Cây ngải tây: Loại cây quen thuộc có nhiều tác dụng chữa bệnh

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt: Cây ngải tây

Tên khác: Cây ngải cứu.

Tên khoa học: Artemisia absinthium L., một loài của chi ngải.

Đặc điểm tự nhiên

Cây ngải tây thường gọi là ngải tây, là cây thuốc bụi lâu năm quan trọng có nguồn gốc từ châu Á, Trung Đông, châu Âu và Bắc Phi.

Cây có rễ lâu năm, thân cao khoảng 60–75 cm, màu trắng, phủ lông mịn. Lá trắng hai mặt, dài 7–8 cm, cuống có cánh, lá nhỏ dần trên cuống hoa. Hoa xuất hiện từ đầu hè đến đầu thu, màu vàng lục, tập trung thành cụm chùm đứng. Cả lá và hoa đều rất đắng, thơm nồng, đặc trưng bởi mùi thujone.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Ngải tây phân bố rộng rãi ở các khu vực ôn đới và bán khô hạn thuộc châu Á, Trung Đông, châu Âu và Bắc Phi. Tại Việt Nam, cây thường mọc ở các vùng núi cao và được trồng trong các khu vườn thuốc hoặc làm cây cảnh.

Thu hái và chế biến

Ngải tây thường được thu hái vào mùa hè hoặc đầu mùa thu, khi cây đang trong giai đoạn ra hoa.

Lá và hoa sau khi thu hái được rửa sạch, phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp để giữ nguyên hoạt chất và hương thơm đặc trưng.

Dược liệu khô được bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp và độ ẩm cao để ngăn ngừa ẩm mốc.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của cây ngải tây là các bộ phận trên mặt đất, bao gồm lá và hoa.

Ngải tây chứa nhiều hợp chất hóa học quan trọng như lactone, terpenoid (trans-thujone, γ-terpinene, myrcene, bornyl acetate, linalool, long não), tinh dầu, axit hữu cơ, nhựa, tannin và phenol. Ngoài ra, cây còn giàu flavonoid (quercetin, isoquercitrin) và axit phenolic (coumaric, chlorogenic, vanillic), góp phần vào khả năng chống oxy hóa.

Chiết xuất methanol của ngải tây cũng chứa glycoside isoflavone, như artemisia isoflavonyl glucosyl diester. Tinh dầu của loài này giàu myrcene, trans-thujone, và cis-chrysanthenyl acetate, các hợp chất sinh học chính. Đặc biệt, hiệu quả dược liệu cao nhờ guaianolides dimeric absinthin, chiếm khoảng 0,2%. Ngải tây tươi còn là nguồn cung cấp azulene đáng kể (40–70 mg%).

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, ngải tây được xem là một loại dược liệu quý với nhiều công dụng nhờ vào tính ấm, vị đắng, và khả năng tác động lên các kinh mạch chính có tác dụng ôn khí huyết, điều kinh nguyệt, dùng chữa đau bụng do hàn, kinh nguyệt không đều.

Theo y học hiện đại

Tác dụng giảm đau và chống viêm

Hợp chất artemisinin trong ngải tây được biết đến với khả năng chống viêm mạnh mẽ. Nó giúp giảm các triệu chứng như đau, đỏ, sưng, và nóng bằng cách ức chế hoạt động của cytokine, loại protein gây viêm.

Hiện nay, ngải tây thường được sử dụng để điều trị hội chứng tiền kinh nguyệt, đau khớp, và đau cơ.

Dù có tiềm năng, các nghiên cứu hiện tại còn hạn chế về quy mô và cần thêm bằng chứng để khẳng định hiệu quả của ngải tây.

Tác dụng chống oxy hóa

Ngải tây là một loại thảo dược quý, nổi tiếng với nhiều lợi ích sức khỏe, trong đó khả năng chống oxy hóa là một trong những đặc tính quan trọng. Các hợp chất hoạt tính sinh học như flavonoid, chamazulene và axit phenolic trong ngải tây hoạt động như chất chống oxy hóa mạnh, giúp:

• Bảo vệ tế bào khỏi stress oxy hóa: Stress oxy hóa xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa các gốc tự do và khả năng chống oxy hóa của cơ thể, dẫn đến tổn thương tế bào, lão hóa và các bệnh mãn tính như ung thư, tiểu đường, và bệnh tim mạch.
• Giảm nguy cơ viêm nhiễm: Stress oxy hóa thường liên quan mật thiết với tình trạng viêm mãn tính. Các chất chống oxy hóa trong ngải tây giúp ngăn ngừa viêm nhiễm bằng cách trung hòa các gốc tự do.

Nghiên cứu đăng trên Tạp chí Khoa học Thực phẩm và Nông nghiệp cũng đã chỉ ra rằng chiết xuất từ ngải tây có khả năng làm giảm tổn thương oxy hóa, khẳng định vai trò của loại cây này trong việc hỗ trợ sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật. Điều này cho thấy tiềm năng ứng dụng của ngải tây trong các sản phẩm dinh dưỡng và dược phẩm.

Tác dụng chống ký sinh trùng

Nghiên cứu trên động vật cho thấy tiềm năng chống ký sinh trùng của ngải tây. Một nghiên cứu năm 2017 phát hiện rằng chiết xuất ngải tây có thể tiêu diệt Hymenolepis nana (sán dây phổ biến ở người) trong ống nghiệm và trên chuột thí nghiệm.

Dù không hiệu quả bằng thuốc chống ký sinh trùng như Biltricide (Praziquantel), ngải tây có thể trở thành giải pháp bổ trợ, đặc biệt ở những vùng mà H. nana và các ký sinh trùng khác như giun đũa, giun kim kháng thuốc ngày càng gia tăng. Điều này mở ra tiềm năng ứng dụng của chiết xuất ngải tây trong các liệu pháp kết hợp.

Tác dụng kháng khuẩn và kháng nấm

Ngải tây chứa long não, một hợp chất có tác dụng kháng khuẩn và kháng nấm mạnh.

• Kháng khuẩn: Ngải tây đã được chứng minh có hiệu quả chống lại Staphylococcus aureus, bao gồm cả chủng kháng methicillin (MRSA), một loại tụ cầu nguy hiểm gây nhiễm trùng da và mô mềm.
• Kháng nấm: Các hợp chất như thujone trong ngải tây có khả năng ức chế Candida albicans, tác nhân gây nhiễm trùng nấm men và tưa miệng, cùng các loại nấm gây bệnh khác.

Tuy nhiên, hiệu quả này chủ yếu được quan sát trong ống nghiệm. Điều này nhấn mạnh cần thêm nghiên cứu để xác định tác dụng thực tế của ngải tây trên cơ thể sống.

Hỗ trợ tiêu hóa

Ngải tây từ lâu được sử dụng để giảm các vấn đề tiêu hóa như khó tiêu, đầy hơi, viêm dạ dày, và triệu chứng liên quan đến túi mật. Nó được cho là kích thích sản xuất nước bọt, chất nhầy dạ dày, và dịch tiêu hóa, giúp giảm axit dạ dày, hỗ trợ điều trị loét dạ dày tá tràng và trào ngược axit.

Ngải tây cũng có thể tăng tiết mật từ túi mật, cải thiện tiêu hóa và giảm táo bón. Một nghiên cứu năm 2020 trên chuột cho thấy chiết xuất ngải tây làm giảm triệu chứng khó tiêu bằng cách ảnh hưởng đến các hormone điều hòa tiêu hóa.

Ngoài ra, ngải tây có tiềm năng hỗ trợ điều trị bệnh Crohn, một dạng viêm ruột. Nhờ khả năng giảm viêm và kích thích tiết dịch ruột, nó có thể làm giảm sự phụ thuộc vào thuốc steroid trong kiểm soát viêm và đau. Dù hứa hẹn, tác dụng này cần thêm nghiên cứu lâm sàng trên người để xác nhận.

Tác dụng chống ung thư

Hợp chất artemisinin trong ngải tây được chứng minh có khả năng tiêu diệt tế bào ung thư, đặc biệt là các tế bào ung thư vú giàu sắt. Tế bào ung thư thường chứa nhiều sắt hơn do cần thiết cho quá trình phân chia tế bào.

Artemisinin và các dẫn xuất của nó đã được ghi nhận khả năng gây chết tế bào ung thư và ức chế sự tăng sinh của nhiều dòng tế bào ung thư, mở ra tiềm năng phát triển liệu pháp điều trị ung thư từ cây ngải tây.

Tác dụng chống trầm cảm và bảo vệ não

Ngải tây được ghi nhận có đặc tính bảo vệ thần kinh và hỗ trợ cải thiện tâm trạng nhờ khả năng:

• Tăng mức serotonin: Hợp chất trong ngải tây kích thích sự gia tăng serotonin, một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng giúp điều chỉnh tâm trạng và giảm triệu chứng trầm cảm.
• Chống stress oxy hóa: Ngải tây hỗ trợ sản sinh glutathione, một chất chống oxy hóa mạnh trong não, giúp bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương do stress oxy hóa.

Hỗ trợ điều trị bệnh lao

Nghiên cứu mới cho thấy artemisinin, hợp chất chính trong ngải tây, có khả năng chống lại Mycobacterium tuberculosis, vi khuẩn gây bệnh lao, đặc biệt là các chủng kháng thuốc.

Liều lượng sử dụng ngải tây có thể dao động từ 1 - 5g thay đổi tùy thuộc vào mục đích điều trị, dạng chế phẩm, và tình trạng sức khỏe của từng người.

Bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều

Lá ngải tây khô 5g, thêm 100ml nước, cô còn 50ml, thêm ít đường cho dễ uống.

Bài thuốc hỗ trợ tiêu hóa

1-2 g lá hoặc hoa khô ngải tây hãm trong 150-200 ml nước sôi, uống 2-3 lần mỗi ngày.

Bài thuốc trị giun sán

100-300 mg lá ngải tây mỗi ngày, chia thành 2-3 liều nhỏ.

Một số lưu ý khi sử dụng cây ngải tây:

• Không sử dụng quá liều vì có thể gây tác dụng phụ như buồn nôn, chóng mặt, hoặc ngộ độc thujone (hợp chất trong ngải tây).
• Phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ em không nên sử dụng ngải tây do nguy cơ kích thích tử cung và các tác dụng không mong muốn khác.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng, đặc biệt nếu đang dùng thuốc hoặc có bệnh nền.
• Việc sử dụng ngải tây an toàn và hiệu quả phụ thuộc vào liều lượng phù hợp và giám sát y tế nếu cần thiết.