hơn khi lựa chọn tiêm phòng cho bản thân và gia đình.

Hiện tại, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu đang cung cấp đa dạng các loại vắc xin chất lượng cao từ nhiều nhà sản xuất uy tín trên toàn cầu. Quý khách có thể liên hệ hotline 1800 6928 để được tư vấn miễn phí và đặt lịch tiêm sớm, nhằm bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình trước các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.